1, 2. Ekuma Paulu kayutukila ko vava kabangikwa kuna Yerusaleme?

 KE KOLO KO Paulu kakutumwinu vana moko ma akwa nganzi muna Yerusaleme, owau bankangidi diaka. Kansi, ediadi ke diasivi ko kwa ntumwa ndioyo wa nkwa vema, kadi wateka voveswa vo “pelezo ye mpasi” zamvingilanga kuna Yerusaleme. (Mav. 20:22, 23) Kanele vo kazaya ko kana nkia mambu kieleka madi kumbwila, Paulu wakala ye ziku vo okwamanana mona e mpasi mu kuma kia nkumbu a Yesu.—Mav. 9:16.

² Kana nkutu angunza Akristu bazayisa Paulu vo mu pelezo kesiwa yo yekolwa “vana moko ma esi zula.” (Mav. 21:4, 10, 11) Ke kolo kiayingi ko kiviokele tuka e buka kia wantu kuna Yuda bavava kumvonda ye vava e mbazi a nkanu yatantana mu kuma kiandi, diamonekanga vo “balenda vonda Paulu.” Owau Paulu osilu muna pelezo yo langidilwa kwa makesa ma Roma yo vingila vo kafundiswa yo fundwa diaka. (Mav. 21:31; 23:10) Kieleka, Paulu wa ntumwa lukasakeso kavuanga o mfunu.

3. Akweyi tuvuilanga lukasakeso mu kwamanana muna salu kieto kia umbangi?

³ Omu lumbu yayi yambaninu, “awonso ana bazolele vumina Nzambi muna zingu kiau, muna Kristu Yesu, bangikwa mpe bebangikwa.” (2 Tim. 3:12) Ezak’e ntangwa, yeto mpe lukasakeso tuvuanga o mfunu muna kwamanana sala e salu kieto kia umbangi. Tuvutulanga matondo muna mvovo mialukasakeso tutambulanga muna nkanda mieto ye muna tukutakanu tukubikwanga kwa “ntaudi akwikizi yo lulungalalu.” (Mat. 24:45) Yave okutusianga nsilu vo ke vena mbeni ko otelamena e nsangu zambote osunda. Ke balendi fwasa selo yawonso ya Yave ko yovo sima e salu kia umbangi. (Yes. 54:17; Yer. 1:19) Adieyi tuvova mu kuma kia Paulu wa ntumwa? Nga watambula lukasakeso kavuanga o mfunu mu kwamanana sila Kintinu kia Nzambi umbangi una ufwene kanele vo wabangikwanga? Avo iwau, nkia lukasakeso katambula ye adieyi kavanga?

4, 5. Nkia lukasakeso Paulu katambula? Ekuma tulenda vovela vo lukasakeso lwalu mu ntangwa yambote kavewa lo?

⁴ Vava Paulu kakutumunua vana moko ma nkangu kuna Mbazi a Nkanu, muna fuku walanda wavewa lukasakeso kavuanga o mfunu. Bibila kivovanga vo: “Muna fuku walanda, o Mfumu watelama vana ndambu andi yo vova vo: ‘Kala yo unkabu! Kadi wauna otomene kunsila umbangi mu Yerusaleme, i una mpe ofwete kunsila umbangi kuna Roma.’” (Mav. 23:11) E mvovo miami mia lukasakeso mia Yesu, miavana e vuvu kwa Paulu vo ovuluka. Wazaya wo vo okala moyo yavana kelwaka kuna Roma ye okala ye lau diasila umbangi mu diambu ditadidi Yesu.

⁵ Paulu watambula lukasakeso lwalu muna ntangwa yambote. Muna lumbu kialanda, vioka Ayuda 40 “bamokena yo dia ndofi vo ke bedia ko ngatu nua yavana bevonda Paulu.” E ndofi yayi yasonganga vo Ayuda bakala kikilu ye kani dia vonda Paulu. Bakwikilanga vo, avo ke bavangidi wo ko sumbula kikubabwila. (Mav. 23:12-15) Akuluntu ye mbuta za nganga batonda e ngindu zau za bokelesa Paulu kuna Mbazi a Nkanu kimana kafundiswa diaka muna singika maka mambu matadidi yandi. Kansi, e mbeni za Paulu badi kunleka ntambu muna nzila ikwendanga kuna Mbazi a Nkanu kimana banwanda yo kumvonda.

6. Aweyi e kani dia Ayuda dia vonda Paulu diazayakena?

⁶ Kansi, o mwan’a nkazi a Paulu wazaya e kani dia Ayuda ye wazayisa dio kwa Paulu. I bosi, Paulu walomba vo e toko diadi kazayisa e diambu diadi kwa Kelodio Lusia wa mfumu a makesa ma Roma. (Mav. 23:16-22) E nkumbu a mwan’a nkazi a Paulu ke iyikwanga ko muna Bibila. Kieleka, Yave oyangalelanga aleke ana betangininanga e mbandu a mwan’a nkazi a Paulu, muna songa o unkabu wa sia e wete dia nkangu a Nzambi vana fulu kiantete ke mu wete dia yau kibeni ko ye bevanganga mawonso muna yikama e salu kia Kintinu ye kwikizi kiawonso.

7, 8. Adieyi Kelodio Lusia kavanga mu tanina Paulu?

⁷ Vava kazaya e kani dia Ayuda dia vonda Paulu, vana vau Kelodio Lusia wa mfumu a funda dia makesa, wakubika buka kia 470 lwa makesa, akwa madionga ye akwa mvalu yo katula Paulu muna Yerusaleme muna fuku wauna yo kwenda yandi kuna Kaisaria. Vava balwaka kuna Kaisaria, banyekeka kwa nguvulu Feleka. a Muna mbanz’a Kaisaria i mûna mwasadilwanga e salu yayingi ya luyalu muna mvivu a Yuda. I mûna mpe muakala lûmbu lwa makesa ma Roma ma mvivu wau. Ayuda ayingi bazingilanga mo, kansi ndonga muna nkangu a mbanza yayi Esi Zula bakala. Muna mbanza yayi ke mwakalanga ye mavuanga mayingi ko nze muna Yerusaleme, muna wantu bakalanga ye fu kia sia mpambula mu diambu ditadidi mabundu yo kuyikotesa muna buka ya akwa nsoki.

 ⁸ Muna lemvokela o nsiku a Roma, Lusia watwika nkanda kwa Feleka mu sasila diambu dia Paulu. Wamvovesa vo vava kawá vo Paulu musi Roma, wamvuluza vana moko ma Ayuda kimana kalembi “vondwa.” Lusia wasoneka vo kasolola kana diambu dimosi ko muna Paulu dina “kafwete vondelwa ngatu siwa mu pelezo.” Kansi mu kuma kia kani diambi dia Ayuda, watambika Paulu vana moko ma Feleka wa nguvulu kimana kawá awana bafundanga Paulu yo baka nzengo muna diambu diadi.—Mav. 23:25-30.

9. (a) E nswa Paulu kakala miau wau vo musi Roma, aweyi miakululwilwa? (b) Ekuma ezak’e ntangwa e nswa tuna miau miakala musi nsi kingandi milenda kadila o mfunu?

⁹ Nga o Lusia ludi kavova muna mambu kasoneka? Ve. Nanga nguvulu kavava sivikisa. Lusia kavuluza Paulu ko mu kuma kia sia vo musi Roma kakala. Vana ntandu, Lusia kasoneka ko vo watuma vo Paulu “kakangwa muna tuvambu tole” ye “kafimpwa yo wandwa.” (Mav. 21:30-34; 22:24-29) Mu kuma kia mambu mama kavanga, Lusia wakulula e nswa mia Paulu wau vo musi Roma kakala. O unu, Satana osadilanga mbeni zeto esi mabundu, mu wokesa lubangamu lweto yo vava kakidila luvevoko lweto lwa sambila Nzambi una tuzolele. Kansi nze Paulu, e selo ya Nzambi balenda vua nluta muna nswa wa kala esi nsi kingandi yo vava lutaninu lwa nsiku.

10. Nkia mfundu Paulu kafundilwa?

¹⁰ Kuna Kaisaria, Paulu ‘walundwa muna lûmbu lwa Erodi’ yavana awana bamfunda badi lwaka tuka kuna Yerusaleme. (Mav. 23:35) Vava vavioka lumbu tanu, balwaka, i sia vo, Ananiya wa Ngang’ambuta, mpovi mosi wakala ye nkumbu Tetulo ye buka kia akuluntu. Entete, Tetulo wasanisina Feleka muna mambu kavanganga muna wete dia Ayuda, nanga muna vava kunyangidika yo vua e dienga diandi. b I bosi, muna yika e diambu bayendela kuna Kaisaria, Tetulo wayikila Paulu vo: “Muntu ndioyo una nze vuku, otwasanga nkindu vana vena Ayuda awonso ova nza, yandi mpe mosi muna afidi alandi a malongi ma esi Nazarete. Tempelo mpe kazolele safula, dianu tumbakidi.” Ayuda ankaka mpe “bayikamene o mfundu, batambulwidi vo mambu mama maludi.” (Mav. 24:5, 6, 9) O twasa e nkindu, kala mfidi a fidibundu yo safula e tempelo, mfundu miampwena kikilu miakala, milenda twasa tumbu kia lufwa.

11, 12. Aweyi Paulu kasongela vo e mfundu miami mialuvunu?

¹¹ I bosi, Paulu wavewa o nswa mu vova. Wavova vo: “Yakubama muna kuyivovela.”  Paulu wasonga vo e mfundu miau miawonso mialuvunu. Kasafula tempelo ko ngatu twasa nkindu. Wasonga vo “mvu miayingi” kaviokesa lembi kwenda kuna Yerusaleme. Owau watwasa “tukau twa nkenda,” i sia vo, tukau mu kuma kia Akristu ana bakala muna mpasi, nanga za nzala yo lubangamu. Paulu wakwamanana vova vo wavelela kakala mun’owu wa nsiku vitila kakota muna tempelo ye wavanganga ‘e ngolo kimana kakala ye ntona zambote vana ndose a Nzambi ye wantu.’—Mav. 24:10-13, 16-18.

¹² Paulu wavova vo wasadilanga Nzambi a mase mandi e salu kiavauka ‘mun’owu wa nzila ina bayikilanga vo dibundu diampa.’ Kansi, wakwamanana vova vo wakwikilanga muna “mawonso masikidiswa muna Nsiku ye mana masonekwa kwa Angunza.” Muna mpila yayi, wasonga vo nze i awana bamfunda, yandi mpe wakala ye vuvu vo vekala yo “lufuluku lwa ansongi ye awana bena vo ke ansongi ko.” Paulu wavovesa awana bamfunda vo: “Vo i wantu bena ovava, yambula yau kibeni bavova avo diambu diambi basolola muna mono vava yafundiswa kuna Mbazi a Nkanu, nanga muna diambu dimosi kaka dina yavova ekolo yatelama vana bena vo: ‘Mu kuma kia lufuluku lwa mafwa ifundisilwanga o unu ova ndose eno!’”—Mav. 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Ekuma tulenda vovela vo Paulu wasonga mbandu ambote muna mpila kasila umbangi kuna unkabu vana ntadisi akwa wisa?

¹³ Paulu wasikidisa mbandu ambote ina tulenda tanginina avo batunete vana ntadisi akwa wisa mu kuma kia nsambil’eto yo vuninua mambu vo tu akwa mvuanga, wantu tuvukumunanga yovo tu akwa “dibundu diavonza.” Nswaswani yo Tetulo, Paulu kasadila mvovo mia malengo ko mu vava yangidika nguvulu. Wakala wavuvama yo songa luzitu. Wasadila ndekwa muna  toma sasila o mambu muna mpila yakia ye yaludi. Paulu wavova vo ‘Ayuda ana batuka muna mvivu a Asia,’ ana bamfunda vo tempelo kasafula ke bakala vo ko, ye mun’owu wa nsiku, Paulu wakala yo nswa wa kubayuvula yo wa e mfundu miau.—Mav. 24:18, 19.

¹⁴ E diambu diasunda o mfunu i dia sia vo, Paulu kakala yo wonga ko wa zayisa mana kakwikilanga. Kuna unkabu wawonso wavovela diaka lukwikilu lwandi muna lufuluku, e diambu diateka twasa ntantani vava kakala kuna Mbazi a Nkanu. (Mav. 23:6-10) Ekuma Paulu katoma kiesesela e diambu dia lufuluku vava kayivovelanga? Kadi e diambu dia lufuluku, musungula o kwikila muna Yesu yo lufuluku lwandi i mbuta diambu diatwasa e ntantani. Paulu wakangwa, mu kuma kia sila umbangi wa Yesu yo lufuluku lwandi. E mbeni zandi ke batambulwilanga diambu diadi ko.—Mav. 26:6-8, 22, 23.

¹⁵ Nze Paulu, yeto mpe tulenda sila umbangi kuna unkabu wawonso yo vua nkuma muna diambu dina Yesu kavovesa alongoki andi. Wavova vo: “Wantu awonso bekunumenga mu kuma kia nkumbu ame. Kansi ndiona ozindalala yakuna mbaninu, yandi ovuluzwa.” Nga tufwete tokananga kana adieyi tuvova? Ve, kadi Yesu wasia nsilu vo: “Avo banubakidi muna kunuyekola kuna mbazi a nkanu, ke nutokani ko kana adieyi nuvova; konso dina nuvewa muna ntangwa yayina, i diau nuvova, kadi ke yeno ko nuvova, kansi mwand’avelela kaka.”—Maku 13:9-13.

16, 17. (a) Adieyi Feleka kavanga vava Paulu kafundiswa? (b) Ekuma Feleka kamwena o wonga? Ekuma kakwamanena bokelesa Paulu?

¹⁶ Owau ke nkumbu antete ko o nguvulu Feleka kawidi e nsangu za lukwikilu lwa Akristu. Bibila kivovanga vo: “Kansi, Feleka wau katomene zaya mambu ma Nzila yayi, oyantikidi sindika wantu awaya yo vova vo: ‘Vava Lusia wa mfumu a makesa kekulumuka, se yazenga e diambu dieno.’ Okanikini mfidi a makesa vo muntu ndioyo kasiwa muna pelezo, kansi kavevolwa muna mambu mankaka yo yambula vo mpangi zandi bansadisanga.”—Mav. 24:22, 23.

¹⁷ Ke vavioka lumbu yayingi ko, Feleka yo Derusila wa nkaz’andi ona wakala Nyuda, babokelesa Paulu yo ‘kunwá vava kavovelanga mambu matadidi lukwikilu muna Kristu Yesu.’ (Mav. 24:24) Kansi, vava Paulu kavovela diambu ditadidi “unsongi, volo ye mfundisa ikwiza, Feleka omwene wonga.” Nanga mambu mama matokanesanga e ntona zandi mu kuma kia mambu mambi kavanga. Muna kuma kiaki, wasindika Paulu yo kumvovesa vo: “Wenda kwaku, kansi avo mbakidi e lau ikubokelesa diaka.” Feleka wabokelesa Paulu nkumbu miayingi, ke mu kuma kia sia ko vo ludi kazola longoka, kansi wabanzanga vo Paulu nzimbu ke kumvana.—Mav. 24:25, 26.

18. Ekuma Paulu kavovesela kwa Feleka yo nkaz’andi e diambu ditadidi “unsongi, volo ye mfundisa ikwiza”?

 ¹⁸ Ekuma Paulu kavovesela Feleka yo nkaz’andi e diambu ditadidi “unsongi, volo ye mfundisa ikwiza”? Sungamena dio vo oyau bazola zaya mana mevavuanga muna “kwikila muna Kristu Yesu.” Paulu ona watoma zaya mavangu mau ma zumba, mansoki yo kondwa kwa unsongi, watoma kiesesa mana mavavuanga kwa konso muntu ozolele kituka nlandi a Yesu. Mana o Paulu kavova matoma songa e nswaswani yakala vana vena e nkanikinu miansongi mia Nzambi ye mpila zingu o Feleka yo nkaz’andi bakala kiau. Ediadi, diadi kubafila mu bakula vo konso muntu ota mbalu kwa Nzambi muna mana keyindulanga, vova yo vanga. E diambu disundidi o mfunu ke mpila ina Feleka kadi fundisila Paulu ko, kansi mpila ina oyandi yo nkaz’andi badi fundisilwa kwa Nzambi. Ke diasivi ko vo “Feleka wamona o wonga.”

19, 20. (a) Muna salu kia umbangi, aweyi tufwete kadilanga ye awana besonganga vo ludi beyangalelanga kansi ke bazolele soba fu yau yambi ko? (b) Aweyi tuzayidi wo vo Feleka katokanenanga wete dia Paulu ko?

¹⁹ Muna salu kia umbangi, tulenda wanana yo wantu bena nze Feleka. Kuna lubantiku balenda moneka nze yau beyangalelanga ludi, kansi muna vova e ludi ke bazolele soba fu yau yambi ko. Tufwete toma keba muna sadisa wantu a mpila yayi. Nze Paulu, tulenda kubazayisa kuna ndekwa zawonso dina bafwete vanga muna yangidika Nzambi. Dilenda kala vo e ludi kisimba e ntima miau. Kansi avo tumwene vo ke bena ye kani dia soba fu yau yambi ko, tufwete venga e fu kia kubakomekena basoba. Tufwete sadila e ntangw’eto mu vava awana bena kieleka ye tima dia zaya e ludi.

²⁰ Kuna kwalanda, makani ma ntim’a Feleka mazayakana. Bibila kivovanga vo: “Vava vavioka mvu miole, Pokio Feseto wavinga vana fulu kia Feleka; wau vo Feleka wazola vua e dienga dia Ayuda, osisidi Paulu muna pelezo.” (Mav. 24:27) Feleka katokanenanga wete dia Paulu ko. Feleka wazaya wo vo alandi a “Nzila” ke bavukumunanga wantu ko ngatu twasa mvuanga. (Mav. 19:23) Wazaya wo mpe vo Paulu kakulula kana nsiku mosi ko wa Roma. Kana una vo iwau, Feleka wasisa Paulu muna pelezo, kadi wazola “vua e dienga dia Ayuda.”

21. Adieyi diabwila Paulu vava Pokio Feseto kakituka nguvulu? Nkia mvovo miakwamanana kasakesa Paulu?

²¹ Nze una tumwene muna tini kiansuka kia kapu kia 24 kia nkand’a Mavangu, Paulu wakwamanana muna pelezo vava Pokio Feseto kavinga vana fulu kia Feleka se nguvulu. Ozevo, Paulu wayekekwa vana moko ma nkwa wisa ndioyo ye wayantika fundiswa. Kieleka, o ntumwa ndioyo wa nkwa unkabu ‘wanatwa kwa atinu ye ayadi.’ (Luka 21:12) Nze una tumona, kuna kwalanda wasila umbangi kwa nyadi ona wasunda e wisa muna lumbu yandi. Muna mambu mama mawonso mampasi, Paulu kasidi kulula lukwikilu lwandi ko. Kalukatikisu ko vo wakwamanana vua o nkuma muna mvovo mia Yesu vo: “Kala yo unkabu!”