1, 2. Nkia diambu difididi Paulu mu vutuka kuna Yerusaleme? Nkia mambu mampasi kewanana mau?

 PAULU okangalanga diaka muna nzila zafietakana zazala ye wantu muna Yerusaleme. Ke vena mbanza yankaka ko ova ntoto itoma yikwanga muna lusansu luvovelanga Yave yo nkangu andi. Wantu ayingi muna Yerusaleme, bekukisananga mu kuma kia lusansu lwalu. Paulu ozeye wo vo ndonga muna Akristu a mbanza yayi, bebundanga e vuvu kiasaka muna lusansu lwalu lwa nkulu yo yambula landa lunungunuku lwa kani dia Yave. Muna mpila yayi, Paulu wabakula vo ampangi ke bakala kaka asukami muna kinitu ko, kanele vo e diambu diadi i diau diamfila mu katuka kuna Efeso yo kwenda kuna Yerusaleme, kansi asukami mpe bakala muna mwanda. (Mav. 19:21) Kana una vo wazaya e vonza kiamvingilanga, Paulu kasoba ngindu zandi ko za kingula e mbanza yayi.

² Nkia mpasi Paulu kewanana zau kuna Yerusaleme? Zimosi muna mpasi zazi kwa alandi a Kristu zituka. Akaka muna yau betokananga mu kuma kia nsangu zaluvunu bewanga mu kuma kia Paulu. E mpasi zisundidi, zituka kwa mbeni za Kristu. Bevunina Paulu mambu, kunwanda yo vava kumvonda. Muna kolo kiokio, e mambu mama mawonso mampasi, mevana Paulu e lau diasasila mana kekwikilanga. O lulembamu lwandi, unkabu ye lukwikilu, ekolo kazizidilanga mpasi zazi, luna se mbandu ambote kwa Akristu o unu. Mu Nkia mpila? Yambula twazaya.

3-5. (a) Nkia lukutakanu Paulu kayenda muna Yerusaleme? Nkia mambu mavovelwa mo? (b) Adieyi tulenda longoka muna lukutakanu Paulu kakala lwau ye akuluntu muna Yerusaleme?

³ Vava kalwaka muna Yerusaleme, muna lumbu kialanda Paulu ye akwandi bayenda wanana ye akuluntu ana bavitanga o ntu muna nkutakani. Ke vena ntumwa ko muna awana bakala moyo oyikwanga muna lusansu lwalu. Nanga muna kolo kiokio, awonso bayenda sadila mu zunga yankaka, kansi Yakobo wa nleke a Yesu wakala muna Yerusaleme. (Ngal. 2:9) Nanga Yakobo yandi wafila lukutakanu vava ‘akuluntu awonso bakala’ yo Paulu.—Mav. 21:18.

⁴ Paulu wakayisa akuluntu yo ‘yantika kubazayisa mambu mana  Nzambi kavanga vana vena zula muna uselo wandi.’ (Mav. 21:19) E nsangu zazi zabakasakesa kikilu. O unu, yeto mpe tukasakeswanga vava tuwanga e nsangu za lunungunuku lwa salu muna nsi zankaka.—Nga. 25:25.

⁵ Vava kavovanga, Paulu nanga wayika lukau lwatuka kuna nsi za Europa. Awana bawanga Paulu, nanga bayangalala mu mona una ampangi mu nsi zankaka batokanenanga e wete diau. Kadi Bibila kivovanga vo: “[Akuluntu] bakembelele Nzambi.” (Mav. 21:20a) Diau dimosi mpe, ayingi muna mpangi zeto o unu, benuananga ye mpasi za bwilwa sumbula yovo yimbevo. Beyangalalanga vava mpangi zau bekubasadisanga yo kubavovesa mvovo mia lukasakeso muna ntangwa bevuanga mio mfunu.

6. Nkia diambu akuluntu bazayisa kwa Paulu?

⁶ Akuluntu bazayisa kwa Paulu e diambu diavangamanga kuna Yuda ditadidi yandi kibeni. Bavova vo: “E mpangi, omwene ndong’a minkwikizi vana vena Ayuda, yau awonso bena ye tima muna lemvokela Nsiku. Kansi, oyau bawidi nsangu vo ngeye olonganga Ayuda awonso ana bezingilanga vana vena esi zula vo bayambula lunda Nsiku a Mose yo kubavovesa vo balembi zengesa wan’au, ngatu landa e fu yeto yankaka.” a—Mav. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Nkia ngindu zabendomoka bakala zau Akristu akaka kuna Yuda? (b) Ekuma e ngindu zazi ke zasongelanga ko vo Akristu awaya abendomoki bakala?

⁷ Vioka mvu 20 tuka Nsiku a Mose wafokokela, ekuma Akristu ayingi basiandamenanga vo wantu bafwete wo kwamanana lemvokela? (Kol. 2:14) Muna mvu wa 49 wa tandu kieto, antumwa ye akuluntu bakutakana muna Yerusaleme.  Batwika nkanda muna zinkutakani muna sasila vo ke diavavanga diaka ko vo Akristu a esi zula bazengwa muna lemvokela Nsiku a Yave. (Mav. 15:23-29) Kansi, nkanda wau ke wavovelanga Akristu Ayuda ko. Ozevo, ayingi muna yau, ke babakulanga ko vo Nsiku a Mose wafokoka.

⁸ Nga e ngindu zabendomoka bakala zau alongoki awaya Ayuda, zasonganga vo ke bafwana ko mu kala Akristu? Ve. Kadi kavena diambu ko diasonganga vo mu mvu miavioka, nzambi zaluvunu basambilanga ye bakwamanananga landa e fu ya nsambila yoyo. Yandi kibeni Yave wavana Nsiku wakala mfunu kwa Ayuda ana bavuminanga Nzambi. Nsiku wau ke wakala wambi ko ngatu kala ngwizani ye nkuya. Kansi, ngwizani wakala ye kangu diankulu. Owau, Akristu ku nsi a kangu diampa bakala. Ozevo, muna nsambil’avelela, e kangu dia Nsiku ke diakala diaka mfunu ko. Akristu Ayibere ana batatidilanga Nsiku yo vema kwawonso, ke babakulanga diambu diadi ko yovo bunda e vuvu muna nkutakani a Kikristu, eyi yakituka se nzila kimana muntu kakala wansongi vana meso ma Nzambi. Diavavanga vo bawizanesa e ngindu zau ye ludi eki kianungunukanga. b—Yer. 31:31-34; Luka 22:20.

9. Nkia diambu Paulu kalonganga mu diambu ditadidi Nsiku a Mose?

⁹ Adieyi tuvova mu kuma kia nsangu za luvunu wantu bamwanganga vo Paulu walonganga Ayuda vana vena esi zula vo ‘balembi zengesa wan’au, ngatu  landa e fu yau yankaka?’ Paulu ntumwa a Esi Zula kakala, kuna kwa yau, wasonganga e ziku vo ke diakala mfunu ko kwa Esi Zula balemvokela Nsiku. Paulu wasenzekanga mpe vilwa wa konso muntu ona wavavanga kwikidisa Akristu a Esi Zula vo bazengwa muna songa vo balemvokelanga Nsiku a Mose. (Ngal. 5:1-7) Muna mbanza zina Paulu kakingulanga, wasamunanga mpe nsangu zambote kwa Ayuda. Kalukatikisu ko vo wabasasilanga vo lufwa lwa Yesu lwafokola o Nsiku, muntu wabadikilwanga vo wansongi muna lukwikilu kansi ke muna mavangu ma Nsiku ko.—Roma 2:28, 29; 3:21-26.

10. Nkia fu Paulu kasonga muna diambu ditadidi Nsiku yo zengwa?

¹⁰ Paulu wasonga mpe vo wazitisanga awana bamonanga vo diambote mu landa e fu yankaka ya Kiyuda nze lembi sala muna lumbu kia Vundu yovo lembi dia maka madia. (Roma 14:1-6) Paulu kasikidisanga nsiku ko mu kuma kia zengwa, wazengesa Timoteo kimana Ayuda balembi kala ye ngindu zabendomoka mu kuma kia Timoteo wau vo se diandi Mungerekia kakala. (Mav. 16:3) E diambu ditadidi zengwa, diakala se nzengo za muntu yandi kibeni. Paulu wavovesa esi Ngalatia vo: “O zengwa yovo lembi zengwa ke kuna mfunu ko, kansi o lukwikilu lusalanga kumosi yo zola i luna o mfunu.” (Ngal. 5:6) Ozevo, konso muntu ona wadi zengwa mu songa vo walemvokelanga Nsiku yovo songa vo e diambu diadi mfunu dina muna tondwa kwa Yave, wadi songa vo kakala yo lukwikilu ko.

11. Nkia luludiku akuluntu bavana kwa Paulu? Adieyi diavavuanga muna lemvokela lo? (Tala mpe mvovo vana yand’a lukaya.)

¹¹ E mambu mavovuanga mu kuma kia Paulu, kanele vo maluvunu, matokanesa Akristu Ayuda. Muna kuma kiaki, akuluntu bavana luludiku lwalu kwa Paulu:  “Tuna ye akala yá ana badidi e ndofi ina bafwete lungisa. Bonga wantu awaya, ukivelelesa mun’owu wa nsiku kumosi yo yau, ubafutila mawonso kimana bakwempwa o ntu. Ozevo, awonso bezaya wo vo mambu mana bawá mu kuma kiaku maluvunu, kadi ngeye kibeni okangalelanga muna unsongi yo lunda o Nsiku.” c—Mav. 21:23, 24.

12. Aweyi Paulu kasongela vo kakala nkwa mambu ma ngolo-ngolo ko ye walanda luludiku kavewa kwa akuluntu?

¹² Paulu wadi vovesa akuluntu vo e diambu ke diakala muna nsangu za luvunu ko zina wantu bamwanganga mu kuma kiandi, kansi mu kuma kia vema Akristu Ayuda bakala kwau muna Nsiku a Mose. Kanele vo iwau, Paulu watambulwila vanga mana akuluntu bamvovesa, wau vo ke makululanga nkanikinu mia Nzambi ko. Vitila diambu diadi diavangama, Paulu wasoneka vo: “Kuna kw’awana bena ku nsi a nsiku, nkitukidi nze mono ngina kunsi a nsiku, kana una vo mono kibeni kina ku nsi a nsiku ko, kimana yabaka awana bena ku nsi a nsiku.” (1 Kor. 9:20) Muna kolo kiakina, Paulu walanda luludiku lwa akuluntu a Yerusaleme yo kituka nze yandi wakala “kunsi a nsiku.” Muna mpila yayi, Paulu wasikidisa mbandu ina tulenda landa o unu, muna diambu ditadidi landa tuludiku twa akuluntu vana fulu kia siandama vo mambu mavangilwa muna mpila ina tuzolele.—Ayib. 13:17.

13. (a) Ekuma Ayuda akaka bavangila mavuanga muna tempelo? (b) Aweyi Paulu kavukila?

¹³ E mambu ke mafokokela mu mpila yambote ko muna tempelo. Vitila bafokola lungisa e nsilu, Ayuda ana batuka kuna Asia, bamona Paulu yo kumvunina mambu vo Esi Zula kanata muna tempelo. Ediadi diatwasa mvuanga. Kele vo mfumu a makesa ma Roma kavangi diambu ko, Paulu nga wawandwa yo vondwa. Kanele vo iwau, mfumu a makesa wakanga Paulu. Tuka lumbu kiakina, lutila mvu yá miadi vioka muna vaikiswa mu boloko. Kansi, Paulu mu vonza kakala. Vava mfumu a makesa kayuvula Ayuda e kuma bawandilanga Paulu, yau awonso bayantika kaza yo vova mambu maswaswana. Mu kuma kia mazu, o mfumu a makesa kabakulanga ko mana bavovanga. Muna kuma kiaki, Paulu wanatwa yo katulwa mu vonza kiaki. Vava Paulu ye makesa bafinamanga kuna lûmbu lwa makesa, Paulu walomba kwa mfumu a makesa vo: “Idodokele, umpana nswa yavovana yo nkangu.” (Mav. 21:39) Mfumu a makesa wamvana nswa, Paulu kuna unkabu wawonso wayantika sasila mambu mana kakwikilanga.

14, 15. (a) Nkia mambu Paulu kasasila kwa Ayuda? (b) Adieyi mfumu a makesa ma Roma kavanga mu zaya e kuma Ayuda bamengenanga Paulu?

 ¹⁴ Paulu wayantikila mu mvovo emi: “Nungwa, ekolo ikunusasila.” (Mav. 22:1) Paulu wavovesela nkangu muna Kiyibere, ediadi diafila nkangu mu vuvama. Watoma kubasasila e kuma kakitukila nlandi a Kristu. Kuna ndekwa zawonso, Paulu wayika mambu mana Ayuda badi fimpa avo bazolele. Paulu walongelwa vana malu ma Ngamaliele ona watoma zayakana, wabangika alandi a Kristu ye wantu ankaka muna awana banwanga nanga bazaya wo. Kansi, vava kayendanga kuna Damaseke, wamona mona-meso kia Yesu ona wafulwa wamokena yandi. Awana bakala ye Paulu muna nkangalu, bamona ntemo kansi ke bawá ndinga ko ya muntu wamokenanga yandi. (Mav. 9:7; 22:9) I bosi, Paulu ona wakituka mpofo mu kuma kia mona-meso kamona, wanatwa kwa akwandi yakuna Damaseke. Kuna mbanza yayina, Anania ona watoma zayakana kwa Ayuda muna zunga kiokio, wawuka Paulu muna mpila sivi.

¹⁵ Paulu wakwamanana vova vo, vava kavutuka kuna Yerusaleme, Yesu wamoneka kwa yandi muna tempelo. Muna kolo kiokio, Ayuda bayantika vanga mvuanga yo vova vo: “Katula muntu ndioyo ova nza, kadi kafwanukini zinga ko!” (Mav. 22:22) Muna kumvuluza, mfumu a makesa wavova vo banata Paulu kuna lûmbu lwa makesa. Muna vava zaya e kuma Ayuda bamengenanga Paulu, mfumu a makesa wakanikina vo kafundiswa yo wandwa. Kansi, Paulu wasadila e lau kakala diau se musi Roma muna kukitanina mun’owu wa nsiku. O unu mpe, Mbangi za Yave besadilanga e nsiku mina mikubataninanga muna tanina lukwikilu lwau. (Tala e babu, “ Nsiku wa Roma ye Esi Roma” ye “ Mfundu Kuna Mbazi a Nkanu mu Lumbu Yeto.”) Vava mfumu a  makesa kazaya wo vo Paulu musi Roma, vana vau, wabakula vo kafwete vava mpila yankaka ya zayila mambu. Muna lumbu kialanda, wasunzula Paulu kuna Mbazi a Nkanu Yampwena ya Ayuda, eyi yakutakana muna ta e diambu diadi.

16, 17. (a) Yika dina diavangama vava Paulu kayantika vova kuna Mbazi a Nkanu. (b) Aweyi Paulu kasikidisila mbandu a lulembamu?

¹⁶ Kuna Mbazi a Nkanu, Paulu wayantika vova vo: “Ampangi, ngina ye ntona zambote vana ndose a Nzambi yamu unu.” (Mav. 23:1) Paulu kalenda vova mambu mayingi ko. Bibila kivovanga vo: “Muna diadi, Ananiya wa ngang’ambuta okanikini awana batelamene vana kena banwanda muna nua.” (Mav. 23:2) Ekwe diambu diansoki! Basonga fu kia sia mpambula kadi bayikila Paulu vo mvuni, lembi zaya e ludi kia diambu. Ekiaki i kuma Paulu kavovela vo: “Nzambi wanda kekuwanda, ongeye yaka kiapembeswa. Ovuende wamfundisila mun’owu wa Nsiku, ekolo okululanga o Nsiku wau okanikini vo yawandwa?”—Mav. 23:3.

¹⁷ Akaka muna awana bakala vo bafunga makasi. Ke bafungila awana bawanda Paulu makasi ko. Kansi, bafungila Paulu makasi mu kuma kia mambu kavova. Bamvovesa vo: “Ongeye ngang’ambuta a Nzambi olevolang’e?” Muna mvutu zandi, Paulu wabavana e longi mu diambu ditadidi kuyikulula yo zitisa Nsiku. Wavova vo: “Ampangi, kizeye wo ko vo yandi i ngang’ambuta. Kadi diasonama vo: ‘Kufwete tianguna nkuluntu a nkangu aku ko.’” d (Mav. 23:4, 5; Luv. 22:28) Paulu wasadila ndekwa zankaka. Vava kamona vo Afarisi ye Asaduki bakala muna Mbanzi a Nkanu, wavova vo: “Ampangi, omono i Mfarisi, i mwan’a Afarisi. Mu kuma kia vuvu kia lufuluku lwa mafwa ifundisilwanga.”—Mav. 23:6.

18. Ekuma Paulu kavovela vo Mfarisi kakala? Aweyi tulenda sadila e ndekwa zazi muna maka mambu?

¹⁸ Ekuma Paulu kakiyikila vo Mfarisi? Kadi ‘mwan’a Afarisi’ kakala. Mase mandi mu fidibundu diadi bakala. Muna mpila yayi, ndonga bambadikilanga  vo Mfarisi. e Kansi, aweyi Paulu kadi wizanesena mana kakwikilanga mu kuma kia lufuluku ye mana Afarisi bakwikilanga? Lusansu lusonganga vo Afarisi bakwikilanga vo vena ye moyo ukwamanananga zinga kuna nim’a lufwa, moyo wa muntu ansongi uvutukanga zinga muna nitu ya muntu ankaka. Paulu katambulwilanga longi diadi ko. Wakwikilanga muna longi dia lufuluku wauna Yesu kalonga. (Yoa. 5:25-29) Kana una vo iwau, Paulu wakwikilanga muna ngindu za Afarisi, i sia vo, vena ye vuvu kia zinga diaka avo muntu ofwidi. Nswaswani ye malongi ma Asaduki ana ke bakwikilanga muna lufuluku ko. Tulenda sadila ndekwa zazi vava tumokenanga ye esi dibundu dia mpelo yovo misioni. Tulenda vova vo nze yau, yeto mpe tukwikilanga muna Nzambi. Kieleka vo, yau bekwikilanga muna longi dia Nzambi mu Ntatu, kansi yeto tukwikilanga muna Nzambi oyikwanga muna Bibila. Kana una vo iwau, yau yo yeto tukwikilanga vo Nzambi una kieleka.

19. Ekuma lukutakanu kuna Mbazi a Nkanu lwafokokela muna mvuanga?

¹⁹ E mvovo mia Paulu, miavambula e Mbazi a Nkanu. Bibila kivovanga vo: “Mavuanga mangolo makotele, asoneki ankaka kuna sambu dia Afarisi batelamene, bayantikidi tantana, oku vo: “Ke tumwene diambu diambi ko muna muntu ndioyo, avo mwanda yovo mbasi omokene yandi—.’” (Mav. 23:9) E diambu dia sia vo, mbasi wamokena ye Paulu, diangemi diakala kwa Asaduki ana ke bakwikilanga mu mbasi ko. (Tala e babu, “ Asaduki ye Afarisi.”) Wau vo ntantani zasaka, o mfumu a makesa ma Roma wavuluza diaka Paulu. (Mav. 23:10) Kana una vo iwau, Paulu wakala kaka mu vonza. Nkia diambu diadi bwila ntumwa ndioyo? Tuzaya e diambu diadi muna kapu kilanda.