1, 2. O wantu adieyi bekwikilanga mu kuma kia awana bafwa kala?

MAZUNDA ma wantu oku Afrika bekwikilanga vo o lufwa ke nsuka a zingu ko, kansi i nsoba a zingu kaka, i mpiok’a zingu yo kwenda mu nza yakaka. Ndonga bebanzanga vo akulu au ana bafwa bavaika mu nza yayi yo kwenda mu nza yilembi monekanga, bavaika mu nza ya wantu yo kota mu nza ya kimwanda.

² Bekwikilanga vo akulu yovo mianda mia akulu awaya misadisanga yo vuluza e yitu yau in’ova ntoto. Muna kuma kia ngindu zazi e mianda mia akulu mibadikilwanga vo akundi a yitu yau yasala ye bavwidi nkuma wayingi, balenda wokesa e mbongo muna mpatu, kubasadisa mu kala nkal’ambote, yo kubatanina muna vonza. Avo bavezelo yovo bamweseso nkenda balenda twasa mpasi—mayela, usukami, ye lubangamu.

3. Wantu akaka nkia mpila besambilanga akulu?

³ Ana bena moyo mayingi bevanganga mu sambila akulu au yo kubazitisa mu kala kiambote ye mianda miau. E mavangu mama matoma vangwanga musungula muna ntangwa lufwa ye luziku ye muna nsukula za afwidi. Vena mpe ye mpila zakaka za sambila akulu. Kasikil’owu, akaka wantu ovo se benua malavu mankolwa beyitanga malavu va ntoto kw’akulu au. Vena mpe y’akaka besisanga madia muna kinzu vava belambanga kimana vo akulu au ovo bezidi bawana má kiadia.

4. Adieyi bekwikilanga wantu mu kuma kia moyo?

⁴ Akaka bekwikilanga vo o wantu moyo ulembi fwanga bena wau, usalanga yo moyo kunima lufwa lwa muntu. Avo muntu mambote kavanga ekolo kazingidingi divovwanga vo moyo andi kun’ezulu ukwenda yovo kuna paradiso, kansi, avo mambi kavangidingi, o moyo andi ku bilungi ubangikwa. Nkumbu miayingi, o wantu beyikakesanga lukwikilu lwalu ye kisi nsi. Kasikil’owu, e nsangu za lufwa zizayiswanga muna zulunalu yovo mu rádio zisonganga vo o mvumbi osambilwa muna nzo a nzambi kingandi ezak’e ntangwa zivovanga mpe vo o mvumbi ndioyo “okotele muna nza yakaka” yovo “wele wanana y’akulu andi.” Tukwikilu twatu twawonso tutukanga muna ngindu za sia vo o moyo yovo mwanda uzinganga kunima lufwa lwa muntu. O Nkand’a Nzambi adieyi kevovanga muna kuma kiaki?

5, 6. Mun’owu wa Nkand’a Nzambi nki i moyo?

⁵ O Nkand’a Nzambi usonganga vo o moyo ke má kikalanga muna kati kwa nitu a muntu ko; o moyo i muntu yandi kibeni. Muna bong’e nona, vav’o Nzambi kavanga Adami, “o muntu okitukidi se wamoyo.” (Etuku 2:7)  Adami kavewa moyo ko; okedi se moyo, muntu kibeni.

⁶ Mu kuma kiaki, tutanganga vo e mioyo wutuka miwutukanga (Etuku 46:18) Milenda dia yovo mona nzala. (Fuka 7:20; Nkunga 35:13) Midilanga ye yoya. (Yeremiya 13:17; Yona 2:7) E mioyo milenda yiwa, bangikwa, ye kangama muna luvambu. (Nsiku 24:7; Nkunga 7:5; 105:18) E nsekola zakaka za Nkand’a Nzambi tuka muna ndinga za sina zisekolanga mvovo wau vo “moyo” muna kapu yayi, ovo i zakaka besadilanga mvovo nze “kala,” “vangwa,” yovo “muntu.” Mawonso mama diau adimosi kwandi meyikanga.

7. Nkia sono ya Nkand’a Nzambi yisonganga vo e moyo ulenda fwa?

⁷ Wau vo o moyo i muntu, vava muntu kefwanga moyo andi i ufwanga. Muna Yezekele 18:4 tutanganga vo: “O moyo una usumuka—fwa ufwa.” Muna Mavangu 3:23 tutanganga mpe vo: “Konso [moyo yovo] muntu olembi wila ngunza yayina, ofwaswa vana ven’o nkangu.” Ozevo, o moyo ke má kizinganga ko kunima lufwa lwa nitu.

8. Nki i mwanda muna wantu?

⁸ O mwanda ke moyo ko. Muna wantu o mwanda i ngolo za moyo zikubakumikanga muna sala e salu yau. O mwanda ulenda tezaniswa ye corrente elétrico. E corrente isadisanga e ventilador yovo frigo, kansi e corrente yankatu ka yilendi twasa tembwa ko ngatu zizamesa e lekwa. Diau adimosi, e mwanda ukutusadisanga twamona, twawa, yo yindula. Kansi o mwanda ke ulendi vanga dimosi muna mama ko kondwa kwa meso, matu, yovo tomfo. Ekiaki i kuma o Nkand’a Nzambi kevovelanga mu kuma kia muntu vo: “O mwand’andi uvaika, muna ntoto kevutuka; muna lumbu kiakina o makani mandi mavididi.”— Nkunga 146:4.

9. O moyo ye mwanda adieyi balembi vanganga?

⁹ Mun’owu wa Nkand’a Nzambi ke vena má ko kana moyo yovo mwanda usisang’e nitu muna lufwa yo kwenda zinga mu nza ya kimwanda.

10. O Nkand’a Nzambi adieyi uvovanga mu kuma kia nkal’a mafwa?

¹⁰ Ozevo, amafwa aweyi bena? Wau vo o Yave yandi wavang’o wantu, ozeye mpe mana mekutubwilanga vava tufwanga. E Diambu diandi dilonganga vo amafwa ke bena moyo ko, ke bewanga ko, ngatu mona, vova yovo banza. O Nkand’a Nzambi uvovanga vo:

• “Afwa . . . ke bazeye diambu ko.”​—Kimpovi 9:5.

• “O zola kwau ye kitantu ye kimpala kivwidi vila.”​—Kimpovi 9:6.

• “Ke vena mfuntu ko yovo lukanu, yovo zayi yovo ngangu muna nsi-a-fwa, kun’okwenda.”​—Kimpovi 9:10.

11. O Yave adieyi kavova kwa Adami vava kasumuka?

¹¹ Yindula dina divovanga Nkand’a Nzambi mu kuma kia Adami wa nkulu eto antete. O Yave wavanga Adami muna “mbundukutu a ntoto.” (Etuku 2:7) Kele vo Adami kalemvokela nsiku mia Nzambi wadi zinga yakwele mvu ye kiese ova ntoto. Kansi, Adami wakolamena nsiku mia Yave, e tumbu kavewa i lufwa. Akweyi kayenda Adami vava kafwa? O Nzambi wamvovesa vo: “Ovutuka muna ntoto, kadi mûna wabongwa: kadi u ntoto wina, mu ntoto ovutuka.”— Etuku 3:19.

12. Adieyi diabwila Adami muna lufwa?

¹² Akweyi kakala Adami ekolo kasemeno ko kwa Yave muna ntoto? Kakala va konso fulu ko. Kazinganga ko. Ozevo, vav’o Yave kavova kwa Adami vo “ovutuka muna ntoto” edi kazol’o vova vo o Adami ovutuka muna ntoto, nze vava kalembi vo kala. O Adami kayenda zinga mu nza ya kimwanda ko. ‘Kakota’ mu nza yakaka ko ya mianda mia akulu. Kayenda kun’ezulu ko yovo ku bilungi. Wayambul’o zinga; lembi vo kala diaka.

13. Muna lufwa adieyi dibwilanga o wantu ye bulu?

¹³ Nga diau adimosi dibwilanga wantu awonso? Elo, i diau kwandi. O Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Awonso [wantu ye bulu] fulu kimosi bekwenda; awonso muna ntoto batuka, muna ntoto i bevutuka.”— Kimpovi 3:19, 20.

14. Nkia vuvu kina kwa amafwa?

 ¹⁴ Nkand’a Nzambi usiang’o nsilu vo o Nzambi osikamesa amafwa bazinga muna paradiso ova ntoto. (Yoane 5:28, 29; Mavangu 24:15) Kansi, omama kuna sentu mevangamena. Owau, baleka bena muna lufwa. (Yoane 11:11-14) Ka tufwete kubamwena wonga ko ngatu kubasambila, wau vo ke balendi kutusadisa ko ngatu kutuvang’e mbi.

15, 16. O Satana nkia mpila kekwikidisilang’o wantu vo amafwa ke befwanga mvimba ko?

¹⁵ E ngindu za sia vo ke tufwanga mvimba ko i luvunu kemwanganisanga Nkadi Ampemba wa Satana. Muna kwikidisa wantu luvunu lwalu, oyandi ye nkwiya miandi befilang’o wantu mu banza vo e mianda mia mafwa miau mikutuyelesanga yo kutuvang’e mbi. Dialudi vo, ezak’e mpasi nkwiya betwasanga zo. Kansi kadi, ke yau ko betwasanga e mpasi zawonso. Ye ke dialudi ko vo ana baleka muna lufwa i bekutubangikanga.

¹⁶ Vena ye mpila yakaka ina ankwiya bevavanga fil’o wantu mu banza vo mana kevovang’o Nkand’a Nzambi mu kuma kia amafwa ma luvunu. Bevunang’o wantu mu banza vo amafwa bamona yovo bavovana yau. Bevanganga wo muna kubamwesa mona-meso, kubalotesa ndozi, mu sadila nganga za nkisi, yovo mpila zakaka. Kansì tu, oyau ke bevovananga y’amafwa ko, nkwiya kwandi bekuyivunanga vo wantu afwa. Ekiaki i kuma o Yave ketumbilanga kikilu nganga za ntombodi, ye ngang’a mafwa.—Nsiku 18:10-12; Zakaria 10:2.