1, 2. Nkia diambu diamfunu dina muna nkangalu una Saulu yo Banaba bevanga? Aweyi e salu kiau kilungisila e sono kia Mavangu 1:8?

 EKIAKI lumbu kiakiese kwa ampangi muna nkutakani a Antiokia. Vana vena ngunza zawonso ye alongi, Banaba yo Saulu basolelo muna lusadisu lwa mwand’avelela mu nata e nsangu zambote muna fulu yandá. a (Mav. 13:1, 2) Kieleka, vena ye mpangi zazikuka bafilwa kala mu salu kia kimisionario. Kansi, e mpangi zozo bayenda muna zunga ina wantu bakiwila kala e nsangu zambote. (Mav. 8:14; 11:22) Kansi o nkumbu wau, Banaba yo Saulu kumosi yo Yoane Maku ona okala vo nsadisi au, befilwa muna fulu ina wantu ke bawidi ntete nsangu zambote ko.

² Tezo kia mvu 14 miviokele kala tuka Yesu kavovesela alandi andi vo: “Nukala mbangi zame muna Yerusaleme, muna Yuda yawonso ye Samaria yakuna nsuk’a nza.” (Mav. 1:8) E salu kia Banaba yo Saulu se misionario, kisadisa mu lungisa e mvovo miami mia Yesu. b

3. Ekuma nkangalu miandá miakadilanga miampasi muna tandu kiantete?

³ Mu kuma kia makalu, ndeki ye lekwa yankaka wantu bevanganga, o unu tulenda vanga nkangalu wandá mu ola imosi yovo zizole. Kansi, ke wau ko diakalanga muna tandu kiantete. Muna kolo kiakina, wantu kiamalu batoma kangalelanga, nkumbu miayingi muna nzila zazala ye miongo ye mawulu. Ezak’e ntangwa, muna lumbu kiamvimba muntu wakangalanga kaka kilometa 30, kansi wayoyanga kwayingi. c Ozevo, kanele vo Banaba yo Saulu bakala ye luzolo lwayantika salu kiau, bazaya wo vo ngolo ye fu kia kukivana kuna mvevo bevua mfunu muna lungisa e salu kiaki.—Mat. 16:24.

4. (a) Nki kiasadisa ampangi mu sola Banaba yo Saulu? Adieyi akwau Akristu bavanga? (b) Aweyi tulenda sadisila awana betambulanga kiyekwa muna nkutakani?

 ⁴ Ekuma mwand’avelela wavovela vo bavambula Banaba yo Saulu mu ‘sala e salu’? (Mav. 13:2) E Bibila ke kivovanga diambu ko, kansi tuzeye wo vo mwand’avelela wasadisa ampangi mu sola Banaba yo Saulu. O lusansu ke lusonganga ko vo angunza ye alongi kuna Antiokia bayidima mu kuma kia nzengo zazi. Kansi, bavana lusadisu kwa mpangi zazi kimana batoma sala e salu kiau. Yindula una Banaba yo Saulu bamona vava mpangi zau Akristu kondwa kwa kimpala, ‘bafionkonona yo samba, babatenseka moko yo kubasindika.’ (Mav. 13:3) Yeto mpe tufwete sadisanga awana betambulanga kiyekwa muna nkutakani kumosi ye akuluntu. Vana fulu kia kubamwena kimpala, tufwete “kubazitisanga kuna zola muna diambu dia salu kiau.”—1 Tes. 5:13.

5. Yika mambu mavavuanga muna sila umbangi kuna sanga kia Kupero.

⁵ Vava bakangala yakuna Selùkia, mbanza yakala ye fulu kianingamenanga masua lukufi ye Antiokia, Banaba yo Saulu bamanta muna nzaza yo kangala tezo kia 160 za kilometa yo lwaka kuna sanga kia Kupero. d Wau vo kuna Kupero kawutukila, kalukatikisu ko vo Banaba wakala ye luzolo lwa samuna nsangu zambote kwa wantu bazingilanga muna mbanza kawutukila. Vava balwaka  kuna Salami, mbanza yakala muna nlambu a sanga kuna ndambu a este, e mpangi zazi ke baviokesa ntangwa ko. Vana vau, ‘bayantika samuna e diambu dia Nzambi muna masambilu ma Ayuda.’ e (Mav. 13:5) Banaba yo Saulu bakangala muna sanga kiawonso kia Kupero, nanga basilanga umbangi muna mbanza zawonso zakala muna nzila. Kiakala nkia nzila bakangalelanga, e misionario zazi, bakangala tezo kia 160 ma kilometa.

6, 7. (a) Nani i Sengio Pauluse, ekuma Ba-Yesu kavava kunkakidila kimana kalembi wá e nsangu zambote? (b) Aweyi Saulu kafungisila e kani dia Ba-Yesu?

⁶ Muna tandu kiantete, wantu bazingilanga kuna Kupero bakivananga emvimba muna nsambil’aluvunu. Ediadi diatoma moneka vava Banaba yo Saulu balwaka kuna Pafo, e mbanza yakala kuna este ya sanga kiakina. Muna mbanza yayina, bawanana yo ‘Nyuda mosi ona wakala ngang’a mpandu ye ngunz’a luvunu ona wayikilwanga vo Ba-Yesu. Vamosi kakala yo Sengio Pauluse wa nguvulu, nkwa ngangu.’ f Muna tandu kiantete, esi Roma ayingi akwa tunda, kana nkutu i Sengio Pauluse, bavavanga nganga za nkisi yovo afimpi a ntetembwa kimana babasadisa mu baka nzengo zamfunu. Kanele vo iwau, Sengio Pauluse watoma sivika e nsangu za Kintinu kawá, muna kuma kiaki, “wakala ye tima diayingi dia wá e diambu dia Nzambi.” Kansi, Ba-Yesu ona wazayakana mpe muna nkumbu a Elima, ina ye nsasa vo “ngang’a mpandu” kayangalela diambu diadi ko.—Mav. 13:6-8.

⁷ Ba-Yesu mbeni a nsangu zambote kakala. Muna tanina e fulu kiandi wau vo nludiki a Sengio Pauluse kakala, wavava “kakidila nguvulu kalembi kwikila muna Mfumu.” (Mav. 13:8) Kansi, Saulu kayambula ko vo ngang’a nkisi ndioyo kakakidila Sengio Pauluse kalembi wá e nsangu zambote. Adieyi Saulu kavanga? Bibila kivovanga vo:  “Saulu, ona oyikilwanga mpe vo Paulu, ozele yo mwand’avelela, untungunuini [Ba-Yesu], umvovese vo: ‘Ongeye wazala ye umpuki yo bi wawonso, e mwan’a Nkadi ampemba, mbeni a mambu mawonso ma unsongi, nga kuyambula bendomona nzila zasingama za Yave ko e? Tala! O koko kwa Yave kuna omu ngeye, okituka se mpofo, kumona mwini ko mu fikolo.’ Vana vau, e mbungezi ye tombe kimfukidi, wele avavi muntu kimana kansimba muna koko yo kumfila.” g Nkia nluta diatwasa e sivi diadi? Bibila kivovanga vo: “O nguvulu wau kamwene dina dibwidi, okwikidi yo toma sivika malongi ma Yave.”—Mav. 13:9-12.

8. Aweyi tulenda tanginina unkabu wa Paulu?

⁸ Paulu kamwena Ba-Yesu wonga ko. Diau dimosi mpe, ke tufwete mwenanga mbeni zeto wonga ko ana bevavanga kakidila akwa luzolo lwambote mu wá e nsangu za Kintinu. Kansi, e mvovo mieto mifwete kalanga “miangemba ntangwa zawonso, miasiwa o mungwa.” (Kol. 4:6) Kuna diaka e sambu, ke tuzolele kakidila lunungunuku lwa akwa luzolo lwambote ko, muna vava venga ntantani ye mbeni zeto. Kansi, ke tufwete yambula ko vo wonga watufila mu lembi senzeka mabundu maluvunu mana ‘mebendomonanga nzila zasingama za Yave’ nze una Ba-Yesu kavanga. (Mav. 13:10) Nze Paulu, tufwete samuna e ludi ye unkabu wawonso yo vanga e ngolo za simba e ntima mia akwa luzolo lwambote. Kana nkutu vo ke tutomene mona lusadisu lwa Yave ko nze una diavangama kwa Paulu, tulenda kala ye vuvu vo Yave osadila mwand’andi avelela mu fila akwa luzolo lwambote batambulwila e ludi.—Yoa. 6:44.

9. Aweyi Paulu yo Banaba basikidisila mbandu ambote kwa awana bevitanga o ntu muna nkutakani o unu?

⁹ Nanga mambu masoba vava mpangi zazi bakatuka kuna Pafo yo kwenda  kuna Penga, kuna Ásia Menor, nkangalu wakala ye tezo kia 250 ma kilometa muna kalunga. Muna Mavangu 13:13, e buka kiaki kiyikilwanga vo “Paulu ye akwandi.” E mvovo miami misonganga vo nanga Paulu yandi watwadisanga e buka kiaki. Kansi, kavena diambu ko disonganga vo Banaba wamwena Paulu kimpala. E mpangi zazi zau zole, bakwamanana sala kumosi muna vanga luzolo lwa Nzambi. Paulu yo Banaba basikidisa mbandu ambote kwa awana betwadisanga nkutakani o unu. Vana fulu kia tantana yo vava e tunda, e mpangi zazi besungamenanga e mvovo mia Yesu vava kavova vo: “Yeno awonso nu ampangi.” I bosi, wakudikila vo: “Konso ona okuyitundidikanga, okululwa, konso ona okuyikululanga, otundidikwa.”—Mat. 23:8, 12.

10. Yika nkangalu wa Paulu yo Banaba tuka kuna Penga yakuna Antiokia ya Pisidia.

¹⁰ Vava buka kia mpangi zazi kialwaka kuna Penga, Yoane Maku wasisa Paulu yo Banaba yo vutuka kuna Yerusaleme. E kuma kavutukila ke kiyikwanga ko. Paulu yo Banaba bakwamanana muna nkangalu au, tuka kuna Penga yakuna Antiokia ya Pisidia, mbanza yakala kuna mvivu a Ngalatia. O nkangalu wau wampasi wakala, kadi e mbanz’a Antiokia ya Pisidia yakala tezo kia 1.100 za kilometa vana mbat’a mongo. E nzila muna miongo zazala ye mawulu ye za vonza zakala, mwakala mpe ye mivi muna nzila zozo. Vana ntandu a mambu mama mawonso, Paulu wanuananga ye mpasi za kimbevo muna kolo kiakina. h

11, 12. Aweyi Paulu katuntila e sungididi kia nkangu vava kamokena yau muna sambilu dia Antiokia ya Pisidia?

¹¹ Kuna Antiokia ya Pisidia, Paulu yo Banaba bakota muna sambilu kina Kiasabala. Bibila kivovanga vo: “Vava kimene tangwa o Nsiku ye sono ya Angunza, ambuta za sambilu babavovese vo: ‘Ampangi, avo diambu nuna diau muna kasakesa o nkangu, nuvova dio.’” (Mav. 13:15) Paulu watelama yo yantika vova.

 ¹² Vava Paulu kayantika e longi diandi wavova vo: “E Aneyisaele yo yeno nuvuminanga Nzambi.” (Mav. 13:16) Ediadi disonganga vo vana vakala nkangu, vakala ye Ayuda ye minkwikila mia Kiyuda. Aweyi Paulu katuntila sungididi kia wantu ana ke bazaya fulu kia Yesu ko muna kani dia Nzambi? Entete, Paulu wayika lusansu lwa Ayuda muna mvovo miankufi. Wasasila una Yave ‘katundidikila nkangu ekolo bakala se nzenza muna nsi a Engipito’ ye una ‘kazizidila mavangu mau muna makanga’ mu mvu 40 vava kabavevola. Paulu wayika mpe una Aneyisaele babakila Nsi ya Nsilu ye mpila Yave ‘kabavanina e nsi’ yoyo. (Mav. 13:17-19) Akaka bevovanga vo Paulu wayika tini ina yateka tangwa muna lumbu kiakina Kiasabala. Avo iwau, ekiaki i nona kiankaka kisonganga vo Paulu ‘wakitukanga nze wantu a mpila zawonso.’—1 Kor. 9:22.

13. Aweyi tulenda tuntila sungididi kia wantu tumokenanga yau?

¹³ Yeto mpe tufwete vanga e ngolo za tunta sungididi kia wantu ana tusamunuinanga e nsangu zambote. Muna bonga e nona, o zaya mana muntu kekwikilanga dikutusadisa mu sola mambu mana mekunyangidika. Vana ntandu, tulenda tanga e sono ya Bibila ina kazeye. Tulenda lomba kwa muntu kimana katanga e sono yayi muna Bibila kiandi. Tufwete vanganga mawonso muna tunta e sungididi kia wantu ana bekutuwanga.

14. (a) Aweyi Paulu kasunzulwila nsangu zambote mu kuma kia Yesu ye nkia lulukisu kavana? (b) Adieyi nkangu bavanga vava bawá e longi dia Paulu?

¹⁴ Paulu wayika una luvila lwa atinu a Isaele lwalwakila yamuna “Yesu wa mvuluzi” ona Yoane wa Mvubi kakubikila e nzila. I bosi, Paulu wayika una Yesu kafwila yo futumuka muna lufwa. (Mav. 13:20-37) Paulu wavova vo: “Dianu vo, ampangi, nuzaya wo vo muna muntu ndioyo inusamunuinuanga luloloko lwa masumu . . . Muna yandi, konso ona okwikila, olungiswa.” I bosi, Paulu wavana lulukisu lwalu kwa awana banwanga. Wavova vo: “Nuyikenga kimana mana mavovua kwa Angunza malembi kunubwila: ‘Se nutadi, yeno akwa luvezo, nusivika yo vila, kadi e salu isalanga omu lumbu yeno, ke nulendi kio kwikila ko, kana nkutu muntu otomene kio kunusasila.’” Awana bawanga longi dia Paulu basivika kibeni. Bibila kivovanga vo: “O nkangu uyantikidi kubadodokela vo basamuna mambu mama muna Lumbu kia Vundu kina kilanda.” Vava lukutakanu lwafokoka muna sambilu, “Ayuda ayingi ye minkwikila mia kiyuda ana basambilanga Nzambi balende Paulu yo Banaba.” —Mav. 13:38-43.

15. Adieyi diavangama vava Paulu kafila longi diandi muna Lumbu kia Vundu kialanda?

¹⁵ Muna Lumbu kia Vundu kialanda, “ndonga muna mbanza yawonso bakutakana” muna wá Paulu. Kansi, Ayuda akaka ke bayangalela diambu diadi ko. Muna kuma kiaki, ‘bayantika tianguna yo fidisa e mpaka mana Paulu kavovanga.’ Kuna unkabu wawonso, Paulu yo Banaba babavovesa vo: “Diamfunu vo e diambu dia Nzambi diateka samunua kwa yeno. Wau vo nubembwele dio yo kuyibadikila vo ke nuafwana ko muna vua moyo a mvu ya mvu, tala, twele  kweto kwa esi zula. Kadi o Yave watukanikina muna mvovo emi: ‘Itumbikidi se ntemo kwa zula, kimana wasamuna luvuluzu yakuna nsuk’a nza.’”—Mav. 13:44-47; Yes. 49:6.

16. Adieyi Ayuda bavanga vava bawá mvovo mia Paulu yo Banaba? Adieyi misionario zazi bavanga vava batelamenua?

¹⁶ Esi zula bayangalala ye ‘awonso ana bakala kikilu ye luzolo lwa vua moyo a mvu ya mvu, bakwikila.’ (Mav. 13:48) Vana vau, e diambu dia Yave diamwangana muna nsi yawonso. Kansi, nze una tumwene kala, ke Ayuda awonso ko bayangalela e diambu diadi. Paulu yo Banaba bazola vova vo, Ayuda babaka nzengo za bembola Masia kanele vo diambu dia Nzambi diateka samunua kwa yau. Muna kuma kiaki, badi tumbwa kwa Nzambi. Ayuda baleba akento a zitu ye akuluntu a mbanza yo yantika “bangika Paulu yo Banaba yo kubayinga muna zunga kiau.” Adieyi misionario zazi bavanga? ‘Babakubulwila mbundukutu a tambi yau yo kwenda kuna Ikonio.’ Nga e diambu diadi diafokola e nkutakani yakala kuna Antiokia ya Pisidia? Ve. Alongoki ana basala ko, “bakwamanana zadiswa yo mwand’avelela ye kiese.”—Mav. 13:50-52.

17-19. Mu nkia mpila tulenda tanginina e mbandu ambote ya Paulu yo Banaba? Aweyi diambu diadi dilenda kututwasila e kiese?

¹⁷ Dina alongoki awaya akwa kwikizi bavanga vava babangikwa, dikutulonganga diambu diamfunu. Ke tufwete yambula sila umbangi kwa wantu ko, kana nkutu akwa tunda a nza yayi bavenge mawonso muna kutukakidila twalembi samuna e nsangu za Kintinu. E diambu diankaka Paulu yo Banaba bavanga vava wantu kuna Antiokia babembola nsangu zambote, i ‘kubula mbundukutu ya tambi yau.’ E sinsu kiaki ke kiasonganga makasi ko, kansi i sinsu kiasonganga vo Paulu yo Banaba ke badi kala ye foti ko muna mambu mampasi madi bwila wantu awaya. E misionario zazi, babakula vo ke balendi komekena wantu ko mu wá yovo lembi wá e nsangu zambote. Kansi, babakula vo yau kibeni balenda sola kwamanana samuna e nsangu zambote. Idiau mpe bavanga vava bayenda kuna Ikonio.

¹⁸ Adieyi tuvova mu kuma kia alongoki ana basala kuna Antiokia? Dialudi vo wantu bakala muna zunga kiakina, ke basonganga luzolo lwambote ko. Kansi alongoki awaya ke bayambula ko vo e diambu diadi diakatula e kiese kiau. Kadi Yesu wavova vo: “Akwa kiese awana bewanga e diambu dia Nzambi yo lunda dio!” (Luka 11:28) Ezazi i nzengo babaka alongoki ana bakala kuna Antiokia ya Pisidia.

¹⁹ Nze Paulu yo Banaba, yeto mpe tufwete sungamenanga vo e mbebe eto i samuna e nsangu zambote. Yau kibeni wantu bafwete baka e nzengo kana bewa yovo ke bewa nsangu zambote ko. Avo awana tusilanga umbangi ke batambulwidi nsangu zambote ko, tulenda longoka diambu diamfunu muna mbandu ya alongoki a tandu kiantete. Avo tuyangalele ludi yo yambula vo mwand’avelela watufila, oyeto mpe tukala ye kiese kana nkutu vo batubangikidi.—Ngal. 5:18, 22.