1-3. Ekuma Paulu kayendela kuna Korinto? Nkia mambu mampasi kawanana mau?

 E MVU wa 50 wa tandu kieto, ku mfoko se wina. Paulu wa ntumwa una kuna Korinto, mbanza yanene ya kinkita, kuna ye ulolo wa Mingerekia, esi Roma ye Ayuda. a Paulu kayenda ku mbanz’a Korinto ko muna sumba yovo teka lekwa ngatu vava salu, kansi mu sila umbangi wa Kintinu kia Nzambi. Ozevo, Paulu fulu kia zingila kavavanga, kadi kazola kala zitu ko kuna kwa ampangi. Kazola mpe ko vo ampangi bandikilanga wau vo salu kia umbangi kasalanga. Adieyi kavanga?

² Paulu wazaya salu kia tunga nzo za ngoto. Wau vo salu kia moko, e salu kiaki kiampasi kikilu, kansi Paulu wakala ye kani diasala e salu kiaki muna kuyilunga-lunga. Nga Paulu osolola e salu mu mbanza yayi yazala yo wantu? Nga osolola e fulu kia zingila? Kanele vo wawanana ye mpasi zazi, kavilakana ko e salu kiasunda o mfunu, i sia vo, salu kia umbangi.

³ Paulu wakala kuna Korinto mu kolo kiandá ye wavua nluta miayingi muna salu kiandi kia umbangi. Adieyi tulenda longoka muna salu kia Paulu kuna Korinto, dina dilenda kutusadisa mu sila umbangi wa Kintinu kia Nzambi una ufwene muna zunga kieto?

4, 5. (a) Ku nzo aki nani Paulu kakala kuna Korinto? Nkia salu kasalanga muna kuyilunga-lunga? (b) Aweyi Paulu kalongokela tunga e nzo za ngoto?

⁴ Vava kalwaka kuna Korinto ke vavioka kolo kiayingi ko, Paulu wazayana ye akazi mosi atambudi a nzenza, i sia vo, Nyuda mosi ona wayikilwanga vo Akila yo nkento andi Peresekila. Akazi awaya bayaluka yo kwenda kuna Korinto kadi Kelodio wa Ntinu “wakanikina vo Ayuda awonso bakatuka muna Roma.” (Mav. 18:1,2) Akila yo Peresekila ke batambula kaka Paulu ko muna nzo au, kansi bamvovesa  mpe vo basalanga entwadi. Muna Bibila tutanganga vo: “Wau vo salu kimosi basalanga, [Paulu] wakala muna nzo au yo sala yau kumosi, kadi nzo za ngoto batunganga.” (Mav. 18:3) Paulu wakala muna nzo ya akazi awaya akwa ngemba ekolo kasalanga e salu kiandi kuna Korinto. Mu kolo kiokio, nanga i ntangwa Paulu kasoneka e nkanda miandi mina muna Bibila. b

⁵ Paulu ona watoma longwa “vana malu ma Ngamaliele,” aweyi kazayila tunga nzo za ngoto? (Mav. 22:3) Nanga kuna kwa Ayuda muna tandu kiantete, ke diakala dia luvezo ko mu longa wana e salu kia moko, kanele vo badi tanga e sikola zandá. Paulu musi Taso kakala kuna Kilikia, zunga kiatoma zayakana mu kuma kia nlele wayikilwanga vo cilicium, wasadilwanga muna tunga nzo za ngoto. Nanga Paulu walongoka e salu kiaki muna kileke kiandi. Adieyi diavavuanga muna tunga nzo za ngoto? Diavavanga vo bavanga nlele yovo tunga e nlele muna vanga e nzo za ngoto. Kiakala nkia mpila bavangilanga wo, e salu kiaki salu kiampasi kikilu kiakala.

6, 7. (a) Aweyi Paulu kabadikilanga e salu kia tunga nzo za ngoto? Adieyi disonganga vo Akila yo Peresekila bakala ye ngindu zau zimosi? (b) Aweyi Akristu o unu belandilanga mbandu a Paulu, Akila yo Peresekila?

⁶ Paulu kabadikilanga e salu kiatunga nzo za ngoto ko vo i kiau kisundidi o mfunu. Wasalanga e salu kiaki muna kuyilunga-lunga ekolo kakivananga emvimba muna salu kia samuna e nsangu zambote “muna ngovo.” (2 Kor. 11:7) Aweyi Akila yo Peresekila babadikilanga e salu basalanga? Wau vo Akristu bakala, kalukatikisu ko vo bakala ye ngindu  zau zimosi yo Paulu. Muna kuma kiaki, vava Paulu kasisa e mbanza Korinto muna mvu wa 52 wa tandu kieto, Akila yo Peresekila basisa e nzo ye salu kiau yo kwenda kumosi yo Paulu kuna Efeso. Kwakuna e nzo au yasadilwanga se fulu kia lukutakanu. (1 Kor. 16:19) Kuna kwalanda bavutuka kuna Roma, i bosi bayenda diaka kuna Efeso. Akazi awaya akwa vema, basianga Kintinu vana fulu kiantete, ye nsi’a ntima wawonso basadisanga akaka yo tondwa kwa “nkutakani zawonso za esi zula.”—Roma 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Akristu o unu belandanga e mbandu a Paulu, Akila yo Peresekila. Ateleki akwa vema besalanga mu “lembi kala se zitu diampwena” kwa akaka. (1 Tes. 2:9) Diakiese mu mona ateleki a Kintinu ana bena muna salu kia ntangwa ke ntangwa, besalanga ndambu a lumbu muna kuyilunga-lunga ekolo bekukivananga muna salu kia Kikristu. Nze Akila yo Peresekila, o unu selo yayingi ya Yave akwa ngemba bekuyivananga mu tambula akengi a zunga muna nzo  zau. Awana bena ye ‘fu kia tambula nzenza,’ bazeye wo vo diakiese kikilu dikalanga ye dialukasakeso.—Roma 12:13.

8, 9. Adieyi Paulu kavanga vava Ayuda bansia kitantu mu kuma kia salu kiandi kia umbangi? Akweyi kayenda sila umbangi?

⁸ Paulu wasalanga e salu ya moko muna kuyilunga-lunga kaka. Ediadi diatoma moneka vava Sila yo Timoteo batuka kuna Makedonia yo kuntwasila nkayilu. (2 Kor. 11:9) Vana vau, “Paulu oyantikidi kuyivana emvimba muna samuna diambu.” (Mav. 18:5) Kansi, Ayuda bansia kitantu mu kuma kia salu kiandi kia umbangi. Muna songa vo kakala ye kuma ko wau vo Ayuda ke batambulwila e nsangu za luvuluzu ko mu kuma kia Kristu, Paulu wakubula e mvuatu miandi yo vovesa atantu awaya vo: “Yambula menga meno makala muna ntu mieno. Mpelele kwame. Tuka owau, kwa esi zula ikwenda”—Mav. 18:6; Yez. 3:18, 19.

⁹ Akweyi Paulu kadi kwenda sila umbangi? Muntu mosi wayikilwanga vo Titiose Yuseto, nanga munkwikila a Kiyuda kakala ye wazingilanga vana ndambu a sambilu, watambula Paulu muna nzo andi. Muna diadi, Paulu wavaika muna sambilu yo kwenda kuna nzo a muntu ndioyo. (Mav. 18:7) Ekolo Paulu kakala kuna Korinto, wakwamanana zingila kuna nzo ya Akila yo Peresekila. Kansi e nzo ya Titiose Yuseto yakala se fulu kiandi kia sila umbangi.

10. Adieyi disonganga vo Paulu kakala kaka ye kani diasila umbangi kwa wantu a zula ko?

¹⁰ Vava Paulu kavova vo kwa esi zula ikwenda, nga diadi disongele vo kasilanga diaka umbangi ko kwa Ayuda ye minkwikila mia Kiyuda kana nkutu ana basonganga o luzolo lwambote? Ve. Muna bonga e nona, ‘Keresepo wa mbut’a sambilu, wakwikila muna Mfumu, kumosi ye esi nzo andi awonso.’ Nanga ayingi ana bayendanga mu sambilu diadi bayikama Keresepo. Kadi e Bibila kivovanga vo: “Esi Korinto ayingi ana bawidi e nsangu zambote bakwikidi yo vubwa.” (Mav. 18:8) Muna mpila yayi, e nzo ya Titiose Yuseto yakituka se fulu kina e nkutakani yampa ya Korinto bakutakenenanga. O lusansu lwalu avo mu ndandani lwasonamena nze una wasonamena nkand’a Luka, ozevo vava Paulu kakubula e mvuatu miandi, Ayuda yovo minkwikila mia Kiyuda ke badikitukila Akristu ko vava kakubula mvuatu miandi. Muna diadi, o lusansu lwalu lusonganga vo Paulu ntima nleka kakala wau.

11. Aweyi Mbangi za Yave o unu betangininanga Paulu vava besilanga umbangi kwa wantu bekukiyikilanga vo Akristu?

¹¹ Mu nsi zayingi o unu, e mabundu ma Kikristu kia Kimpangila matoma sikidiswa ye mena ye wisa kiayingi muna minkwikizi miau. Muna nsi zankaka ye sanga e misionario za mabundu mama bekitulanga wantu ayingi se minkwikizi miau. Wantu ayingi bekukiyikilanga vo Akristu, betatidilanga e fu  ya kisi nsi nze una Ayuda a tandu kiantete kuna Korinto bavanganga. Kansi nze Paulu, yeto Mbangi za Yave tusilanga umbangi kwa wantu awaya ye vema kwawonso yo sadila konso zayi wa Bibila bena wau, muna kubazayisa e ludi kina muna Bibila. Ke tudimbulanga vuvu ko kana nkutu vava bekutusianga kitantu yovo vava e mfumu za mabundu bekutubangikanga. Vana vena awana bena yo “vema muna Nzambi, kansi ke mun’owu wa zayi wasikila ko,” valenda kala alembami ana tufwete solola.—Roma 10:2.

12. Nkia nsilu Paulu katambula muna mona-meso?

¹² Avo Paulu wakiyuvula kana vo okwamanana yovo ve e salu kiandi kia umbangi kuna Korinto, watambula e mvutu muna fuku una o mfumu Yesu kamoneka kwa yandi muna mona-meso yo kumvovesa vo: “Kumoni wonga ko, kwamanana vova, kudingalala ko, kadi ngina yaku, ke vena muntu ko okubaka yo kuvanga e mpasi; kadi wantu ayingi ngina yau mu mbanza yayi.” (Mav. 18:9, 10) Ekwe mona-meso kialukasakeso! Yandi mosi mfumu Yesu wasia nsilu kwa Paulu vo okuntanina ye wamvovesa vo mwakala yo wantu ayingi akwa luzolo lwambote muna mbanza. Adieyi Paulu kavanga? Muna Bibila tutanganga vo: “Okedi mo mvu mosi ye ngonde sambanu, walonganga e diambu dia Nzambi vana bena.”—Mav. 18:11.

13. Adieyi Paulu nanga kayindula vava kafinamanga vana kunda kia lufundisu? Ekuma e diambu dina kayindulanga ke diavangamena ko?

¹³ Vava kaviokesa tezo kia mvu mosi kuna Korinto, Paulu watambula ziku kiankaka kiasonganga vo mfumu Yesu wansadisanga. Bibila kivovanga vo: “Ayuda batelamene Paulu, banète vana kunda kia lufundisu,” kiayikilwanga vo beʹma. (Mav. 18:12) Akaka babadikilanga e beʹma yovo kunda kia lufundisu se fulu kiazanguka kiavangilwa muna matadi ma bule ye mpembe ye kiabandulwa e fwaniswa. E kunda kiaki kia lufundisu, nanga lukufi kiakala ye zandu diasunda o mfunu muna mbanza Korinto. Nanga e yanzala kiakala  vana ntwala kunda kiaki, kianene kiakala ye kiafwana muna kutakesa wantu ayingi. Asatuludi bevovanga vo e fulu kina kiakala e kunda kia lufundisu, ke kiakala kwandá ko ye sambilu, i sia vo, lukufi kiakala ye nzo ya Titiose Yuseto. Vava Paulu kafinamanga vana kunda kia lufundisu, nanga wasungamena Setefano vava katubwa matadi, ona obadikilwanga vo i Nkristu antete wavodwa. Paulu ona wayikilwanga vo Saulu, watambulwila vo Setefano “kavondwa.” (Mav. 8:1) Nga e diambu diadi mpe diadi vangama kwa Paulu? Nkatu, kadi Yesu wasia nsilu vo: ‘Ke vena muntu ko . . . okumvanga e mpasi.’—Mav. 18:10.

14, 15. (a) Nkia mfundu Ayuda bafundila Paulu? Ekuma Ngalio kabakila e nzengo za fokola mfundu wau? (b) Nkia diambu diabwila Sosetene ye adieyi diavangama?

¹⁴ Adieyi diavangama vava Paulu kalwaka vana kunda kia lufundisu? O muntu wakala se mfundisi i Ngalio wa nguvulu a Akaya, wa mpangi a Seneca wa nkwa ndongota wa musi Roma. Ayuda bafunda Paulu vo: “Muntu ndioyu nkangu kevukumunanga kimana basambila Nzambi mu mpila ke ina ngwizani ko yo nsiku.” (Mav. 18:13) Ayuda bazola vova vo Paulu wakitulanga wantu se minkwikizi mu mpila yambi. Kansi, Ngalio wabakula vo Paulu kavanga kwandi “mbi” ko ye kavola “nkanu ampwena” ko. (Mav. 18:14) Ngalio kazola kuyikotesa mu ntantani za Ayuda ko. Muna kuma kiaki, vitila nkutu Paulu kavova diambu muna kuyitanina, Ngalio wabaka nzengo za fokola e mfundu. Awana bafunda Paulu, bafunga kikilu makasi yo kanga Sosetene ona wavinga vana fulu kia Keresepo nze mbuta a sambilu. Bankanga yo ‘yantika kunwandila vana kunda kia lufundisu.’—Mav. 18:17.

¹⁵ Ekuma Ngalio kavangila diambu ko vava nkangu bayantika wanda Sosetene? Ngalio nanga wayindula vo Sosetene yandi wakala mfumu a buka kia wantu ana batelamena Paulu. Muna kuma kiaki, wafwana wandwa. Kiakala nkia kuma kakala kiau, nanga e diambu diavangama diatwasa nluta. Muna nkanda wantete kasonekena e nkutakani ya Korinto vioka mvu miayingi, Paulu wayikila Sosetene vo mpangi. (1 Kor. 1:1, 2) Nga Sosetene ndioyo kayika, yandi i muntu ona wawandwa kuna Korinto? Avo iwau, e diambu diampasi diambwila nanga diansadisa mu kituka Nkristu.

16. E mvovo mia Mfumu Yesu mina muna Mavangu 18:9, 10, aweyi milenda kutukasakesela muna salu kieto kia umbangi?

¹⁶ Sungamena vo vava Ayuda babembola e nsangu za Paulu, o Mfumu Yesu wansia nsilu vo: “Kumoni wonga ko, kwamanana vova, kudingalala ko, kadi ngina yaku.” (Mav. 18:9, 10) Diambote twasungamenanga e mvovo miami, musungula vava wantu ke betambulwilanga nsangu zeto ko. Kuvilakani ko vo Yave otalanga e ntima ye otuntanga akwa luzolo lwambote. (1 Sam. 16:7; Yoa. 6:44) Ediadi dikutukasakesanga mu kukivana emvimba muna salu kia umbangi. Konso mvu mafunda ye mafunda ma wantu bevubwanga. Awana belemvokelanga o nkanikinu ‘wakitula wantu a zula yawonso se alongoki,’ Yesu okubasianga o nsilu vo: “Ngina yeno e lumbu yawonso yakuna mbaninu a tandu.”—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Nkia diambu nanga Paulu kayindulanga vava kayendanga kuna Efeso?

¹⁷ Ke tulendi vova ye ziku kiawonso ko vo dina Ngalio kavanga kwa akundi a Paulu i diau diatwasa luvuvamu muna nkutakani yampa yasikidiswa kuna Korinto. Kansi, Paulu wakala kûna mu “lumbu yayingi” vitila kakanina ampangi. Muna kati kwa mvu wa 52 wa tandu kieto, wavanga nkubika za kwenda kuna Suria muna nzaza, tuka vana fulu kianingamenanga masua kuna Kenkerea, tezo kia kilomenta 11 kuna este ya Korinto. Vitila kasisa Kenkerea, Paulu ‘wazenga nsuki zandi, kadi ndofi kadia.’ c (Mav. 18:18) I bosi, wanata Akila yo Peresekila yo sauka mbu wa Egeu yo kwenda kuna Efeso kuna Ásia Menor.

¹⁸ Ekolo e nzaza yayendanga kuna Kenkerea, nanga Paulu wayindulanga mambu mawonso mambwila kuna Korinto. Mambu mayingi mambote kasungamenanga ye kuma yayingi kakala yau mu mona kiese. E ngonde 18 kavanga e salu kiandi muna mbanza yayina, nluta miayingi katambula. E nkutakani yantete kuna Korinto yasikidiswa ye ampangi bakutakananga muna nzo ya Titiose Yuseto. Akaka muna awana bakituka Akristu i Titiose Yuseto, Keresepo ye esi nzo andi ye wantu ankaka. Paulo wazolanga mpangi zazi kadi wabasadisa mu kituka Akristu. Kuna kwalanda Paulu wabasonekena yo kubayikila nze nkand’a kimbangi wasonekwa muna ntim’andi. Yeto mpe tukalanga ye kiese kia finama awana tusadisanga batambulwila e nsambila ludi. Kiese kiayingi tukalanga kiau mu badikila wantu awaya nze ‘nkanda wa [moyo] wa kimbangi.’—2 Kor. 3:1-3.

19, 20. Adieyi Paulu kavanga vava kalwaka kuna Efeso? Adieyi tulongokele muna mbandu andi muna diambu ditadidi sikidisa makani ma mwanda?

¹⁹ Vava kalwaka kuna Efeso, Paulu vana vau wayantika sala. Bibila kivovanga vo: ‘Wakota muna sambilu yo mokena ye Ayuda.’ (Mav. 18:19) Mu nkumbu wau, Paulu kazingila ko kuna Efeso. Kanele vo bandodokela kakala yau mu kolo kiayingi, Paulu ‘kazola ko.’ Vava kakanina esi Efeso, wabavovesa vo: “Se yavutuka diaka kwa yeno, avo Yave ozolele wo.” (Mav. 18:20, 21) Paulu wazaya wo vo kuna Efeso, wantu ayingi bakala ye luzolo lwa wá e nsangu zambote. Kanele vo wakala ye luzolo lwa vutuka, wayambula mawonso vana moko ma Yave. Nga eyayi ke mbandu ambote ko tufwete landa? Vava tusikidisanga makani ma mwanda, tufwete vanga diambu. Kansi, tufwete bundanga e vuvu muna luludiku lwa Yave yo vangila mambu mun’owu wa luzolo lwa Yave.—Yak. 4:15.

²⁰ Vava kasisa Akila yo Peresekila kuna efeso, Paulu wayenda kuna Kenkerea muna nzaza. Nanga ‘watomboka’ kuna Yerusaleme mu kayisa ampangi a nkutakani ya mbanza yayina. (Mav. 18:22) I bosi, Paulu wayenda kuna Antiokia ya Suria, e fulu kina kiakala se nto a salu kiandi kia kimisionario. O nkangalu andi wazole wa salu kia kimisionario watoma fokoka. Adieyi diamvingilanga muna nkangalu andi wansuka wa salu kia kimisionario?