1, 2. (a) Nkia diambu dia vonza diabwila Paulu ye akwandi a salu kuna Efeso? (b) Nkia diambu tufimpa mu kapu kiaki?

 O NKANGU mu nkinda-nkinda wina muna bala-bala za Efeso. Bekazanga ekolo betikunanga. Bakangidi akundi wole a Paulu yo kubanata. E bala-bala yampwena yavangilwanga yinkita ina yaviengeswa ye malunzi, yasalanga e nkatu ekolo wantu bayikamanga akwa nganzi ana bakotanga vana yanzala kiavangila yimpa kina kiafwana kota, 25.000 ma wantu. Ndonga muna wantu bakala vo, ke bazaya ko kana nkia diambu diavangamanga. Bayindulanga vo e tempelo ye nzambi au Atemi mu vonza yakala. Muna kuma kiaki, bayantika kaza oku vo: “Wanene Atemi a Efeso!”—Mav. 19:34.

² Owau, tumwene vo Satana osadidi diaka buka kia nkwa nsoki, muna vava ningamesa e salu kia samuna e nsangu zambote za Kintinu kia Nzambi. O mwesa e selo ya Yave e mpasi, ke wau kaka ko i ntambu o Satana kesadilanga. Mu kapu kiaki, tufimpa ntambu miayingi o Satana kasadila mu vava ningamesa e salu yo fwasa kintwadi kia Akristu a tandu kiantete. E diambu disundidi o mfunu, tumona vo e ndekwa zandi zafunga, kadi “e diambu dia Yave diakwamanana wokela yo sikila.” (Mav. 19:20) Ekuma Akristu awaya balenda sundila Satana? Muna kuma yau imosi ina tusundilanga o unu. Ke mu nkuma wa yeto kibeni ko, kansi muna nkuma wa Yave wa Nzambi. Nze Akristu a tandu kiantete, yeto mpe tufwete vanga diambu. Muna lusadisu lwa mwand’a Yave, tulenda yima e fu eyi ikutusadisa mu vua nluta muna salu kieto kia umbangi. Yambula twavovela ntete mbandu ya Apolo.

3, 4. Adieyi Akila ye Peresekila babakula mu kuma kia zayi wa Apolo? Nkia diambu bavanga?

³ Vava Paulu kayendanga kuna Efeso muna nkangalu andi watatu wa salu kia kimisionario, Apolo walwaka muna mbanz’a Efeso. Apolo  Nyuda kakala ye wawutukila kuna mbanz’a Alesanderia, eyi yatoma zayakana kuna Engipito. Fu yayingi yambote kakala yau. Wazaya toma vova ye ‘mpovi ambote mpe kakala ona watoma zaya e Sono.’ Vana ntandu, nkwa vema kakala muna lusadisu lwa ‘mwand’avelela.’ Yo vema kwawonso, Apolo wamokenanga ye Ayuda muna sambilu kuna unkabu.—Mav. 18:24, 25.

⁴ Akila ye Peresekila bawá longi dia Apolo. Kalukatikisu ko vo bayangalala kunwá vava kalonganga “una ufwene o mambu matadidi Yesu.” Mana Apolo kavova mu kuma kia Yesu, maludi. Kansi ke vavioka kolo ko, akazi awaya Akristu babakula vo Apolo kakala yo zayi wafwana ko, kadi “mvub’a Yoane kaka kazaya.” Akazi awaya nzo za ngoto batunganga, o Apolo mpovi ambote ye nlongi ambote kakala. Kana una vo iwau, ke bamona nsoni ko za ‘kumbokela yo toma kunsasila e nzil’a Nzambi.’ (Mav. 18:25, 26) Adieyi muntu ndioyo watoma longwa ye mpovi ambote kavanga? Wasonga fu kia lulembamu kina vo i kimosi muna fu yisundidi o mfunu konso Nkristu kafwete songa.

5, 6. Ekuma Yave katoma sadila Apolo? Nkia diambu tulenda longoka muna mbandu ya Apolo?

⁵ Wau vo watambulwila lusadisu lwa Akila ye Peresekila, Apolo watoma sadilwa kwa Yave. Wayenda kuna Akaya kuna ‘katoma sadisila’ ampangi. E salu kiandi kia umbangi kiatwasa nluta kwa Ayuda a zunga kiakina, ana basiandamanga vo Yesu ke yandi ko i Masia wasilwa nsilu. Luka wasoneka vo, Apolo “wasonga e ziku vana meso ma ndonga vo Ayuda vilwa bakala wau yo kubasonga muna Sono vo Yesu i Kristu.” (Mav. 18:27, 28) Apolo wakala se nsambu. Nze i Paulu, e salu kiandi kia umbangi kiasadisa kimana “e diambu dia Yave” diakwamanana sikila. Adieyi tulenda longoka muna mbandu ya Apolo?

⁶ O yima e fu kia lulembamu mfunu dina kwa Akristu. Konso muntu mu yeto lukau katambula nze, ngangu, experiência ya mambu ma zingu yo zayi. Kansi, o lulembamu lufwete sunda tukau twatu. Avo ke wau ko, tukau twatu tulenda kituka se lutovoko kwa yeto. Tulenda mpe yantika yima e fu kia lulendo. (1 Kor. 4:7; Yak. 4:6) Kansi, avo tuyimini e fu kia lulembamu, tuvanga e ngolo mu badikila akaka vo batusundidi. (Fili. 2:3) Ke tufunga makasi ko avo akaka batusingikidi yovo veza akaka vava bekutulonganga. Ke tusiandama kaka muna ngindu zeto ko, avo tubakwidi vo ke zina ngwizani ko ye tuludiku twampa twa mwand’avelela. Avo tukwamanene songa lulembamu, Yave yo Mwan’andi betoma kutusadila.—Luka 1:51, 52.

7. Aweyi Paulu ye Apolo basongela mbandu ambote ya lulembamu?

⁷ E fu kia lulembamu kilenda fokola kimpala. Aweyi Satana kadi mona kele vo kalenda vambanesa Akristu a tandu kiantete? Satana wadi yangalala kele vo kalenda fila Apolo yo Paulu, Akristu awaya akwa vema, bakimwena kimpala yo vava kala ye tunda vana vena ampangi muna nkutakani. E diambu diadi ke diadi kala diampasi ko mu vangama, kadi akaka muna Akristu kuna Korinto bayantika vova vo: “Mono kwa Paulu mvuilu,” vo i akaka bavovanga vo, “mono kwa Apolo.” Nga Paulu yo Apolo bakasakesa ampangi muna  songa e fu kiaki kia sia mpambula muna nkutakani? Ve! Paulu wazaya wo vo Apolo salu kiayingi kasala muna salu kia umbangi ye wamvana malau ma salu. Vo i Apolo, walemvokelanga tuludiku twa Paulu. (1 Kor. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13) E nona kia Paulu yo Apolo kisonganga o mfunu wa songa lulembamu vava tusalanga ye mpangi zeto.

8. Nkia nzila Paulu kayendela vava kavutuka kuna Efeso? Ekuma?

⁸ Paulu wasia nsilu wa vutuka kuna Efeso ye walungisa nsilu andi. a (Mav. 18:20, 21) Kansi, tala e nzila kayendela vava kavutuka kuna Efeso. Paulu kuna Antiokia ya Suria kakala. E nzila yankufi yavutukila, i kwenda kuna Selùkia yo kota muna nzaza yo kwenda kuna Efeso. Kansi, vana fulu kia kwendela mu nzila yayi, Paulu ‘waviokela muna kati kwa zunga.’ E sono kia Mavangu 18:23 ye 19:1 kisonganga vo o nkangalu Paulu kavanga wa tezo kia 1.600 za kilometa. Ekuma Paulu kasolela nzila yayi yandá? Kadi wazola ‘kumika alongoki.’ (Mav. 18:23) Nze i nkangalu miandi miole miantete, o nkangalu wau watatu wa salu kiandi kia kimisionario, ngolo mpe wavavanga. Kansi, Paulu wazaya wo vo, konso ngolo kadi vanga, ke zankatu ko. O unu, akengi a zunga ye akazi au, besonganga fu kiau kimosi. Nga ke diambote ko mu vutulanga matondo muna zola kwau kwa mvevo?

9. Ekuma diavavila vo e buka kimosi kia alongoki bavubwa diaka? Nkia diambu tulenda longoka muna mbandu au?

⁹ Vava kalwaka kuna Efeso, Paulu wawanana ye buka kimosi kia alongoki a Yoane wa Mvubi kiakala ye tezo kia wantu 12. Oyau bavubilwa muna mvub’a Yoane vava mvuba yayi ke yakala diaka mfunu ko. Nanga ke bazaya mayingi ko yovo ke bazaya diambu ko mu diambu ditadidi mwand’avelela. Paulu wabasasila umbakuzi wampa. Nze Apolo, alongoki awaya basonga lulembamu ye luzolo lwa longoka. Vava bavubilwa muna nkumbu a Yesu, batambula mwand’avelela ye tukau twankaka mu vanga masivi. E nona kiaki kisonganga vo o landa lunungunuku lwa nkubik’a Yave, nsambu zayingi ditwasanga.—Mav. 19:1-7.

10. Ekuma Paulu kavaikila muna sambilu yo kwenda kuna seka dia sikola? Aweyi tulenda tanginina mbandu andi muna salu kia umbangi?

¹⁰ Ke kolo ko, vabwa diambu diasonganga vo e salu kia nungunukanga. Paulu wasila umbangi ye unkabu wawonso muna sambilu mu ngonde tatu. Kanele vo wavanganga mawonso mu “longa yo kwikidisa wantu mambu ma Kintinu kia Nzambi,” akaka bakwamanana badisa ntima miau yo kituka se ambeni. Vana fulu kia fwasa e ntangw’andi kwa awana ‘batiangunanga e Nzila,’ Paulu wabaka e nzengo zakwenda samunuina e nsangu zambote muna seka dia sikola. (Mav. 19:8, 9) Diavavanga vo awana bakala ye luzolo lwa nungunuka muna mwanda, bavaika muna sambilu yo kwenda kuna seka dia  sikola. Nze Paulu, yeto mpe tulenda baka nzengo za fokola e moko avo tubakwidi vo muntu tusilanga umbangi kazolele wá ko yovo ozolele tantana. Vakinu ye wantu ayingi bena nze mameme ana bazolele wá e nsangu zambote.

11, 12. (a) Aweyi Paulu kasongela mbandu ya sala ye fululu yo soba programa andi mun’owu wa nsatu za wantu? (b) Aweyi Mbangi za Yave bevangilanga e ngolo za landa e mbandu yayi muna salu kiau kia umbangi?

¹¹ Paulu nanga wasilanga umbangi muna seka diadi lumbu yawonso, tuka muna ola ya 11 yakuna ola ya 16. (Mav. 19:9) Muna kolo kiokio e mbangazi ngolo yakalanga, kansi o kuma kwavuvama kwakalanga, kadi i ntangwa o wantu bayambulanga e salu mu dia yo vunda. Avo Paulu wasadila e programa yayi mu mvu miole miamvimba, disongele vo vioka ola 3.000 kavanga muna longa e Diambu dia Nzambi. b Ekiaki i kuma kiankaka kiasadisa kimana e diambu dia Yave diakwamanana wokela yo sikila. Paulu nkwa fululu kakala ye wasobanga e programa andi. Wasobanga e programa andi ya sila umbangi mun’owu wa nsatu za wantu bakala muna zunga kiakina. Ediadi nkia nluta diatwasa? Muna Bibila tutanganga vo: “Awonso bakala muna mvivu a Asia bawidi e diambu dia Mfumu, Ayuda ye Mingerekia.” (Mav. 19:10) Kalukatikisu ko vo Paulu wasila Kintinu kia Nzambi umbangi una ufwene.

¹² O unu mpe, Mbangi za Yave besalanga ye fululu kiawonso yo soba e programa zau. Bevanganga ngolo za mokena ye wantu muna ola ye vana fulu balenda kubasololwela. Tusilanga umbangi muna bala-bala, muna fulu ya kinkita ye fulu iningamenanga makalu. Tumokenanga ye wantu muna telefone yovo kubasonekena nkanda. Muna salu kia sila umbangi mu  nzo ye nzo, tuvanganga e ngolo za wanana ye wantu muna ola bekalanga muna nzo.

13, 14. (a) Yave wasadisa Paulu mu vanga nkia diambu? (b) Nkia diambu diambi wan’a Sekeva bavanga? Aweyi ayingi muna Kikristu kia Kimpangila bevangilanga diau dimosi o unu?

¹³ Luka okutuzayisanga diambu diamfunu diavangama kuna kwalanda. Yave wasadisa Paulu mu vanga “mavangu ma nkuma.” Vava wantu banatanga e mvuatu miandi ye nlele miandi mia salu kwa mbevo, e mbevo zazi zasasukanga ye mianda miambi miavaikanga. c (Mav. 19:11, 12) O sunda mianda miambi diatutanga e sungididi kia wantu, kansi ezak’e ntangwa diambu diadi ke diakalanga diambote ko.

¹⁴ “Ayuda akaka ana bayenda kangadingi mu vaikisa e nkuya,” bavava tanginina masivi ma Paulu. Akaka muna Ayuda awaya i awana bavava vaikisa nkuya muna sadila nkumbu a Yesu yo Paulu. Luka wayika nona kia wana nsambwadi a Sekeva, i sia vo, esi kanda dia nganga, ana bavava vanga diambu diadi. Kansi, nkuya wabavovesa vo: “Yesu inzeye, o Paulu mpe inzeye; kansi oyeno nu aki nani e?” Muna kuma kiaki, o muntu ona wakala ye mwand’ambi ubayilamene, ubasundidi e ngolo, batinini muna nzo yayina ye nkonga ye mputa zau. (Mav. 19:13-16) Ediadi diasonga vo “e diambu dia Yave” diasunda, kadi diatoma songa e nswaswani vana vakala nkuma Paulu kavewa ye kondwa kwa nkuma kwa asambidi awaya aluvunu. O unu mpe, mafunda ye mafunda ma wantu beyindulanga vo, osadila kaka nkumbu a Yesu yo kukiyikila vo “Nkristu” diafwana kwandi. Kansi, Yesu wasonga vo awana kaka bevanganga luzolo lwa Se diandi i yau bena ye vuvu kiakieleka kia kusentu.—Mat. 7:21-23.

15. Mu diambu ditadidi mpandu ye lekwa yawonso ina ngwizani ye mpandu, aweyi tulenda landila mbandu ya esi Efeso?

¹⁵ E nsoni bamweswa o wan’a Sekeva zafila wantu ayingi mu yantika vumina Nzambi. Ndonga muna yau bakituka se Akristu yo yambula mavangu mau ma mpandu. E kisi nsi kia esi Efeso, kiazala kiakala ye mavangu ma  mpandu. Wantu batoma sadilanga kindoki, amuleto yo vanga e nkisi. Vakala mpe ye nkanda mia mambu ma mpandu. Wantu ayingi muna Efeso bakutikisa nkanda miau mia mpandu yo yokela mio vana meso ma wantu awonso kana una vo e nkanda miami mafunda ye mafunda ma dolare miafwanga. d Luka wavova vo: “E diambu dia Yave diakwamanana wokela yo sikila.” (Mav. 19:17-20) Kieleka, e diambu diadi diasonga vo e ludi kiasunda luvunu ye mavangu ma nkuya. Wantu awaya batusisila mbandu ambote. Yeto mpe tuzingilanga mu nza yazala ye mavangu ma mpandu. Avo tubakwidi vo tuna ye lekwa kina ngwizani ye mavangu ma mpandu, tufwete vanga dina esi Efeso bavanga, i sia vo, tufwete kio yoka vana vau. Tufwete vanga mawonso muna venga mavangu mama mangemi.

16, 17. (a) Yika dina Demeterio kavanga muna twasa mvuanga muna Efeso. (b) Aweyi esi Efeso basongela vo malanda-ngombe bakala?

¹⁶ Yambula twafimpa ntambu Satana kasadila owu uyikwanga kuna lubantiku lwa kapu kiaki. Luka wasoneka vo: “Mubundumukini mvuanga yangolo mu kuma kia Nzila.” Luka kasakisanga mambu ko. e (Mav. 19:23) Mvangi mosi wa lekwa ya palata ona wayikilwanga vo Demeterio, wayantika mvuanga yayi. Muntu ndioyo walenda tunta e sungididi kia wantu ankaka ana bavanganga lekwa ya palata muna kubasungamesa vo e nzimbu zau mu kinkita kia teke zatukanga. Wakwamanana kubavovesa vo e nsangu za Paulu zambi zakala, kadi zafukisanga kinkita kiau wau vo Akristu ke basambilanga teke ko. I bosi, wabavovesa mambu muna tuntumuna lulendo lwau mu kuma kia mbanza ye zula kiau. Wabalukisa vo e nzambi au ankento Atemi ye tempelo andi eyi yatoma zayakana mu nza yamvimba ina esi Efeso basunzula kwa yandi, yadi badikilwa vo “yakondwa o mfunu.”—Mav. 19:24-27.

¹⁷ E mvovo mia Demeterio mialungisa kani diandi. Avangi a teke ya palata bayantika kaza, “Wanene Atemi a Efeso!” E mavuanga mayantika wokela muna mbanza. E buka kia awana bakala nze malanda-ngombe bayikilu kuna lubantiku lwa kapu kiaki, kiayantika wokela. f Wau vo wakala ye fu kia kukivana kuna mvevo, Paulu wazola kota vana fulu kiavangilwanga yimpa muna mokena ye nkangu, kansi alongoki bamvovesa vo kavangi wo ko  muna venga e vonza. Muntu mosi wayikilwanga vo Alesandero, watelama vana ntwal’a nkangu yo vava mokena yau. Wau vo Nyuda kakala, nanga wakala ye luzolo lwasasila e nswaswani yakala vana vena Ayuda ye Akristu awaya. Kansi, e mvovo miandi mpe ke miakala mfunu ko kwa nkangu wau. Vava babakula vo Nyuda kakala, bayantika kaza, “Wanene Atemi a Efeso!” E mvovo miandi ke miawakananga diaka ko, ediadi diavangama mu tezo kia ola zole. Tuka muna kolo kiakina, nkangu wakituka se malanda-ngombe muna mambu matadidi nsambila. Yamu wau, e fu kiaki kifilanga wantu mu vanga mambu lembi teka yindula—Mav. 19:28-34.

18, 19. (a) Aweyi o mfumu a mbanza kalembekela nkangu a Efeso? (b) Ezak’e ntangwa, aweyi nkangu a Yave betaninuanga kwa akwa wisa? Aweyi e kadilu kieto kiambote kilenda sadisila mu vua lutaninu lwalu?

¹⁸ Kuna mfoko, o mfumu a mbanza walembeka nkangu. O mfumu ndioyo wa nkwa ngangu ye umbakuzi, wazayisa nkangu vo Akristu awaya ke betwasa vonza ko kwa tempelo ye kwa nzambi au ankento. Paulu ye akwandi ke bavola nkanu ko mu kuma kia tempelo ya Atemi ye vakala ye nsiku miasonganga una mambu mama mafwete singikilwa. Nanga e mvovo miami, miasungamesa nkangu wauna vo badi tumbwa mun’owu wa nsiku mia Roma mu kuma kia mvuanga batwasa. Vava kavova mambu mama, o mfumu a mbanza wasindika nkangu. Wauna nkangu wafungila makasi mu nzaki, vana vau mpe nkangu walembama mu kuma kia mvovo miandi miambote.—Mav. 19:35-41.

¹⁹ Owau ke nkumbu antete ko ye ke wadi kala mpe nkumbu ansuka ko una o muntu ona wakala vo nkwa umbakuzi ye wisa katanina alandi a Yesu. Yoane wa ntumwa wamona mona-meso kiasonganga vo mu lumbu yayi yambaninu, e nkubika za nza ezi ziyikilwanga vo ntoto, zimina lubangamu o Satana ketwasanga kwa alandi a Yesu. (Lus. 12:15, 16) E diambu diadi ditoma vangamanga. Nkumbu miayingi, afundisi ana bena vo ke besianga mpambula ko, belungisanga Mbangi za Yave yo kubavana nswa wa lungana muna sambila Nzambi yo samuna nsangu zambote kwa akaka. Kieleka, e kadilu kieto kiambote kisadisanga mu diambu diadi. E kadilu kiambote kia Paulu, nanga kiafila akaka muna akwa wisa kuna Efeso muna kunsonga ngemba ye luzitu yo vava kuntanina. (Mav 19:31) Yambula vo e kadilu kieto kiambote, kiafila akaka batubakidilanga mu mpila yambote. Ediadi dilenda twasa nluta miayingi.

20. (a) Aweyi omonanga wau vo e diambu dia Yave dikwamanananga wokela yo sikila tuka muna tandu kiantete yamu wau? (b) Adieyi i kani diaku wau omonanga e nsunda za Yave?

²⁰ Nga ke diakiese ko mu mona vo “e diambu dia Yave diakwamanana wokela yo sikila” muna tandu kiantete? Mu lumbu yeto mpe, diakiese mu mona una Yave kesadisilanga nkangu andi mu sunda. Muna kuma kiaki, longoka diambu diamfunu muna nona tuyikidi. Songanga lulembamu, landanga lunungunuku lwa nkubik’a Yave, kwamanana sala ye fululu kiawonso, venga mavangu ma mpandu yo vanga mawonso muna sila umbangi muna kadilu kiaku kiambote ye kia luzitu.