1, 2. Aki nani bavanga nkangalu tuka kuna Filipi yakuna Tesalonika? Nkia mambu nanga bayindulanga?

 BALA-BALA yambote-mbote yaviokela muna miongo, yatungwa kwa esi Roma ana batoma zaya e salu kiaki. Nkumbu miayingi, wantu bewanga mazu ma mabuluku, mazu ma mapine ma makalu metuntwanga kwa mvalu vava meviokanga muna bala-bala yasiwa matadi, mazu ma akangadi a mpila mu mpila kumosi ye masoladi, akiti ye akwa umbangu. Akundi tatu, i sia vo, Paulu, Sila yo Timoteo bena mpe mu nzila yayi mu vanga nkangalu wa tezo kia kilometa 130, tuka kuna Filipi yakuna Tesalonika. O nkangalu wau wampasi, musungula kwa Paulu yo Sila, kadi bakinu mona e ndunzi za mputa balwala mu kuma kia nkuba bawandwa kuna Filipi.—Mav. 16:22, 23.

² Adieyi diasadisa wantu tatu awaya balembi yindula nkangalu wau wanda bavanganga? Dialudi vo o mokena diabasadisanga. Bakinu yindula e kiese bamona vava nlundi a abakami ye esi nzo andi kuna Filipi bakituka alongoki. E diambu diadi diafila akangadi awaya mu siamisa e kani diau dia kwamanana samuna e Diambu dia Nzambi. Kansi, ekolo befinamanga e mbanz’a Tesalonika, nanga bekukiyuvulanga kana vo Ayuda a mbanza yayi betoma kubatambula. Nga bewandwa diaka nze una bawandilwa kuna Filipi?

3. E mbandu a Paulu ya sila umbangi kuna unkabu wawonso, aweyi ilenda kutusadisila?

³ Kuna kwalanda, Paulu wasonekena Akristu kuna Tesalonika una kamonanga. Wavova vo: “Kana una vo twateka mona e mpasi yo tiangunua kuna Filipi, wauna nuzeye, twakala yo unkabu muna lusadisu lwa Nzambi eto kimana twanusamunuina e nsangu zambote za Nzambi muna lubangamu lwayingi.” (1 Tes. 2:2) E mvovo miami misonganga vo Paulu wakala yo lukatikisu lwa kota muna mbanz’a Tesalonika, nanga mu kuma kia dina diavangama kuna Filipi. Nga wamona kala nze Paulu? Nga ezak’e ntangwa omonanga vo diampasi mu samuna e nsangu zambote? Paulu wabundanga e vuvu kwa Yave vo okunkumika yo  kunsadisa mu kala yo unkabu. Olongoka e mbandu a Paulu dilenda kusadisa mu vanga diau dimosi.—1 Kor. 4:16.

4. Ekuma tulenda vovela vo Paulu kakala kaka tumingu tatu ko kuna Tesalonika?

⁴ O lusansu lusonganga vo vava kakala kuna Tesalonika, Paulu wasila umbangi mu lumbu tatu ya Vundu. Nga diadi disongele vo e nkingul’andi muna mbanza yayina tumingu tatu kaka yavanga? Nkatu. Ke tuzeye ko kana nkia ntangwa Paulu kayenda kuna sambilu mu nkumbu antete vava kalwaka muna mbanza. Katula diadi, e nkanda mia Paulu misonganga vo vava kakala kuna Tesalonika, yandi ye akwandi basalanga muna kuyidikila. (1 Tes. 2:9; 2 Tes. 3:7, 8) Ekolo Paulu kakala kuna Tesalonika, ampangi kuna Filipi bantwikila e lekwa nkumbu miole. (Fili. 4:16) Ozevo, Paulu nanga kakala kaka tumingu tatu ko kuna Tesalonika.

5. Aweyi Paulu kamokenenanga yo wantu?

⁵ Kuna unkabu wawonso, Paulu wamokena yo wantu bakutakana muna sambilu. Wau vo i fu kiandi, Paulu ‘wamokena yau muna Sono . . . , wasasila yo songa muna sono vo mfunu kikilu diakala vo Kristu kamona e mpasi yo fuluka muna mafwa yo vova vo: ‘O Yesu ndioyo, ona ikunusamunuinanga, i Kristu.” (Mav. 17:2, 3) Paulu kazola sivikisa wantu ko, kansi wavava simba e ntima miau yo kubafila mu yindula. Kadi wazaya wo vo awana bayendanga muna sambilu bazaya e Sono ye bazitisanga yo. Kansi ke batoma yo bakulanga ko. Muna kuma kiaki, Paulu wasadilanga e Sono muna mokena, sasila yo songa e ziku vo Yesu wa musi Nazarete i Masia yovo Kristu ona wasilwa o nsilu.

6. Aweyi Yesu kamokenenanga yo wantu muna Sono? Nkia nluta diatwasa?

⁶ Paulu walanda e mbandu o Yesu kasikidisa muna sadilanga e Sono se nto a malongi mandi. Muna bonga e nona, vava kasalanga e salu kiandi kia umbangi, Yesu wasonga kwa alandi andi vo mun’owu wa Sono, o mwan’a muntu o mweswa e mpasi, o fwa yo fulwa. (Mat. 16:21) Vava kafuluka wamoneka kwa alongoki andi. Kalukatikisu ko vo e diambu diadi diasonga vo mana kavova maludi. Kansi, Yesu mambu mayingi kavanga. Mu kuma kia mana kavova kwa alongoki tutanganga vo: “Oyantikidi kubasasila mambu ma yandi kibeni muna Sono yawonso, tuka muna Mose ye Ngunza zawonso.” Nkia nluta diatwasa? Alongoki bavova vo: “Nga ntima mieto ke miyangalelenge ko wau kamokenenge yeto muna nzila yo toma kutusasila e Sono e?”—Luka 24:13, 27, 32.

7. Ekuma malongi meto mafwete tukilanga muna Bibila?

⁷ E nsangu zina muna Diambu dia Nzambi zivuidi nkuma. (Ayib. 4:12) Muna kuma kiaki, mana Akristu mu lumbu yeto belonganga, muna Diambu dia Nzambi metukanga, nze una Yesu, Paulu ye ntumwa zankaka bavanganga.  Yeto mpe tumokenanga yo wantu, kubasasila e Sono ye tusonganga e ziku kia mana tuvovanga muna ziula e Bibila yo songa kwa wantu mana kivovanga. Kadi, e nsangu tusamunanga ke zeto ko. Vava tusadilanga e Bibila, tusadisanga wantu mu bakula vo e nsangu tusamunanga za Nzambi, ke ngindu za yeto kibeni ko. Vana ntandu, oyeto mpe tusungameswanga vo e nsangu tusamunanga mu Diambu dia Nzambi zitukanga, zafwana kieleka bundwa e vuvu. Ozaya e diambu diadi, nga ke dikuvananga unkabu ko wa samuna e nsangu zambote nze Paulu?

8-10. (a) O wantu kuna Tesalonika adieyi bavanga vava bawa e nsangu zambote? (b) Ekuma Ayuda akaka bamwena Paulu kimpala? (c) Adieyi bavanga Ayuda ana bakala vo ambeni?

⁸ Paulu wateka mona una e mvovo mia Yesu miakadila mialudi. Wavova vo: “O ntaudi kasundidi mfumu andi ko. Avo bambangika, oyeno mpe bekunubangika; avo balunda e diambu diame, e diambu dieno mpe belunda dio.” (Yoa. 15:20) I diau Paulu kamona kuna Tesalonika, akaka bakala ye luzolo lwa ‘lunda e diambu,’ vo i akaka ke bazola dio tambulwila ko. Mu kuma kia awana batambulwila, Luka wasoneka vo: “Akaka muna yau [Ayuda] bakwikidi [bakitukidi Akristu] yo yikama Paulu yo Sila, diau dimosi mpe ye ndong’a Mingerekia ana basambilanga Nzambi kumosi ye akento ayingi akwa tunda.” (Mav. 17:4) Kalukatikisu ko vo alongoki awaya ampa bayangalala kikilu wau batambula lusadisu mu toma bakula e Sono.

⁹ Kanele vo akaka batambulwila e mvovo mia Paulu, akaka bafunga makasi. Ayuda akaka kuna Tesalonika bamwena Paulu e kimpala wau vo wasadisa wantu ayingi, i sia vo, “ndong’a Mingerekia” mu tambulwila e nsangu. Wau vo Ayuda bakala ye kani dia kitula esi zula se minkwikila mia Kiyuda, balonga Esi Zula a Mingerekia e Sono ya Kiyibere. Muna kuma kiaki, Ayuda babanzanga vo yau bavuidi wantu awaya. Owau bamonanga vika sia vo, Paulu wabayiyanga e Mingerekia miami muna sambilu. Ediadi diafungisa kikilu Ayuda makasi.

¹⁰ Luka okutuzayisanga dina diavangama kuna kwalanda. Wavova vo: “Kansi Ayuda, wau bamwene kimpala, bakutakese yaka yimpumbulu ana bayungananga vana zandu, bakutakese ndonga, bayantikidi sia mavuanga muna mbanza. Babangwidi e nzo a Yaso yo vava Paulu yo Sila muna kubatwasa kwa ndonga. Wau balembele kubasolola, banete Yaso ye mpangi zankaka kwa mfumu za mbanza, bavovele muna nding’angolo vo: ‘Wantu ana betungianisanga e nza yawonso, balweke mpe mwamu, o Yaso ubatambwidi muna nzo andi. Wantu awaya awonso nkanikinu mia Kaisa betelamenanga, edi bevovanga vo vena ye ntinu ankaka, Yesu.’” (Mav. 17:5-7) Dina wantu awaya bavanga, nkia vonza diadi twasa kwa Paulu ye akwandi?

11. Nkia mfundu o Paulu ye akwandi basokelwa? Awana babafunda nkia nsiku bayindulanga? (Tala mvovo vana yand’a lukaya.)

 ¹¹ E buka kia akwa nsoki bena nze maza ma nkoko uzele mu kuma kia mvula yo kukulwisa lekwa yawonso ina muna nzila. Ayuda basadila ntambu wau mu twasa mpasi kwa Paulu yo Sila. Vava bakotesa “mavuanga” muna mbanza, bavava kwikidisa ayadi vo alongoki mambu mambí kikilu bavanga. Entete bafunda Paulu ye ateleki ankaka a Kintinu vo ‘batungianisanga e nza yawonso,’ kanele vo Paulu ye akwandi ke batwasa mavuanga ko kuna Tesalonika. Diazole, Ayuda bafunda misionario zazi vo bavovanga vo vena ye Ntinu ankaka, i sia vo, Yesu yo kulula nsiku a mfumu a Roma. a

12. Adieyi disonganga vo e mfundu bafundila Akristu a Tesalonika mpasi zayingi miadi twasa?

¹² Sungamena dio vo e mfumu za mabundu basadila mambu mau mamosi vava bafunda Yesu. Bavovesa Pilato vo: “Tusolwele muntu ndioyo ovukumunanga e zula kieto . . . ye okukiyikilanga vo Kristu wa ntinu.” (Luka 23:2) Pilato nanga wamona wonga wa sia vo ntinu oyindula vo oyandi wayambulwilanga ukolami. Muna kuma kiaki, wazengela Yesu tumbu kia lufwa. Diau dimosi mpe, e mfundu bafundila Akristu a Tesalonika miadi twasa mpasi zayingi. Nkanda mosi uvovanga vo: “Avo tuyikidi vo Akristu mu vonza bakala mu kuma kia mfundu miami, ke sakisa mambu ko. Kadi kana nkutu vava muntu kavovelanga mfumu za Roma e mbi diavonza diakalanga.” Nga e kani dia wantu awaya akwa nganzi diadi lungana?

13, 14. (a) Ekuma buka kia akwa nsoki ke balenda simina salu kia umbangi ko kuna Tesalonika? (b) Aweyi Paulu kalemvokela e longi dia Yesu dia kala nlungaladi? Aweyi tulenda tanginina mbandu andi?

¹³ E buka kia akwa nsoki ke balenda sima salu kia umbangi ko kuna Tesalonika. Ekuma? E diantete, ke balenda solola Paulu yo Sila ko. Katula diadi, nanga ayadi a mbanza ke bakwikila muna mfundu miau ko. I bosi, vava batambula e “nzimbu” zina balomba, bayambula Yaso ye mpangi zankaka benda kwau. (Mav 17:8, 9) Paulu walemvokela e longi Yesu kavana kwa Akristu dia kala “alungaladi nze nioka yo kondwa-kuma nze mayembe.” Kuna ndekwa zawonso watina e vonza kimana kakwamanana sila umbangi muna fulu kiankaka. (Mat. 10:16) Wau vo Paulu wasonga unkabu, disongele vo nlungaladi kakala. Aweyi Akristu balenda tanginina mbandu andi?

¹⁴ O unu mpe afidi a mabundu befilanga yimpumbulu mu telamena Mbangi za Yave. Bekubafundanga vo wantu bevukumunanga yo telamena ayadi. Nze abangiki a tandu kiantete, awana bekutubangikanga o unu, kimpala kikubafilanga. Akristu akieleka bevenganga kuyisia mu mavuanga. Tuvanganga  mawonso mu lembi tantana ye akwa ngazi. Ezak’e ntangwa, dilenda vava vo twavutuka muna ola yankaka yavuvama yo kwamanana sala e salu kieto kuna luvuvamu.

15. Adieyi esi Beroya bavanga vava bawa e nsangu zambote?

¹⁵ Muna kubatanina, ampangi bafila Paulu yo Sila kuna Beroya, tezo kia 65 ma kilometa ye Tesalonika. Vava balwaka muna mbanza, Paulu wayenda muna sambilu yo mokena yo wantu bakala mo. Diambote diakala mu wana wantu bakala ye luzolo lwa wá e nsangu zambote. Luka wasoneka vo: “Ayuda kuna Beroya bakala ye tima dia longoka ke mun’awana bena muna Tesalonika ko, kadi batambulwila e diambu kuna mvevo wa ntima yo toma fimpa e Sono lumbu yawonso, mu zaya kana vo mambu mama i una mena.” (Mav. 17:10, 11) Nga e mvovo miami misonganga vo esi Tesalonika ke bakala ye fu kia wa diambu dia Nzambi ko? Ve. Kadi kuna kwalanda, Paulu wabasonekena vo: “Tuvutulwilanga mpe matondo kwa Nzambi ntangwa zawonso, kadi vava nuatambula e diambu dia Nzambi, dina nuawá kwa yeto, ke nuatambula dio nze diambu dia wantu ko, kansi wauna dina kieleka, diambu dia Nzambi kaka, dina disalanga mu yeno minkwikizi.” (1 Tes. 2:13) Kansi, ekuma Ayuda kuna Beroya bakadila ye tima dia longoka?

16. Ekuma esi Beroya beyikilwanga vo wantu “bakala ye tima dia longoka”?

¹⁶ Mana esi Beroya bawá mampa makala kuna kwa yau, kansi ke bakatikisa ko ngatu fila mpaka. Kana una vo iwau, ke bakala ye fu kiatambulwila  konso diambu bawidi ko. Entete, bawanga mana Paulu kavovanga. I bosi, bafimpanga muna Sono e mambu Paulu kabasasilanga. Balongokanga e Diambu dia Nzambi lumbu yawonso ke mu Lumbu ya Vundu kaka ko. Bavanga wo “kuna mvevo a ntima wawonso.” Bakivana mu bakula e Sono muna mambu mampa balongokanga. I bosi, bavanga e nsobani muna zingu kiau mu songa vo akwa lulembamu kikilu bakala, kadi ‘ayingi muna yau bakwikila.’ (Mav. 17:12) Ke diasivi ko mu mona vo Luka wabayikila vo wantu bakala ye “tima dia longoka.”

17. Ekuma e mbandu a esi Beroya inina yambote? Aweyi tulenda kwamanena kubatanginina kana nkutu vo se mvu miayingi tusadilanga Yave?

¹⁷ Esi Beroya ke bazaya wo ko vo e fu basonga kisonekwa muna Diambu dia Nzambi se mbandu ambote ya awana bena ye tima dia longoka ye bena ye kimwanda kiambote. Bavanga mana Paulu kavingilanga ye mana Yave kazola vo bavanga. Yeto mpe tukasakesanga wantu mu vanga diau dimosi, i sia vo, toma fimpa e Bibila ye kani dia vua lukwikilu lutukanga muna Diambu dia Nzambi. Kansi, avo tukitukidi Akristu, nga ke dina diaka mfunu ko mu kala ye tima dia longoka? Ve. Tufwete kwamanana wokesa e tima dieto dia longoka mambu ma Yave yo sadila mana tulongokanga. Muna mpila yayi, tuyambula vo Yave katusingika yo kutulonga mun’owu wa luzolo lwandi. (Yes. 64:8) Ediadi dikutusadisa mu kwamanana yangidika Se dieto dia zulu yo kuyivana muna salu kiandi.

18, 19. (a) Ekuma Paulu kasisila e mbanz’a Beroya? Aweyi kasongela luzindalalu luna tufwete tangininua? (b) Kwa aki nani Paulu kayenda sila umbangi ye akweyi?

¹⁸ Paulu kazingila kolo kiayingi ko kuna Beroya. Muna Bibila tutanganga vo: “Vava Ayuda kuna Tesalonika bazaya wo vo Paulu wasamunanga e diambu dia Nzambi kuna Beroya, bele ko, bavukumwini nkangu yo vaikisa nkindu. Vana vau, ampangi basindikidi Paulu kuna mbu, kansi Sila yo Timoteo basidi kuna. Ana bayenda yo Paulu, banlwakisi kuna Atenai yo vutuka vava batambula nkanikinu vo bazayisa Sila yo Timoteo benda wanana yo Paulu mu nzaki zawonso.” (Mav. 17:13-15) E mbeni za nsangu zambote atokami bakala. Ke bayinga kaka Paulu kuna Tesalonika ko, kansi bayenda yakuna Beroya yo vava vaikisa mvuanga zau zimosi, kansi e kani diau ke dialungana ko. Paulu wazaya wo vo zunga kiampwena kakala kiau mu sila umbangi. Muna kuma kiaki, wayenda ku fulu kiankaka yo kwamanana muna salu kiandi. Yeto mpe tufwete kala ye kani dia vunzanesa e ngolo za awana bevavanga ningamesa e salu kieto kia umbangi.

¹⁹ Kalukatikisu ko vo osila umbangi una ufwene kwa Ayuda kuna Tesalonika ye kuna Beroya, diasadisa Paulu mu bakula o mfunu wa sila umbangi kuna unkabu yo sadila e Diambu dia Nzambi vava kamokenanga yo wantu. Yeto mpe tulongokele diambu diamfunu. Kansi owau, Paulu wayenda sila umbangi kwa wantu ankaka, i sia vo, kwa Esi Zula kuna Atenai. Nga olenda toma sila umbangi muna zunga kiaki? Tubaka e mvutu za kiuvu kiaki muna kapu kilende.