1-3. (a) Aweyi Paulu ye akwandi babakulwila vo mwand’avelela wabafilanga? (b) Nkia mambu tufimpa mu kapu kiaki?

 BUKA kia akento basisidi e mbanz’a Filipi kuna Makedonia. Ke kolo ko, balweke kuna nkoko uyikilwanga vo Gangites. Wau vo i fu kiau, bavuende vana mbela nkoko yo samba kwa Nzambi a Isaele. Yave mu kubamona kena.—2 Tus. 16:9; Nku. 65:2.

² Ekolo mambu mama mevangamanga, kuna este ya Filipi, vioka 800 za kilometa, buka kimosi kia wantu basisidi e mbanz’a Luseta kuna sude ya Ngalatia. Ke vavioka lumbu yayingi ko, balweke muna bala-bala yasiwa matadi ya Roma yayendanga kuna weste. Bayendanga kuna zunga kina ye ndonga yayingi kuna mvivu a Asia. O wantu awaya, i sia vo, Paulu, Sila yo Timoteo, bakala ye luzolo lwayingi lwavanga nkangalu wau mu kingula Efeso ye mbanza zankaka, kuna kwakala wantu ayingi bazola wá nsangu zambote mu kuma kia Kristu. Kansi, vitila nkutu bayantika o nkangalu wau, o mwand’avelela wabasima, kansi e mpila wabasimana ke iyikwanga ko muna Bibila. Basimwa balembi sila umbangi kuna Asia. Ekuma? Muna lusadisu lwa mwand’a Nzambi, Yesu wasonga kwa Paulu ye akwandi vo ozolele vo benda muna Asia Menor yawonso yo sauka mbu wa Egeu yo kwenda muna nlambu a nkoko akete wa Gangites.

³ E mpila ina Yesu kafidila Paulu ye akwandi muna nkangalu wau yakuna Makedonia, ikutulonganga mambu mamfunu o unu. Tala maka mambu mavangama muna nkangalu wazole wa Paulu muna salu kiandi kia kimisionario. Nkangalu wau wayantika muna mvu wa 49 wa tandu kieto.

4, 5. (a) Nkia diambu diabwila Paulu ye akwandi vava balwaka lukufi ye Bitunia? (b) Nkia nzengo alongoki babaka ye nkia nluta zatwasa?

⁴ Vava basimwa balembi sila umbangi kuna Asia, Paulu ye akwandi bayenda kuna node muna samuna e nsangu zambote muna mbanza za Bitunia. Muna ko lwaka, nanga bakangala lumbu yayingi muna nzila ke zakala zambote ko, muna zunga yakala vana kati kwa Ferungia ye Ngalatia, zunga ke yakala ye mavata mayingi ko. Kansi vava bafinamanga kuna Bitunia, Yesu wasadila diaka mwand’avelela muna kubasima.  (Mav. 16:6, 7) Paulu ye akwandi nanga bayantika tokana. Bazaya dina bafwete samuna ye una bafwete dio samunuina, kansi ke bazaya ko kuna bafwete dio samunuina. Tulenda vova vo, Paulu ye akwandi badodela kielo kia Asia, kansi ke kiaziuka ko. Badodela mpe kielo kia Bitunia, diau dimosi. Kana una vo iwau, Paulu wakala ye kani dia kwamanana dodela yavana kadi solola e kielo kiadi ziuka. Ozevo, wantu awaya, babaka nzengo ezi zamonekanga vo ke zina ye nsasa ko. Bayenda kuna weste, bakangala kilometa 350 yo viokela mu mbanza zayingi yavana balwaka kuna Teroa, kuna badi bakila e nzaza yo kwenda kuna Makedonia. (Mav. 16:8) Kuna Teroa, o Paulu wadodela e kielo kiatatu, mu nkumbu wau kiaziuka.

⁵ Luka wa nsoneki a nkand’a Luka, wayikama buka kia Paulu kuna Teroa. O lusansu lusonganga vo: “Muna fuku, Paulu omwene mona-meso—musi Makedonia otelamene vana kakala, undodokele, oku vo: ‘Sauka oku Makedonia, watusadisa.’ Vava kamona e mona-meso, tuvavidi kwenda kuna Makedonia, tubakwidi vo Nzambi utubokele twabasamunuina e nsangu zambote.” a (Mav. 16:9, 10) Owau Paulu wazaya kuna kafwete kwenda sila umbangi. Kieleka, kiese kiayingi kamona wau vo kayoya ko. Vana vau, o wantu awaya bakota muna nzaza yo kwenda kuna Makedonia.

6, 7. (a) Adieyi tulenda longoka muna mambu mavangama muna nkangalu a Paulu? (b) Nkia ziku tulenda kala kiau muna mambu mabwila Paulu?

⁶ Adieyi tulenda longoka muna lusansu lwalu? Tumwene vo: Vava kaka Paulu kalwaka kuna Asia, o mwand’a Nzambi wansonga luzolo lwa Nzambi. I bosi, vava kaka Paulu kafinama Bitunia, kazayiswa kwa Yesu kuna bafwete kwenda. Tumwene mpe vo, vava kaka Paulu kalwaka kuna Teroa, o Yesu kamvovesa  vo kenda kuna Makedonia. Wau vo Yesu i ntu a nkutakani, olenda vanga mpe diau dimosi kwa yeto o unu. (Kol. 1:18) Muna bonga e nona, dilenda kala vo oyindulanga sala e salu kia kimviti a nzila yovo kwenda kuna zunga kivuidi ateleki ayingi o mfunu. Kansi vava kaka oyantika sala, o Yesu kesadila mwand’a Nzambi mu kufila. Ekuma? Yindula e nona kiaki, o nati a kalu ofilanga kaka e kalu kuna lumoso yovo kuna lunene, avo e kalu mu diata dina. Diau dimosi mpe, avo tuvanganga e ngolo mu sala e salu kieto, Yesu olenda kutusadisa mu wokesa e salu kieto kia umbangi.

⁷ Kansi, adieyi tuvova avo e ngolo ovanganga ke zitwasanga nluta ko? Nga ofwete yoya yo yindula vo mwand’a Nzambi ke usadisi ko? Ve. Sungamena vo Paulu mpe wawanana ye nkakalakani zazi. Kansi, Paulu wakwamanana dodela yavana mwelo waziuka. Diau dimosi mpe, avo okwamanene dodela “mwelo ampwena a salu,” ngeye mpe osambulwa.—1 Kor. 16:9.

8. (a) Yika una wakala mbanza Filipi. (b) E salu kia umbangi kia Paulu vana ‘fulu kia sambidila’ nkia nluta kiatwasa?

⁸ Vava balwaka kuna mvivu a Makedonia, Paulu ye akwandi a salu bayenda kuna Filipi, esi mbanza yayi bayisananga wau vo bakala ye kisi nsi kia Roma. Mambu mayingi mavangamanga kuna mbanz’a Filipi mafwanana ye mambu mavangamanga kuna mbanz’a Roma. Muna kuma kiaki, masoladi ma Roma ana bavundiswa mu salu, ana bazingilanga kuna mbanz’a Filipi, bamonanga nze yau bazingilanga ku mbanz’a Roma. Kuna mbazi a vitu dia mbanza, vana ndambu a nkoko wakete, Paulu ye akwandi a salu basolola e fulu kina kiayikilwanga vo ‘fulu kia sambidila.’ b Muna Lumbu kia Vundu, bayenda vana fulu kiakina yo wana vo akento ayingi bakutakana mu sambila Nzambi. Alongoki bavuanda yo mokena yau. Nkento mosi wakala ye nkumbu Ludia, ‘wawunikinanga ye Yave waziula ntim’andi.’ Ludia wasivika kibeni mu kuma kia mambu kalongoka kwa misionario zazi. Yandi ye esi nzo andi bavubwa. Walomba kwa Paulu ye akwandi a salu vo banangina muna nzo andi. c—Mav. 16:13-15.

9. O unu, aweyi mpangi zayingi betangininanga e mbandu a Paulu? Nkia nsambu betambulanga?

⁹ Yindula kiese ampangi bamona vava Ludia kavubwa! Paulu kiese kiayingi kamona wau katambulwila mboka a Yave ya ‘sauka kuna Makedonia’ ye una Yave kansadila ye akwandi muna vana e mvutu za sambu ya akento awaya bavuminanga Nzambi. O unu mpangi zayingi, i sia vo, matoko ye ndumba, anunu, ana basompa ye ampumpa, beyalukanga mpe yo kwenda sadila kuna zunga ivuidi ateleki ayingi o mfunu. Dialudi vo, mpasi zayingi bewanananga zau kansi, e kiese bemonaga ke kilendi tezaneswa ko ye mpasi zozo, musungula vava bewananga wantu bena nze Ludia, ana betambulwilanga e ludi  kia Bibila. Nga ngeye mpe olenda vanga nsobani muna zingu kiaku kimana “wenda” sadila kuna zunga kivuidi ateleki ayingi o mfunu? Avo ovangidi wo, nsambu zayingi otambula. Tala e nona kia mpangi ayakala una ye nkumbu Aaron, vioka mvu 20 kena miau ye wayaluka yo kwenda zingila kuna nsi imosi ya América Central. E mvovo miandi misonganga una mpangi zankaka bemonanga. Wavova vo: “Osadila ku nsi ankaka, dikunsadisanga mu nungunuka muna mwanda yo siamisa kikundi kiame yo Yave. E salu kia umbangi ku nsi yayi kiambote kikilu, ilongokanga Bibila yo wantu nana.”

10. Aweyi nkuya badikotesela muna mambu mavangama kwa Paulu ye akwandi a salu?

¹⁰ Kalukatikisu ko vo, Satana wafunga kikilu makasi wau vo e nsangu zambote zayantika samunua muna nsi ina yandi ye nkuya miandi bayadilanga kondwa kwa nkaku. Ke diasivi ko wau vo nkuya badikotesa muna mambu mabwila Paulu ye akwandi a salu. Vava Paulu ye akwandi bayendanga kuna fulu kia sambidila, ntaudi mosi ankento wakala ye nkuya ye watwasanga nluta miayingi kwa mfumu zandi wau kasalanga e salu kia nganga ngombo, wayantika landa Paulu ye akwandi a salu. Wabokanga muna mvovo emi: “Wantu awaya ntaudi za Nzambi a Mpungu-nene, bekunusamunuinanga e nzil’a luvuluzu.” Nanga nkuya wafilanga ntaudi ndioyo mu yika mvovo miami muna songa vo, mana ntaudi kavovanga ye malongi ma Paulu mu nto imosi matukanga. Muna mpila yayi, wantu badi sia sungididi kwa ntaudi ankento vana fulu kia sia sungididi kwa alongoki akieleka a Kristu. Muna kuma kiaki, Paulu wayinga nkuya ona wakala muna ntaudi ndioyo.—Mav. 16:16-18.

11. Adieyi diabwila Paulu yo Sila vava Paulu kavaikisa nkuya kwa ntaudi ankento?

¹¹ Vava mfumu za ntaudi ankento bamona vo bavidisi e fulu kiau kia bakila e nzimbu, bafunga kikilu makasi. Banata Paulu yo Sila kuna ntanda, kuna akuluntu bafundisilanga wantu. Akuluntu awaya yau basunzulanga luyalu lwa Roma. E mfumu za ntaudi ankento wau bazaya wo vo afundisi fu kia sia mpambula ye kia zola nsi bakala kiau, bavova vo: ‘Ayuda awaya mavuanga mayingi besianga kadi belonganga fu ina vo ke yansongi ko kwa yeto twatanginina ngatu landa, kadi tu esi Roma.’ E mvovo miau miafila ‘ndonga [vana zandu] mu telamena [Paulu yo Sila]’ ye mfumu za mbanza bakanikina vo “bawandilwa muna lubamba.” I bosi, Paulu yo Sila banatwa muna pelezo. O nlundi a abakami, watuba muna pelezo wantu awaya bakala balwala yo kanga malu mau muna nsuku. (Mav. 16:19-24) Vava nlundi a abakami kakanga e kielo kia pelezo, e tombe kiabukama, nanga Paulu yo Sila ke balendanga kudimona ko. Kansi, Yave wabamonanga.—Nku. 139:12.

12. (a) Aweyi alongoki a Kristu babadikila lubangamu? Ekuma? (b) O Satana ye awana bekunyikamanga, nkia lubangamu besadilanga?

¹² Vitila mvu miayingi, Yesu walukisa alandi andi vo ‘bangikwa bebangikwa.’ (Yoa. 15:20) Muna kuma kiaki, vava Paulu ye akwandi baviokela kuna Makedonia bazaya wo vo, bangikwa bebangikwa. Ozevo, vava lubangamu lwayiza  ke bayindula ko vo bavidisa e dienga dia Yave. Kansi, bazaya wo vo eyayina i mpila o Satana kasongelanga makasi mandi. O unu, Satana ye awana bekunyikamanga, besadilanga ntambu mina basadila kuna mbanz’a Filipi. Kuna sikola ye fulu kia salu, abangiki bevovanga luvunu mu kuma kieto yo vukumuna wantu ankaka muna kututelamena. Muna nsi zankaka, afidi a mabundu ana bekutusianga kitantu, bevaikisanga mfundu mia luvunu kuna mbanzi a nkanu mu kuma kieto yo vova vo: ‘E Mbangi za Yave mavuanga mayingi betwasanga, belonganga mambu mana yeto ke tulendi tambulwila ko.’ Muna fulu yankaka mpangi zeto bewandwanga yo siwa muna pelezo. Kansi, Yave okubamonanga.—1 Ped. 3:12.

13. Adieyi diafila nlundi a abakami mu yuvula vo: “Adieyi mfwete vanga muna vuluzwa?”

¹³ Paulu yo Sila nanga ntangwa bavuanga o mfunu muna vungula e ngindu mu kuma kia mambu mampasi mababwila muna lumbu kiakina. Wau vo ngindu zau zavunguka, muna dingi–dingi Paulu yo Sila bayantika ‘samba yo sanisina Nzambi muna nkunga.’ Vana vau e nzakam’a ntoto yanikuna e pelezo. O nlundi a abakami wau kasikamene yo mona vo mielo miaziuka, wamona wonga kadi wayindula vo abakami batina. Wau kazaya wo vo olenda tumbwa muna diambu diadi, ‘wavola nsosolo andi kayivonda.’ Kansi, Paulu wavova muna nding’angolo vo: “Kuyivondi ko, kadi yeto awonso tuna vava!” O nlundi a abakami wayuvula vo: “Adieyi mfwete vanga muna vuluzwa? Paulu yo Sila ke badi kumvuluza ko, Yesu kaka. Muna kuma kiaki, bamvovesa vo: “Kwikila muna Mfumu Yesu wavuluzwa.”—Mav. 16:25-31.

14. (a) Nkia lusadisu Paulu yo Sila bavana kwa nlundi a abakami? (b) Nkia nsambu Paulu yo Sila batambula wau bazizidila lubangamu ye kiese?

¹⁴ Nga e kiuvu kia nlundi a abakami, kiasonganga vo nkwa luzolo lwambote kakala? Paulu kakatikisa ko. O nlundi a abakami musi zula kakala, kakala ye zayi wa sono ya Bibila ko. Muna kituka Nkristu diavavanga vo kalongoka yo tambulwila e ludi kia sina kia Diambu dia Nzambi. Muna kuma kiaki, Paulu yo Sila bavaula e ntangwa muna ‘kunsamunuina e diambu dia Yave.’ Wau vo Paulu yo Sila bakivana emvimba muna longa muntu ndioyo ye esi nzo andi, bavilakana nkutu e ndunzi za nkuba bavewa. Kansi, o nlundi a abakami wamona mputa zau kuna nima yo sukula zo. I bosi, “yandi y’esi nzo andi bavubwa.” Ekwe nsambu Paulu yo Sila batambula wau bazizidila lubangamu ye kiese!—Mav. 16:32-34.

15. (a) O unu, aweyi Mbangi za Yave betangininanga mbandu a Paulu yo Sila? (b) Ekuma tufwete kwamanena kingula wantu muna zunga kieto?

¹⁵ Nze Paulu yo Sila, o unu Mbangi za Yave zayingi besilanga umbangi ekolo bena muna pelezo mu kuma kia lukwikilu lwau ye betambulanga nsambu zayingi. Muna bonga e nona, mu nsi imosi ina vo e salu kieto kiasimwa kiakala, ndonga muna Mbangi za Yave mu pelezo balongokela e ludi. (Yes. 54:17) Yindula mpe diambu diadi, o nlundi a abakami walomba lusadisu kuna nima nzakam’a ntoto eyi yanikuna e pelezo. Diau dimosi mpe o unu, awana ke betambulwilanga  e nsangu za Kintinu ko nanga balenda zo tambulwila avo diambu diampasi dibabwididi. Avo tukwamanene kingula wantu muna zunga kieto, ediadi dikutusadisa mu kala twakubama muna kubavana lusadisu avo diambu diampasi dibabwididi.

16. Aweyi mambu masobela kuna nima lumbu kina Paulu yo Sila bawandwa?

¹⁶ Muna lumbu kialanda muna mene, afundisi bakanikina vo Paulu yo Sila bavaikiswa muna pelezo. Kansi Paulu wavova vo: ‘Batuwende vana meso ma ndonga lembi fundiswa kuna mbazi a nkanu, batusidi muna pelezo, kana una vo tu esi Roma. Owau bazolele kutuvaikisa kuna kinsweki e? Ke tuvaika ko! Yambula beza kutuvaikisa yau kibeni.’ Vava bazaya wo vo Paulu yo Sila kisi nsi kia Roma bakala kiau, e mfumu za mbanza ‘bamona wonga’ kadi babakula vo bakulula nswa wa alongoki awaya. d E mambu masoba, alongoki bawandilwa vana meso ma ndonga, owau diavavanga vo e mfumu za mbanza babalomba ndoloki vana meso ma ndonga. Badodokela Paulu yo Sila kimana bavaika muna mbanz’a Filipi. Yau awole batambulwila, kansi entete bavaula e ntangwa muna kasakesa e buka kia alongoki ampa kina kiawokelanga. I bosi, bayenda kwau.

17. O luzindalalu lwa Paulu yo Sila, nkia diambu diamfunu lwalonga kwa alongoki ampa?

¹⁷ Kele vo e mfumu za mbanza bazitisa o swa wa Paulu yo Sila wa kisi nsi kia Roma, nga ke badi kubawanda ko. (Mav. 22:25, 26) Kansi, kele vo e diambu diadi diavangama, alongoki kuna Filipi badi yindula vo Paulu yo Sila basadila nswa wau muna venga mona e mpasi muna nkumbu a Kristu. Aweyi e diambu diadi, diadi vanga kwa alongoki ampa ana ke bakala ye kisi nsi kia Roma ko? Kadi kuna kwa yau, o nsiku ke wadi kubatanina ko muna wandwa. Muna zizidila e mpasi za wandwa, Paulu yo Sila basikidisa mbandu ambote kwa alongoki ampa yo songa vo alandi a kristu balenda kwau zizidila lubangamu. Vana ntandu, wau vo Paulu yo Sila balomba vo e kisi nsi kiau kiazayakana, disongele vo bakomekena mfumu za mbanza batambulwila vana meso ma ndonga vo nsiku bakulula. E diambu Paulu yo Sila bavanga, diadi fila e mfumu za mbanza mu teka yindula vitila bamwesa mpangi za Paulu e mpasi. Ediadi mpe diadi kubasadisa mu taninua kwa nsiku avo babangikilu kuna sentu.

18. (a) O unu, aweyi akengi Akristu betangininanga mbandu a Paulu? (b) Aweyi tulenda tanina yo sikidisa e nsangu zambote omu lumbu yeto?

¹⁸ O unu, akengi besonganga mbandu ambote muna mpila befidilanga e nkutakani ya Kikristu. Konso diambu dina belombanga vo ampangi muna nkutakani bavanga, oyau mpe bekalanga bakubama muna dio vanga. Nze Paulu, tutoma fimpanga e mpila ye ntangwa tulenda lomba vo o nswa eto wazitiswa muna vua lutaninu. Avo divuilu o mfunu, tulombanga lusadisu kwa  mbazi za nkanu za zunga kieto yovo za nsi eto ye mbazi za nkanu zampwena za nsi zankaka, muna vua lutaninu kimana batuyambula twakwamanana sambila Yave kuna luvevoko lwawonso. E kani dieto ke dia kuyisia mu mambu ma tuyalu ko, kansi i “tanina yo sikidisa e nsangu zambote,” nze una Paulu kasoneka kwa ampangi muna nkutakani a Filipi kuna nima mvu kumi vava kakala muna pelezo kuna mbanza yoyo. (Fil. 1:7) Kansi, twavewa nswa kuna mbazi a nkanu yovo ve, nze Paulu ye akwandi, oyeto mpe tuna ye kani dia kwamanana ‘samuna e nsangu zambote,’ konso fulu kina o mwand’a Nzambi ututumini mu vanga wo.—Mav. 16:10.