1, 2. Aweyi e ngolo mbeni bavanga mu kakidila e nsangu zambote za fungila muna tandu kiantete?

 LUBANGAMU lwangolo luyantikidi, Saulu “oyantikidi fukisa e nkutakani.” (Mav. 8:3) Alongoki batinini, kuna kwa akaka dilenda moneka vo Saulu olenda fukisa e nkutakani ya Kikristu. Kansi, vava Akristu bamwangana, diambu dia kinsalukisa diavangama. Nkia diambu?

² Awana bamwanganeswa, bayantika ‘samuna e nsangu zambote za diambu dia Nzambi’ muna fulu ina batininanga. (Mav. 8:4) Yindula e diambu diavangama. Vana fulu kia sima e salu kia samuna e nsangu zambote, o lubangamu lwasadisa kimana e nsangu zazi zamwangana. Kanele vo ke diau ko i kani bakala diau, vava abangiki bamwanganesa alongoki a Yesu, basadisa kimana e nsangu za Kintinu zasamunua yamuna zunga yandá. Nze una tumona, e diambu diadi mpe divangamanga omu lumbu yeto.

3. (a) Nani i Filipo? (b) Ekuma wantu ayingi kuna Samaria ke bawila ntete e nsangu zambote ko? (c) Adieyi Yesu kasakula diavangama muna zunga kiakina?

³ Filipo i mosi muna awana bamwanganeswa. a (Mav. 8:4; tala e babu “ Filipo ‘wa Nteleki.’”) Filipo wayenda kuna Samaria, wantu ayingi muna mbanza yayi ke bawá ntete e nsangu zambote ko kadi Yesu wateka kanikina alongoki andi vo: “Ke nukoti mu mbanza za esi Samaria ko; kansi, nuenda kaka kwa mameme mavila ma nzo a Isaele.” (Mat. 10:5, 6) Kansi Yesu wazaya wo vo vava ntangwa ifwana, wantu kuna Samaria badi silwa umbangi, kadi vitila katomboka kuna zulu wavova vo: “Nukala mbangi zame muna Yerusaleme, muna Yuda yawonso ye Samaria yakuna nsuk’a nza.”—Mav. 1:8.

4. Adieyi esi Samaria bavanga vava Filipo kabasamunuina e nsangu zambote? Adieyi diafila esi Samaria mu tambulwila e nsangu zambote?

 ⁴ Filipo wamona vo e mpatu kuna Samaria ‘zabwaka, e nsungi a kutika yafwana.’ (Yoa. 4:35) Kuna kwa esi Samaria, e nsangu za Filipo zakala nze viozi muna makanga ye ke diakala diampasi ko mu bakula e kuma. Ayuda ke bazolanga esi Samaria ko, ndonga muna yau nkutu babavezanga. Nswaswani ye fu kiaki, esi Samaria babakula vo awana basamunanga e nsangu zambote ke basianga mpambula ko, baswaswana kikilu bakala ye Afarisi. Wau vo wasilanga umbangi yo vema kwawonso yo lembi sia mpambula kuna kwa esi Samaria, Filipo wasonga vo kavukumunuanga ko muna ngindu zabendomoka zina Ayuda bakala zau mu kuma kia esi Samaria. Ke diasivi ko mu mona vo, ndonga muna esi Samaria batoma sia sungididi “kumosi” muna nsangu Filipo kasamunanga.—Mav. 8:6.

5-7. Yika e nona kisonganga vo vava Akristu besiwanga muna pelezo yovo tina mu kuma kia lubangamu, ediadi disadisanga mu sayanesa e nsangu zambote.

⁵ Nze muna tandu kiantete, o unu mpe awana bebangikanga o nkangu a Nzambi ke belendanga sima salu kia umbangi ko. Vava Akristu betinanga yo kwenda mu fulu yankaka mu kuma kia lubangamu yovo vava besiwanga muna pelezo, ediadi disadisanga mu sayanesa e nsangu za Kintinu muna fulu yoyo. Muna bonga e nona, muna kolo kia Vita Yanzole ya  Nz’amvimba, mbangi za Yave basila umbangi wa Kintinu una ufwene muna fulu yasadilwanga e salu yangolo muna luyalu lwa Nazi. Nyuda mosi ona wazaya Mbangi za Yave muna fulu yoyo wavova vo: “E kadilu kia abakami ana bakala Mbangi za Yave, kiansadisa mu kwikila vo lukwikilu lwau mu Bibila lwatukanga, ediadi diamfila mu kituka mpe Mbangi a Yave.”

⁶ Ezak’e ntangwa, kana nkutu abangiki besilwanga umbangi yo tambulwila e nsangu zambote. Muna bonga e nona, vava mpangi Franz Desch kafilwa kuna fulu kiasadilwanga e salu yangolo kuna Gusen, Áustria, walongoka e Bibila yo soladi dimosi ona wakala muna luyalu lwa Nazi. Yindula e kiese bamona vava bawanana diaka muna mvu mialanda muna lukutakanu lwa mvivu lwa Mbangi za Yave yo mona vo yau awole bakituka ateleki a nsangu zambote.

⁷ Diau dimosi mpe divangamanga vava Akristu bebangikwanga yo tinina mu nsi zankaka. Muna bonga e nona, se mvu 40 miviokele kala tuka Mbangi za Yave za Malawi ana batinina kuna Moçambique, basila umbangi wa Kintinu una ufwene muna nsi yoyo. Kana nkutu vava lubangamu lwayantika kuna Moçambique, e salu kia umbangi ke kianingama ko. Mpangi Francisco Coana wavova vo: “Kanele vo akaka muna yeto basiwanga muna pelezo nkumbu miayingi mu kuma kia salu kieto kia umbangi, omona vo wantu ayingi batambulwilanga e nsangu zambote za Kintinu, diasiamisanga e vuvu kieto kia sia vo Yave watusadisanga wauna kasadisila Akristu muna tandu kiantete.”

8. Aweyi e nsobani muna tuyalu ye usukami usadisilanga muna mwanganesa e nsangu zambote?

⁸ Dialudi vo o lubangamu ke lwau kaka ko lusayanesanga e nsangu zambote muna nsi za kinzenza. Mu mvu miaviokele, e nsobani muna tuyalu ye usukami waziula e nzila kimana e nsangu za Kintinu zasamunua muna ndinga ye makanda maswaswana. Akaka bazingilanga mu nsi za vita ye usukami batinina muna nsi zina ye zingu kiambote yo yantika longoka e Bibila. Wau vo mintayila miayingi mia vita batinina muna nsi zozo, ediadi diasadisa mu ziula e nkutakani za ndinga za kinzenza. Nga osianga ngolo mu sila umbangi kwa wantu a “zula yawonso ye makanda ye nkangu ye ndinga” muna zunga kiaku?—Lus. 7:9.

9. Nani i Simone ye nki kiamfila mu finama Filipo?

⁹ Filipo wavanga sinsu yayingi kuna Samaria. Muna bonga e nona, wawuka avanguki yo vaikisa nkutu nkuya. (Mav. 8:6-8) Muntu mosi watoma sivika o lukau Filipo kakala lwau lwa vanga masivi. Muntu ndioyo i Simone wa ngang’a mpandu watoma zitiswanga kwa wantu ye bavovanga mu kuma kiandi vo: “O muntu ndioyu i Nkum’a Nzambi.” Kansi owau, Simone wamona kieleka o nkum’a Nzambi muna masivi Filipo kavanganga ye wakituka  nlongoki. (Mav. 8:9-13) Kuna kwalanda e makani ma Simone matontwa. Mu nkia mpila?

10. (a) Adieyi Petelo yo Yoane bavanga kuna Samaria? (b) Adieyi Simone kavanga vava kamona vo alongoki ampa batambulanga mwand’avelela vava Petelo yo Yoane babatensekanga o moko?

¹⁰ Vava antumwa bawá vo e salu mu nungunuka kina kuna Samaria, batuma Petelo yo Yoane. (Tala e babu “ Petelo Osadidi e ‘Nsabi za Kintinu.’”) Vava balwaka kwakuna, e ntumwa zazi zole batenseka alongoki ampa o moko ye batambula o mwand’avelela. b Vava kamona e diambu diadi, Simone wasivika. I bosi wavovesa antumwa vo: “Numpana mpe e wisa kiaki, kimana konso muntu ona itenseka moko katambula mwand’avelela.” Simone wavana nkutu e nzimbu kwa antumwa kimana kasumba e lau diadi.—Mav. 8:14-19.

11. Nkia longi Petelo kavana kwa Simone ye adieyi Simone kavanga?

¹¹ Petelo wavana mvutu zasikididi kwa Simone. Wamvovesa vo: “Yambula wafwa ye palata aku, kadi edi obenze vo olenda tambula lukau lwangovo lwa Nzambi muna nzimbu. Kuna ye kunku ko muna diambu diadi, kadi o ntim’aku ke wasikila ko vana meso ma Nzambi.” Petelo wavana longi kwa Simone. Wamvovesa vo kaviluka o ntima yo samba muna lomba ndoloki. Petelo wavova vo: “Dodokela Yave, avo dilendakana kaloloka makani mambi ma ntim’aku.” Nanga Simone kakala muntu ambi ko, kadi wazola vanga mambu mambote, kansi wavukumunua mu fikolo muna zolela yandi yambi.  Muna kuma kiaki wadodokela antumwa vo: “Nudodokela Yave mu kuma kiame kimana mawonso nuvovele malembi kumbwila.”—Mav. 8:20-24.

12. Nki i “simonia” ye aweyi e fu kiaki kitoma monekenanga muna Kikristu kia Kimpangila?

¹² E longi Petelo kavana kwa Simone dina se lulukisu kwa Akristu awonso o unu. O mvovo “simonia” mu nkumbu Simone watuka, wayantika sadilwa vava Simone kavava sumba mwand’avelela. O mvovo “Simonia” usonganga e fu kia sumba yovo teka malau, musungula muna mabundu. O lusansu lwa Kikristu kia Kimpangila lwazala ye nona ya fu kiaki. O nkanda wa Encyclopaedia Britannica wavaikiswa muna mvu wa 1878 wavova vo: “Muna lufimpu lwavangama muna mpila besolelanga Mpelo yovo Papa, lwasonga e ziku vo simonia besadilanga vava betumbikanga wantu awaya. E simonia besadilanga yaluta kikilu e tezo ye ke beswamanga kwau ko.”

13. Aweyi Akristu bafwete vengela e fu kia simonia?

¹³ Akristu bafwete venga e sumu dia simonia. Muna bonga e nona, bafwete venga e fu kia vana tukau yovo sanisina kwasaka awana bena ye wisa kimana batambula malau muna nkutakani. Kuna diaka e sambu, awana bena ye wisa kia vana malau muna nkutakani, bafwete keba e fu kia songanga kaka e dienga kwa wantu bena vo mvuama. E nona yole yayi isonganga e fu kia simonia. Kieleka, Akristu awonso bafwete ‘kuyisakidika’ yo vingila vo mwand’a Yave watumbika ana bafwete tambula malau muna nkutakani. (Luka 9:48) Muna nkubik’a Yave ke muna fulu ko kuna kwa awana bevavanga “nkembo wa yau kibeni.”—Nga. 25:27.

14, 15. (a) Nani i “nzimba wa Ntiopia” ye aweyi Filipo kawananena yandi? (b) Adieyi kavanga vava kawá e nsangu Filipo kansamunuina? Ekuma tulenda vovela vo kavubilwa mu yenge-yenge ko? (Tala e mvovo vana yanda lukaya.)

¹⁴ Mbasi a Yave wavovesa Filipo vo kenda muna nzila yatuka kuna Yerusaleme yakuna Ngaza. Avo wakiyuvulanga e kuma kafwete kwendela muna nzila yayi, ke kolo ko wazaya e kuma vava kawanana yo nzimba wa Ntiopia ona  “watanganga mu nding’angolo o nkand’a Yesaya wa ngunza.” (Tala e babu “ ‘Nzimba,’ mu Nkia Mpila?”) O mwand’avelela wa Yave wafila Filipo muna finama e kalu diakala o muntu ndioyo. Ekolo katikunanga vana ndambu a kalu wanyuvula oku vo: “Nga obakwidi mana otanganga?” O Ntiopia wamvutula vo: “Aweyi ndenda mo bakulwila, avo ke vena muntu ko olenda mo kunsasila?”—Mav. 8:26-31.

¹⁵ O Ntiopia wavovesa Filipo vo kamanta muna kalu diandi. Yindula e moko kiakiese bakala kiau! Tuka kolo, ndiona wayikilwanga vo “meme” yovo “selo” muna ungunza wa Yesaya kazayakananga ko kana nani. (Yes. 53:1-12) Kansi ekolo bakangalanga, Filipo wasasila kwa Ntiopia vo o ungunza wau walunganena muna Yesu Kristu. Nze awana bavubwa muna Pentekosti ya mvu wa 33 wa tandu kieto, o Ntiopia ona wakikadila munkwikila a Kiyuda wabakula vana vau dina kafwete vanga. Wavovesa Filipo vo: “Tala! O maza i mama; adieyi dinsimbidi muna vubwa?” Vana vau Filipo wavuba o Ntiopia. c (Tala e babu “ Luvubu Muna ‘Maza.’”) I bosi, mwand’a Nzambi wafila Filipo muna kiyekwa kiankaka kuna Asedode, kuna kakwamanena samunuina e nsangu zambote—Mav. 8:32-40.

16, 17. Aweyi mbasi beyikamenanga e salu kia umbangi o unu?

¹⁶ O unu Akristu bena ye lau dia sala e salu nze kina Filipo kasalanga. Nkumbu miayingi bekalanga ye lau dia samuna e nsangu za Kintinu kwa awana bewanananga yau muna nkangalu. Ezak’e ntangwa, owanana ye akwa luzolo lwambote ke divangamenanga mu kinsalukisa ko. E diambu diadi ke diasivi ko, kadi Bibila kitoma songanga vo mbasi befilanga e salu kia sila umbangi kimana e nsangu za Kintinu zalwaka kwa “zula yawonso, makanda, ndinga ye nkangu.” (Lus.  14:6) E mpila mbasi befidilanga e salu kia umbangi ilungisanga dina Yesu kasakula. Muna kingana kiandi kia mbongo ambi ye masa, Yesu wavova vo muna nsungi a nkutika yovo kuna mbaninu a tandu, ambasi yau besunzula “asadi.” Wavova mpe vo muna Kintinu kiandi, e vangwa yayi ya mwanda ‘bekutakesa yawonso itesanga ankaka e sakuba, ye awana bevanganga o umpumbulu.’ (Mat. 13:37-41) Yave osadilanga mpe mbasi mu kutika awana bena ye vuvu kia yala kuna zulu ye “ndong’ayingi” ya “mameme mankaka” mu kala nkangu andi—Lus. 7:9; Yoa. 6:44, 65; 10:16.

¹⁷ Muna songa e ziku vo diambu diadi divangamanga, muna salu kieto kia umbangi tuwanananga ye wantu ana bevovanga vo basamba muna lomba lusadisu lwa Nzambi mu bakula e Bibila. Tala e diambu diavangama kwa ateleki wole ana basilanga umbangi yo mwana mosi akete. Vava babaka e nzengo za fokola e salu kia umbangi mu mene wauna, mwana ona bakala yandi watatamana vo basila umbangi muna nzo ina yalanda. O mwana ndioyo wayenda konkotela kielo kia nzo yayina yandi mosi. Vava bamona vo nkento mosi waziula kielo, ateleki bafinama yo mokena yandi. Basivika kibeni vava o nkento ndioyo kavova vo wasamba kwa Nzambi kimana muntu kenda kunkingula yo kunsadisa mu bakula e Bibila. Nkento ndioyo watambulwila longoka e Bibila.

18. Ekuma ke tufwete vezelanga o nkuma wa salu kia umbangi ko?

¹⁸ Wau vo u mosi muna nkutakani ya Kikristu, una ye lau dia sala kumosi ye ambasi mu salu kia samuna e nsangu zambote kisalwanga mu nz’amvimba. Kuvezingi lau diadi ko. Avo okwamanene vanga e ngolo, omona e kiese kia samuna e “nsangu zambote mu kuma kia Yesu.”—Mav. 8:35.