1-4. Ekuma Paulu kayendela kuna Yerusaleme? Nkia diambu diamvingilanga?

 WANTU awonso kuna Miletu bakendalele wau vo Paulu yo Luka mu kwenda bena. Ke diasazu ko kwa misionario zole zazi mu kanina akuluntu kuna Efeso, ana batoma zolanga. Yau awole bakotele muna nzaza. Muna nkutu zau, muna ye madia bedia muna nkangalu ye banete mpe tukau twakubwa mu kuma kia Akristu bena mu mpasi kuna Yuda. Bena ye luzolo lwa vana tukau twatu kwa ampangi.

² Mupepe uyalumwini e nlele mia nzaza, e nzaza iyantikidi sisa e kumu. Yau awole kumosi ye mpangi nsambwadi ana bekangalanga yau, betalanga ampangi bena bakendalala kuna kumu. (Mav. 20:4, 14, 15) Paulu ye akwandi bezunganga e moko kwa mpangi zazi, yavana ke balendanga diaka mona ndose zau ko.

³ Paulu wasala kumosi ye akuluntu kuna Efeso mu tezo kia mvu ntatu. Kansi owau, muna lutumu lwa mwand’avelela, Paulu wele kuna Yerusaleme. Tulenda vova vo wazaya dina diamvingilanga, kadi wavovesa akuluntu vo: “O mwanda umfididi ngienda kuna Yerusaleme, kana una vo kizeye ko mana mekumbwila kwakuna, kansi, edi nzeye kaka vo muna konso mbanza, o mwand’avelela ukunsilanga umbangi vo pelezo ye mpasi zikumvingilanga.” (Mav. 20:22, 23) Kanele vo wazaya e vonza kiamvingilanga, Paulu wakala ye ziku vo ‘mwanda wamfilanga.’ Ozevo wakala ye mbebe ya lemvokela luludiku lwa mwand’avelela lwa kwenda kuna Yerusaleme ye wakala wakubama mu vanga wo. Paulu kazola fwa ko, kansi o vanga luzolo lwa Nzambi i diambu diasunda o mfunu kwa yandi.

⁴ Nga iwau mpe omonanga? Vava tukukiyekolanga kwa Yave, tusianga nsilu vo o vanga luzolo lwandi i diambu disunda o mfunu muna zingu kieto. O badika e mbandu ya kwikizi ya Paulu wa ntumwa, dikututwasila nluta.

5. Paulu ye akwandi nkia nzila bayendela kuna Turo?

⁵ E nzaza ina Paulu ye akwandi bakota, yalwaka kuna Kose muna  lumbu kiau kimosi, lembi vekama. (Mav. 21:1) Nanga e nzaza i vana yaningama muna fuku vitila benda kuna Rodo ye Patara. Kuna Patara, kuna nlambu a sude ya Ásia Menor, ampangi bakota muna nzaza yampwena yabanata yakuna Turo, kuna Fenisia. Muna nzila, baviokela kuna “sanga kia Kupero, . . . kuna lumoso” lwa nzaza. (Mav. 21:3) Ekuma Luka wa nsoneki a Nkand’a Mavangu kayikila e diambu diadi?

6. (a) Ekuma tulenda vovela vo Paulu nanga wakasakeswa vava kamona e sanga kia Kupero? (b) O badika una Yave kekusambulwilanga yo kusadisa, dilenda kufila mu kala ye nkia ziku?

⁶ Nanga Paulu wasonga o nlembo kuna sanga yo yika maka mambu kawanana mau. Muna nkangalu andi wantete wa salu kia kimisionario se vioka mvu vua, Paulu, Banaba, Yoane Maku, bawanana yo Elima wa ngang’a mpandu ona wasia salu kiau kia umbangi kitantu. (Mav. 13:4-12) O tala e sanga yo badika mambu mavangama kuna sanga kiakina, nanga diakasakesa yo kumika Paulu muna mambu madi kumbwila ke kolo ko. Yeto mpe tulenda vua nluta muna badika una Nzambi kekutusambulwilanga yo kutusadisa vava tuzizidilanga mambu mampasi. O badika mambu mama, dilenda kutusadisa mu  kala ye ziku nze kina Davidi kakala kiau, ona wasoneka vo: “E mpasi za nsongi zayingi, kansi Yave okumvuluza muna mpasi zawonso.”—Nku. 34:19.

7. Adieyi Paulu ye akwandi bavanga vava balwaka kuna Turo?

⁷ Paulu wazaya o mfunu wa kala entwandi ye ampangi ye wakala ye luzolo lwa kala yau vamosi. Luka wasoneka dina yandi kibeni ye akaka bavanga vava balwaka kuna Turo. Wavova vo: ‘Tuvavidi alongoki yo kubasolola.’ (Mav. 21:4) Wau bazaya vo kuna Turo Akristu bakala ko, Paulu ye akwandi babavava yo kala yau entwadi. Zimosi muna nsambu za zaya e ludi, i za sia vo, kiakala nkia fulu tulenda kwenda, tuwana mpangi ana beyindulanga nze yeto ye betoma kututambula. Awana bezolanga Nzambi ye bena muna nsambil’a ludi, bena ye akundi mu nza yawonso.

8. Aweyi tulenda bakulwila Mavangu 21:4?

⁸ Vava kayika lumbu nsambwadi bavanga kuna Turo, Luka wayika diambu dina dilenda moneka kuna lubantiku vo diampasi mu bakula. Wavova vo: “Muna lusadisu lwa mwand’avelela, alongoki [ampangi kuna Turo] badodokele Paulu kalembi kwenda kuna Yerusaleme.” (Mav. 21:4) Nga Yave kazola diaka ko vo Paulu kenda kuna Yerusaleme? Ve. Mwand’avelela wasonga kwa Paulu vo mpasi kemweswa kuna Yerusaleme, kansi ke wansonga ko vo kafwete tina kwenda kuna mbanza yayina. Muna lusadisu lwa mwand’avelela, nanga ampangi kuna Turo babakula vo Paulu mpasi kemweswa kuna Yerusaleme. Wau vo batokanenanga e wete dia Paulu, bankasakesa kalembi kwenda kuna Yerusaleme. Bazola tanina Paulu muna vonza kiamvingilanga. Kanele vo iwau, Paulu wakwamanana nkangalu andi yakuna Yerusaleme, kadi wakala ye kani dia vanga luzolo lwa Yave.—Mav. 21:12.

9, 10. (a) Nkia diambu Paulu nanga kasungamena vava kamona una ampangi kuna Turo batokanenanga e wete diandi? (b) Nkia ngindu wantu o unu betoma kalanga zau? Aweyi e ngindu zazi zinina e nswaswani ye mvovo mia Yesu?

⁹ Vava kawá una ampangi batokanenanga e wete diandi, nanga Paulu wasungamena vo Yesu mpe wabwila diambu diadi vava kavovesa alongoki vo okwenda kuna Yerusaleme, omweswa mpasi zayingi yo vondwa. Wau vo Petelo watokanenanga e wete dia Yesu, wamvovesa vo: “Kuvovi wo ko e Mfumu, e diambu diadi ke dikubwila ko.” Kansi, Yesu wamvutula vo: “Viluka oku nim’ame, e Satana! Ongeye u sakuba kwa mono, kadi kuna ye ngindu za Nzambi ko, za wantu kaka.” (Mat. 16:21-23) Yesu wakala ye kani dia lungisa dina Yave kakana mu kuma kiandi. Paulu mpe wakala ye kani diadi. Nze ampangi kuna Turo, Petelo wa ntumwa wakala ye makani mambote kansi kabakulanga luzolo lwa Nzambi ko.

¹⁰ Wantu ayingi o unu, betoma yangalelanga e ngindu za lembi kuyifuntuna. Wantu bevavanga mabundu mana ke melombanga mambu mayingi ko kwa minkwikizi miau. Nswaswani yo wantu awaya, Yesu wasonga vo tufwete kala  ye ngindu zaswaswana muna diambu diadi. Wavovesa alongoki andi vo: “Konso ona ozolele kwiza ndandi, yambula kayivanina o nkalu yo nata nti andi ampasi yo kwamanana kundanda.” (Mat. 16:24) O landa Yesu i diambu dia ngangu, kansi ke diambu diakete ko.

11. Aweyi alongoki kuna Turo basongela vo bazolanga ye basadisanga Paulu?

¹¹ Ke vavioka kolo ko e ola yafwana kwa Paulu, Luka ye akaka mu kwamanana muna nkangalu au. E mpila bakananena isonganga una ampangi kuna Turo bazolelanga Paulu yo lusadisu bamvananga muna salu kiandi kia umbangi. Akala, akento ye aleke, bayenda findikila Paulu ye akwandi yakuna kumu dia mbu. Yau awonso bafukama yo samba, i bosi, bakanana. Kuna kwalanda, Paulu, Luka ye akwau, bakota muna nzaza yo kwenda kuna Telemai, kuna bawana ampangi yo nanga yau lumbu kimosi.—Mav. 21:5-7.

12, 13. (a) Aweyi Bibila kisongelanga vo Filipo wasadila Nzambi ye kwikizi kiawonso? (b) Aweyi Filipo kenena se mbandu ambote kwa mase bena vo Akristu?

¹² I bosi, Luka wasoneka vo, Paulu ye awana kakala yandi bayenda kuna Kaisaria. Vava balwaka kwakuna, ‘bakota muna nzo a Filipo wa nteleki.’ a (Mav. 21:8) Nanga batoma yangalala vava bawanana diaka yo Filipo. Vioka tezo kia mvu 20 kuna Yerusaleme, Filipo wavewa kiyekwa kia kaya madia muna nkutakani ya Kikristu vava yasikidiswa. Filipo nteleki a vema kakala. Sungamena dio vo vava alongoki bamwangana mu kuma kia lubangamu, Filipo wayenda kuna Samaria yo yantika sila umbangi. Kuna kwalanda, wasila umbangi kwa nzimba Ntiopia yo kumvuba. (Mav. 6:2-6; 8:4-13, 26-38) Kieleka, Filipo wasadila Nzambi ye kwikizi kiawonso.

¹³ Filipo kavidisa vema kwandi ko muna salu kia umbangi. Owau kuna Kaisaria kazingilanga, kansi wakwamanana kuyivana muna salu kia umbangi nze una Luka kasonga wau kanyikila vo “Nteleki.” Tumwene mpe vo, owau Filipo wana amakento yá kena yau ana besakulanga yo landa mbandu a se diau. b (Mav. 21:9) Ediadi disonganga vo, Filipo wavanganga e ngolo mu sadisa esi nzo andi bakala ye ngwizani ambote yo Nzambi. O unu, awana bena vo  mase, bafwete tangininanga mbandu a Filipo muna vitanga o ntu muna salu kia umbangi yo sadisa wan’au bazolanga e salu kiaki.

14. E nkingula za Paulu, nkia nluta zatwasanga kwa mpangi zandi? Nkia malau tuna mau o unu?

¹⁴ Muna fulu yawonso Paulu kayendanga, wavavanga mpangi zandi yo kala yau vamosi. Kieleka, ampangi bakalanga ye luzolo lwa songa e fu kia tambula nzenza kwa misionario ndioyo ye akwandi a salu. Kalukatikisu ko vo e nkingula zazi zasadisanga Paulu ye ampangi ana bantambulanga mu ‘kasakesa muntu yo nkwandi.’ (Roma 1:11, 12) O unu mpe tuna ye malau mau mamosi. Tuvuanga nluta miayingi vava tutambulanga akengi a zunga ye akazi au muna nzo zeto, kana nkutu vo ke tuna ye lekwa yayingi ko.—Roma 12:13.

15, 16. Nkia nsangu Angabo katwasa? Adieyi zavanga kwa awana bawá zo?

¹⁵ Vava Paulu kakala kuna nzo a Filipo, muntu mosi watoma zitiswanga wakala ye nkumbu Angabo walwaka. Awana bakala kuna nzo ya Filipo bazaya wo vo muntu ndioyo ngunza kakala, kadi wasakula o mvengele angolo wakala muna luyalu lwa Kelodio. (Mav. 11:27, 28) Nanga mpangi zazi bakiyuvulanga: ‘Ekuma Angabo kezidi? Nkia nsangu katwese? Awonso batungununanga Angabo, vava kabaka mponda ya Paulu, i sia vo, tenda kina kalundilanga nzimbu ye lekwa yankaka. Angabo wakanga malu ye moko mandi muna tenda kiokio yo vova vo: “Mwand’avelela uvovele vo, ‘Ndiona ovuidi e mponda yayi i wau kekangilwa kwa Ayuda muna Yerusaleme ye bekunyekola vana moko ma esi zula.’”—Mav. 21:11.

¹⁶ O ungunza wasonga vo, Paulu okwenda kuna Yerusaleme. Wasonga mpe vo Ayuda beyekola Paulu “vana moko ma esi zula.” O ungunza wau wavanga diambu kuna kwa awana bawá wo. Luka wasoneka vo: “Vava twawá wo, oyeto ye awana bakala mo tuyantikidi kundodokela kimana kalembi tomboka kuna Yerusaleme.  Paulu wavutula vo: “Adieyi nuvanganga wau nudilanga yo vava yoyesa o ntim’ame? Nuzaya wo vo, kina kaka yakubama muna kangwa ko, kansi yakubama mpe mu fwa kuna Yerusaleme mu kuma kia nkumbu a Mfumu Yesu.’”—Mav. 21:12, 13.

17, 18. Aweyi Paulu katatidila e nzengo zandi? Adieyi ampangi bavanga?

¹⁷ Yindula diambu edi. Ampangi kumosi yo Luka bavanga mawonso mu kwikidisa Paulu kalembi kwenda kuna Yerusaleme. Akaka nkutu bayantika dila. Vava Paulu kamona e mpila ampangi batokanenanga e wete diandi, wabavovesa kuna ngemba zawonso vo ‘bayoyesanga ntim’andi,’ yovo nze una nsekola zankaka za Bibila zisekolwelanga mvovo wau wa Kingerekia vo “bamwesanga ntim’andi mpasi.” Kanele vo iwau, Paulu watatidila nzengo zandi nze una kavanga vava kawanana ye ampangi kuna Turo. Kayambula ko vo e dilu ye ludodokelo lwa ampangi, lwamfila mu soba e ngindu zandi. Kansi, Paulu wabasasila e kuma kafwete kwendela kuna Yerusaleme. Ekwe unkabu Paulu kasonga! Nze Yesu, Paulu wabaka nzengo za kwenda kuna Yerusaleme. (Ayib. 12:2) Paulu kazola fwa ko, kansi avo diambu diadi divangamene, diadi kala se lau kwa yandi mu fwa se nlandi a Kristu Yesu.

¹⁸ Adieyi ampangi bavanga? Muna mvovo miankufi, bazitisa nzengo za Paulu. Muna Bibila tutanganga vo: “Wau kalembi kutuwila, tunyambwidi yo vova vo: ‘Yambula luzolo lwa Yave lwavangama.’” (Mav. 21:14) Awana bavava kwikidisa Paulu kalembi kwenda kuna Yerusaleme, ke basiandama ko vo mambu mavangamena mun’owu wa luzolo lwau. Bawila Paulu, babakula yo tambulwila luzolo lwa Yave kanele vo diampasi diakala kwa yau. Paulu wayantika o nkangalu, una wadi kunata kuna lufwa. Ke diadi kala diampasi ko kwa Paulu kele vo awana banzolanga ke bavavi kumfila ko mu soba e ngindu zandi.

19. Nkia diambu diamfunu tulongokele muna mambu mabwila Paulu?

¹⁹ Tulongokele diambu diamfunu muna mambu mabwila Paulu, i sia vo, ke tuzolele komekena akaka ko bayambula kuyivana emvimba muna salu kia Nzambi. Tulenda sadila longi diadi mu mambu mayingi, ke mu diambu ditadidi kaka moyo yo lufwa ko. Muna bonga e nona, kanele vo diampasi dikalanga kwa mase mayingi mu mona wan’au besisanga e nzo mu kwenda sadila Yave muna zunga yandá, bevanganga mawonso muna lembi kubayoyesa. Mpangi Phyllis ona ozingilanga kuna Inglaterra, osungamenanga una kamona vava mwan’andi mosi kaka wa nkento kayenda sadila kuna África se misionario. Wavova vo: “Kolo kiampasi kikilu kiakala kwa mono kadi yazaya wo vo mwan’ame kwandá kekwenda zingila. Yakendalalanga, kansi kiese mpe yamonanga. Yasambanga mu kuma kia diambu diadi. Yazaya wo vo e nzengo za yandi kibeni, muna kuma kiaki kiavava kunsima ko. Kadi nkumbu miayingi yanlonganga vo kafwete sia oma ma Kintinu vana fulu kiantete muna zingu kiandi. Mwan’ame osadilanga muna nsi za kinzenza se mvu 30, ivutulanga matondo kwa Yave lumbu yawonso muna kwikizi kiandi.” Diambote kikilu dikalanga vava tuyikamanga ampangi ana bekuyivananga kuna mvevo.

20, 21. Adieyi disonganga vo Paulu, wakala ye luzolo lwa kala vamosi ye mpangi zandi? Ekuma Paulu kazola kadila vamosi ye awana bakala yo lukwikilu lumosi yo yandi?

²⁰ Ampangi bavanga nkubika ye Paulu wakwamanana muna nkangalu andi. Mpangi zankaka kuna Kaisaria, bayenda yo Paulu muna songa e ziku vo banyikamanga ye nsia ntima wawonso. Diasivi mu mona vo, muna fulu yawonso kaningamanga vava kayendanga kuna Yerusaleme, Paulu ye akwandi, bavavanga ampangi yo kala yau vamosi. Kuna Turo, bavava alongoki yo kala yau vamosi mu lumbu nsambwadi. Kuna Telemai, bakayisa ampangi yo nanga yau lumbu kimosi. Kuna Kaisaria, bazingila muna nzo a Filipo mu lumbu yakete. I bosi, nze una tumwene kuna lubantiku lwa tini kiaki, mpangi zankaka kuna Kaisaria, bayenda yo Paulu ye akwandi kuna Yerusaleme yo lwakila muna nzo a Nasone wa nlongoki antama. Luka wavova vo: “Vava twalwaka muna Yerusaleme, ampangi batutambula kuna kiese.”—Mav. 21:17.

²¹ Tumwene vo, Paulu wazola kala vamosi ye awana bakala yo lukwikilu lumosi yo yandi. O ntumwa wakasakeswa kwa mpangi zandi nze una yeto tukasakeselwanga kwa mpangi zeto o unu. Kalukatikisu ko vo, o lukasakeso lwalu lwakumika Paulu mu zizidila lubangamu lwa mbeni, akwa nsita ana bevava nkumvoda.