1-3. (a) Nkia muntu ankaka Paulu kayantika kangala yandi ye aweyi kakala? (b) Adieyi tulongoka mu kapu kiaki?

 EKOLO bakwamanananga muna nkangalu au muna nzila yazala ye miongo ye matadi, vana kati kwa mbanza eyi ye yankaka, Paulu wa ntumwa nanga wayindulanga vava katalanga e toko diakala vana ndambu andi. E toko diodio i Timoteo, wazala yo nkuma, nanga tezo kia mvu 20 kakala miau. Ekolo nkangalu wakwamanananga, wasisanga e nzo au kwandá. Vava e lumbu kiafokokanga, e mbanz’a Luseto ye Ikonio yasalanga manima. Nkia mambu mabavingilanga? Paulu wazaya mambu mabavingilanga, kadi wau i nkangalu andi wazole wa salu kia kimisionario. Wazaya wo vo vonza ye mambu mampasi bewanana mau. Kansi e toko diakala vana ndambu andi, nga olenda zizidila mambu mama?

² Paulu wabundanga Timoteo e vuvu lutila nkutu yandi kibeni Timoteo. E mambu mavangama, mafila Paulu mu yindula vo nkundi wafwana bundwa e vuvu kavuanga o mfunu muna nkangalu andi. Paulu wazaya wo vo e salu kiamvingilanga, i sia vo, kia kingula e nkutakani yo kasakesa zo, kivava vo yau awole bakala ye ngindu ye kani dimosi. Ekuma Paulu kakadila ye ngindu zazi? Nanga mu kuma kia ntantani kateka kala zau yo Banaba ezi zabafila mu vambana.

³ Mu kapu kiaki, tulongoka mpila yambote ya singikila e ntantani. Tulongoka mpe e kuma Paulu kasolela Timoteo mu kwenda yandi muna nkangalu ye tutoma bakula e salu kiamfunu akengi a zunga besalanga o unu.

4. Nkia makani Paulu kakala mau muna nkangalu andi wazole wa salu kia kimisionario?

⁴ Muna kapu kiviokele, tumwene una buka kia mpangi yá, i sia vo, Paulu, Banaba, Yuda yo Sila bakasakesela nkutakani kuna Antiokia muna nzengo zina zabakwa mu diambu ditadidi zengwa. I bosi, adieyi  Paulu kavanga? Wasonga kwa Banaba e nkubika kavanga za nkangalu wankaka. Wavova vo: “Yambula twavutuka owau, twenda kingula ampangi muna mavata mawonso twasamunuini e diambu dia Yave kimana twazaya kana aweyi bena.” (Mav. 15:36) Paulu kayika kaka mpasi nkangalu ko wakwenda tala ampangi ana bakitukidi Akristu ke kolo ko. Nkand’a Mavangu uyikanga makani masikididi ma nkangalu wazole wa Paulu. Diantete, i kwamanana zayisa e nzengo zina selo yambuta babaka. (Mav. 16:4) Diazole, wau vo Paulu nkengi a zunga kakala, wakala ye kani diakasakesa mpangi muna kimwanda yo kubasadisa kimana basikila muna lukwikilu. (Roma 1:11, 12) Aweyi e nkubik’a Mbangi za Yave o unu ilandilanga e mbandu yayi yasikidiswa kwa antumwa?

5. Aweyi e Buka kia Selo Yambuta o unu, bevaninanga luludiku ye lukasakeso kwa nkutakani?

⁵ O unu, Kristu osadilanga buka kia Selo Yambuta kia Mbangi za Yave mu vana tuludiku muna nkutakani. E mpangi zazi za kwikizi, besonekanga nkanda yo sadila nkanda misasilanga Bibila mina muna nzil’eto yovo mianietekwa, tukutakanu ye mpila zankaka mu vana tuludiku ye lukasakeso kwa nkutakani mu nza yawonso. E buka kia Selo Yambuta, besadilanga mpe akengi a zunga mu zaya mana mevangamanga muna nkutakani. Betumbikanga akuluntu ayingi mu nza yawonso kimana basala se akengi a zunga.

6, 7. Nkia yaka salu akengi a zunga besalanga?

⁶ O unu, akengi a zunga bevanganga mawonso mu sia sungididi kwa konso muntu yo vana lukasakeso kwa mpangi zawonso muna nkutakani bekingulanga. Mu nkia mpila? Belandanga e mbandu Paulu ye Akristu ankaka a tandu kiantete basikidisa. Paulu wakasakesa Timoteo ona wakala mpe nkengi a zunga vo: “Samuna e diambu; vanga wo mu nzaki, muna ntangw’ambote ye muna ntangw’ampasi; tumba, kanikina, wondelela kuna luzindalalu lwawonso yo umbangu wa longa. . . . Sala e salu kia kinteleki.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Mun’owu wa mvovo miami, o nkengi a zunga yo nkaz’andi avo wasompa, bevaikanga mu salu kia umbangi kumosi ye ateleki a nkutakani yo sadila e mpila zawonso za sila umbangi. E mpangi zazi, akwa vema muna salu kia umbangi ye alongi ambote. (Roma 12:11; 2 Tim. 2:15) Ampangi ana bekuyivananga mu salu kiaki, besonganga ntim’amvevo. Besalanga kuna mvevo kana nkutu muna nsungi a mvula yovo mwini angolo ye bevanganga nkangalu mia vonza. (Fili. 2:3, 4) Akengi a zunga bekasakesanga mpe, longa yo ludika e nkutakani muna malongi mau metukanga muna Bibila. Mpangi zawonso muna nkutakani, betambulanga e nluta vava bemonanga e mbandu ambote ya mpangi zazi ye betangininanga lukwikilu lwau.—Ayib. 13:7.

8. Adieyi Banaba kavanga vava kabokelwa kwa Paulu?

⁸ Banaba wayangalela e ngindu za Paulu za kwenda “kingula ampangi.”  (Mav. 15:36) Yau awole salu kiambote basala muna nkangalu ye batoma zaya e zunga yo wantu ana badi kingula diaka. (Mav. 13:2–14:28) Ozevo, o sala e salu kiaki entwadi, ngindu zambote zakala. Kansi, vabwa diambu. Sono kia Mavangu 15:37 kivovanga vo: “Banaba osiandamene vo kanata Yoane, ona wayikilwanga vo Maku.” Banaba kasonga ngindu zandi ko, kansi wasiadama vo banata kaka yitu kiandi Maku muna nkangalu au a salu kia kimisionario.

9. Ekuma Paulu katambulwila ngindu za Banaba ko?

⁹ Paulu katambulwila ngindu za Banaba ko. Ekuma? Lusansu lusonganga vo: “Paulu kayangalala ko vo benda yandi [Maku], kadi wateka kubasisa kuna Pamfulia yo lembi kwenda yau muna salu.” (Mav. 15:38) Maku wayenda yo Paulu ye Banaba muna nkangalu antete wa salu kia kimisionario, kansi kakwamanana yau ko yakuna mfoko. (Mav. 12:25; 13:13) Kuna lubantiku lwa nkangalu kuna Pamfulia, Maku wabasisa yo vutuka kuna nzo, kuna Yerusaleme. Bibila ke kivovanga ko e kuma Maku kavutukila. Kansi, Paulu kayangalela fu kiaki ko kia Maku. Nanga wakiyuvula kana vo Maku wafwana bundwa e vuvu.

10. Nkia diambu diavangama mu kuma kia ntantani za Paulu yo Banaba?

¹⁰ Kana una vo iwau, Banaba wasiandama vo banata Maku, kansi Paulu katambulwila ko. Muna Mavangu 15:39 tutanganga vo: “Vakedi ntantani zangolo, yavana bavambanene.” Banaba wakota muna nzaza yo Maku yo kwenda kuna Kupero, kuna sanga kina kawutukila. Vo i Paulu, wakwamanana muna nkangalu andi. Muna Bibila tutanganga vo: “Paulu osolele Sila, wele, vava ampangi banyekeka muna nsambu za Yave.” (Mav. 15:40) Yau awole, bayenda ‘muna Suria ye muna Kilikia yo kumika e nkutakani.’—Mav. 15:41.

11. Nkia fu tufwete kala yau kimana twalembi fwasa emvimba e ngwizani eto yo muntu utuvangidi diambu diambi?

¹¹ O lusansu lwalu lukutusungamesanga kiwuntu kieto kialembi lunga. Paulu yo Banaba, batumbikwa se asunzudi a buka kia selo yambuta. Kuna kwalanda, Paulu nanga watumbikwa se mosi muna buka kia selo yambuta. Kansi, mu kuma kia diambu ditadidi Maku, olembi lunga kwa Paulu yo Banaba kwatoma moneka. Nga bayambula vo e diambu diadi diafwasa emvimba e kikundi kiau? Kanele vo Paulu yo Banaba wantu alembi lunga bakala, oyau akwa lulembamu ye bakala yo nyindu a Kristu. Kalukatikisu ko vo kuna kwalanda, basonga nzol’a wan’a ngudi yo loloka muntu yo nkwandi. (Efe. 4:1-3) I bosi, Paulu yo Maku basala entwadi muna salu yankaka ya Yave. a—Kol. 4:10.

12. Nkia fu ya Paulu yo Banaba akengi Akristu o unu bafwete tanginina?

¹² E ntantani zazi zangolo nkumbu mosi kaka zabwa, Paulu yo Banaba ke bakala ye fu kiaki ko. Banaba wazayakana vo nkwa ngemba ye walakazi ye fu  kia kaya. Antumwa ke banyikilanga nkutu mu nkumbu andi Yosefe ko, kansi banyikilanga vo Banaba, ina ye nsasa vo “Mwan’a Lufiaulwisu.” (Mav. 4:36) Paulu mpe nkwa zola ye ngemba kakala. (1 Tes. 2:7, 8) Akengi awonso Akristu kumosi ye akengi a zunga, bafwete vanganga e ngolo za tanginina Paulu yo Banaba muna songanga lulembamu yo zola kwa akuluntu akaka ye kwa mpangi zawonso muna nkutakani.—1 Pet. 5:2, 3.

13, 14. (a) Nani i Timoteo ye aweyi Paulu kanzayila? (b) Nki kiafila Paulu mu sia sungididi kwa Timoteo? (c) Nkia kiyekwa Timoteo katambula?

¹³ Muna nkangalu andi wazole wa salu kia kimisionario, Paulu waviokela muna mvivu a Ngalatia kuna Roma, kuna kwakala nkutakani zankaka. I bosi, “olweke . . . muna Delebe ye muna Luseta. Mwakala nlongoki mosi nkumbu andi Timoteo, mwan’a Nyuda mosi ankento, wa munkwikizi, kansi o se diandi Mungerekia.”—Mav. 16:1. b

¹⁴ Nanga Paulu wazaya esi nzo a Timoteo muna nkangalu andi antete kavanga kuna zunga kiakina, muna tezo kia mvu wa 47 wa tandu kieto. Vava vavioka mvu miole yovo mitatu tuka nkangalu una wantete, muna nkangalu wazole, Paulu wasia sungididi kwa Timoteo kadi kimbangi kiambote kasilwanga kwa ampangi. Kasilwanga kaka kimbangi kiambote kwa ampangi za Luseta ko eyi yakala vo i mbanza kawutukila. O lusansu lusonganga vo kuna mbanz’a Ikonio mpe eyi yakala tezo kia 30 ma kilometa, ampangi bavovanga mambu mambote mu kuma kiandi. (Mav. 16:2) Muna lusadisu lwa mwand’avelela, akuluntu bavana Timoteo kiyekwa kiampwena, i sia vo, kiakala se nkengi a zunga muna sadisa Paulu yo Sila.—Mav. 16:3.

15, 16. Aweyi Timoteo kalenda kukivangila nkumbu ambote?

¹⁵ Aweyi Timoteo kalenda kukivangila nkumbu ambote kanele vo toko kakala? Nga mu kuma kia ngangu zandi yovo mpw’andi? Nkumbu miayingi e mambu mama i mau mesivikisanga wantu. Kana nkutu Samuele wa ngunza, lumbu kimosi wayambula vo mambu mama mamvukumuna, kansi Yave wamvovesa vo: “Nzambi ke mwenanga una muntu kemwenanga ko, o muntu ndose ketalanga, kansi o Yave ntima ketalanga.” (1 Sam. 16:7) Ke mpw’a Timoteo ko ngatu ngangu zandi zansadisa mu kukivangila nkumbu ambote vana vena ampangi, kansi kiwuntu kiandi kia kati.

¹⁶ Vava vavioka mvu miayingi, Paulu wayika e fu ya mwanda eyi Timoteo kakala yau. Wayika luzolo lwambote lwa Timoteo, zola kwandi kwa nsi a ntima yo vema kwandi muna lungisa e salu kiandi. (Fil. 2:20-22) Timoteo wazayakana mpe vo nkwa ‘lukwikilu lwakondwa kukivunina.’—2 Tim. 1:5.

17. Aweyi e matoko ye ndumba balenda landila mbandu a Timoteo unu?

 ¹⁷ Matoko ye ndumba zayingi belandanga mbandu a Timoteo muna yima e fu iyangidikilanga Yave. Muna mpila yayi, bekuyivangilanga nkumbu ambote vana meso ma Yave ye nkangu andi kanele vo ke bena ye mvu miayingi ko. (Nga. 22:1; 1 Tim. 4:15) Besonganga lukwikilu lwakondwa kukivunina muna venga e zingu kia disu ku nsi a lukaya. (Nku. 26:4) Muna kuma kiaki, balenda toma sadilwa muna nkutakani nze Timoteo. Vava bekukifwanisanga se ateleki a nsangu zambote ye kukiyekola kwa Yave yo vubwa, akundi au awonso kumosi ye yitu yau, bekasakeswanga.

18. (a) Nkia kiyekwa Paulu yo Timoteo bakala kiau wau vo akengi a zunga bakala? (b) Aweyi e nkutakani zasambulwilwa?

¹⁸ Paulu yo Timoteo basala entwadi mu mvu miayingi. Wau vo akengi a zunga bakala, balungisa e kiyekwa kiau kia sunzula e buka kia selo yambuta. Bibila kivovanga vo: “Ekolo baviokelanga muna mavata, babazayisanga vo balunda e nkanikinu mina antumwa ye akuluntu babakila e nzengo muna Yerusaleme.” (Mav. 16:4) Ampangi muna nkutakani nanga balemvokela tuludiku twa antumwa ye akuluntu bakala muna Yerusaleme. Mu kuma kia nlemvo wau, ‘e nkutakani zasikila muna lukwikilu, o lutangu lwawokelanga lumbu ke lumbu.’—Mav 16:5.

19, 20. Ekuma Akristu bafwete lemvokelanga ‘awana bevitanga o ntu?’

¹⁹ Diau dimosi mpe o unu, Mbangi za Yave besambulwanga wau besakalelanga yo lemvokela tuludiku betambulanga kwa “awana bevitanga o ntu” vana bena. (Ayib. 13:17) Wau vo e mpw’a nza yayi mu soba kaka ina, diamfunu Akristu badianga e madia ma mwanda bevewanga kwa “ntaudi akwikizi yo lulungalalu.” (Mat. 24:45; 1 Kor. 7:29-31) O vanga wo, dikutusadisa mu kala yo lukwikilu lwasikila yo kwamanana kondwa tona mu mambu ma nza yayi.—Yak. 1:27.

²⁰ Dialudi vo akengi Akristu mu lumbu yeto kumosi ye Buka kia Selo Yambuta wantu alembi lunga nze Paulu, Banaba, Maku ye akuluntu ankaka akuswa muna tandu kiantete. (Roma 5:12; Yak. 3:2) Kansi, ampangi bena muna Buka kia Selo Yambuta bafwana bundwa e vuvu, kadi belemvokelanga Diambu dia Nzambi yo tatidila mbandu yasikidiswa kwa antumwa. (2 Tim. 1:13, 14) Muna kuma kiaki, e nkutakani zikasakeswanga yo sikila muna lukwikilu.