1. Nkia mfwanani ina vana vena Akristu a tandu kiantete ye Mbangi za Yave o unu?

 AKRISTU a tandu kiantete basilanga umbangi yo vema kwawonso. Batambulwilanga sadiswa yo filwa kwa mwand’avelela. O lubangamu ke lwabakakidilanga ko. Yave watoma kubasambula. E mambu mama i mau mpe mevangamanga kwa Mbangi za Yave o unu.

2, 3. Nkia mambu mamfunu mena muna nkand’a Mavangu?

² Kieleka, o tusansu tuna muna nkand’a Mavangu tukasakese kikilu yo kumika lukwikilu lwaku. Nkanda wau wamfunu kikilu, kadi i wau kaka una yo lusansu lwavumunuinua luyikanga mana Akristu a tandu kiantete bavanga vava Yesu katomboka kuna zulu.

³ O nkand’a Mavangu uyikanga wantu 95 a nsi 32, mbanza 54 ye sanga 9. Lusansu lwasivi kikilu, kadi luvovelanga wantu a mpila zawonso, i sia vo, mpasi wantu, asambidi a mabundu maluvunu akwa lulendo, ayadi akwa umvuania ye abangiki akwa nsoki. Kansi e diambu disundidi o mfunu, o lusansu lwalu luvovelanga mpangi zeto muna tandu kiantete, ana basamunanga e nsangu zambote yo vema kwawonso, kanele vo banuananga ye mpasi za zingu.

4. Ekuma tuyangalelanga wá lusansu lwa wantu nze Paulu wa ntumwa, Tabita ye mbangi zankaka zakwikizi za tandu kiantete?

⁴ Owau, tezo kia mvu 2.000 mekutuvambulanga ye salu kia vema kia ntumwa Petelo yo Paulu, kia Luka wa ngang’a mawuku anzolwa, kia Banaba wa nkwa ntima mvevo, kia Setefano wa nkwa unkabu, kia Tabita wa nkwa ngemba, kia Ludia wa ntambudi a nzenza ye kia ulolo wa mbangi zankaka za kwikizi. Kana una vo iwau, tuyangalalanga wá lusansu lwa wantu awaya. Ekuma? Kadi salu kiau kimosi tusalanga. (Mat. 28:19, 20) Ekwe lau diampwena tuna diau dia sala e salu kiaki!

5. Akweyi alandi antete a Yesu bayantikila sadila e salu kiau kia umbangi?

⁵ Yindula e salu Yesu kavana kw’alandi andi. Wavova vo: “Oyeno, nutambula nkuma vava o mwand’avelela ukwiza omu yeno, nukala mbangi zame muna Yerusaleme, muna Yuda yawonso ye Samaria yakuna nsuk’a nza.” (Mav. 1:8) Entete, mwand’avelela wavana nkuma kwa alongoki mu sila umbangi “muna Yerusaleme.” (Mav. 1:1–8:3) I bosi, muna lusadisu lwa mwand’avelela, basila umbangi “muna Yuda yawonso ye Samaria.” (Mav. 8:4–13:3) Kuna kwalanda, bayantika samuna e nsangu zambote “yakuna nsuk’a nza.”—Mav. 13:4–28:31.

6, 7. Nkia lekwa tusadilanga o unu muna salu kia umbangi ina mpangi zeto muna tandu kiantete ke bakala yau ko?

 ⁶ Ampangi zeto muna tandu kiantete ke bakala ye nkanda miawonso ko mina muna Bibila mu sadila muna salu kia umbangi. Muna mvu wa 41 wa tandu kieto, o nkand’a Matai ke wakisonekenua ko. Nkanda miankaka kaka mia Paulu bakala miau mina miasonekwa vitila nkand’a Mavangu wafokolwa o sonekwa muna mvu wa 61 wa tandu kieto. Ozevo, Akristu a tandu kiantete ke bakalanga ye Bibila kia yau kibeni ko, ke bakalanga mpe ye nkanda misasilanga Bibila ko mu vana kwa akwa luzolo lwambote. Dialudi vo, Akristu Ayuda bawanga e ntangilu a Sono ya Kiyibere vitila bakituka alandi a Yesu. (2 Kor. 3:14-16) Kansi, diavavanga vo bakala alongoki ambote, kadi nanga e sono bayikanga vava basilanga umbangi mu ntu yatukanga.

⁷ O unu, ndonga mu yeto tuna ye Bibila kia yeto kibeni yo ulolo wa nkanda misasilanga e Bibila. Mu kitula tuna o wantu se alongoki muna samunanga e nsangu zambote mu nsi 240 ye mu ndinga zayingi.

8, 9. (a) O mwand’avelela wasadisa alongoki a Yesu mu vanga nkia diambu? (b)  Nkia salu o ntaudi akwikizi kesalanga muna lusadisu lwa mwand’avelela a Nzambi?

⁸ Vava Yesu kazayisa alongoki andi vo bekala mbangi zandi, wabavovesa vo: “Oyeno, nutambula nkuma vava o mwand’avelela ukwiza omu yeno.” Muna lusadisu lwa mwand’avelela yovo nkum’a Nzambi, alandi a Yesu badi kala mbangi zandi mu nza yawonso. O mwand’avelela wasadisa Petelo yo Paulu mu wuka e mbevo, vaikisa nkuya yo fula nkutu mafwa. Kansi, o nkuma batambula muna mwand’avelela walungisa kani diamfunu, i sia vo, diasadisa antumwa ye alongoki kimana basadisa o wantu bavua o zayi wakieleka, kimana bavua o moyo a mvu ya mvu.—Yoa. 17:3.

⁹ Muna lumbu kia Pentekosti ya mvu wa 33 wa tandu kieto, alongoki a Yesu bayantika vovela ‘muna ndinga zaswaswana, wauna o mwanda wabafila mu vova.’ Muna mpila yayi, basila “mavangu manene ma Nzambi” o umbangi. (Mav. 2:1-4, 11) Oyeto o unu ke tuvovanga ndinga zaswaswana mu mpila yasivi ko. Kansi, muna lusadisu lwa mwand’avelela, o ntaudi akwikizi osalanga salu kia vaikisa nkanda misasilanga e Bibila mu ndinga zayingi kumosi ye Eyingidilu ye Sikama! Konso ngonde, mafunda ye mafunda ma Eyingidilu ye Sikama! mevaikiswanga, muna nzil’eto ya internete jw.org, muna ye nkanda misasilanga e Bibila ye video mu vioka 1.000 dia ndinga. E nkanda miami mikutusadisanga mu samuna “mavangu manene ma Nzambi” kwa wantu a zula yawonso, makanda ye ndinga.—Lus. 7:9.

10. Nkia diambu ntaudi akwikizi kesilanga e sungididi tuka muna mvu wa 1989?

¹⁰ Tuka muna mvu wa 1989, ntaudi akwikizi osianga e sungididi mu diambu ditadidi sekola e Bibila Nsekola ya Nz’ampa muna ndinga zayingi. E Bibila kiaki kiasekwelo kala mu vioka 200 za ndinga. Mafunda ye mafunda ma kopi manietekeno kala ye ulolo wa mafunda mankaka mekwamanana nietekwa. Muna  lusadisu lwa Nzambi yo mwand’andi avelela kaka belendanga lungisila e salu kiaki.

11. Nkia salu kisalwanga mu diambu ditadidi sekola nkanda mia Mbangi za Yave?

¹¹ E salu kia sekola e nkanda miami kisalwanga kwa ulolo wa Akristu ana bakivana kuna mvevo mu vioka 150 ma nsi. Ke tusivikanga diambu diadi ko, kadi ke vena nkubika yankaka ko ova nza ifilwanga kwa mwand’avelela mu ‘sila umbangi una ufwene’ mu nza yawonso mu diambu ditadidi Yave wa Nzambi, Kintinu kia Masia ye Kintinu kia zulu eki kiasikidiswa.—Mav. 28:23.

12. Nki kiasadisa Paulu ye Akristu ankaka mu sala e salu kia umbangi?

¹² Vava Paulu kasila umbangi kwa Ayuda ye Esi Zula kuna Antiokia ya Pisidia, ‘ana bakala kikilu ye luzolo lwa vua moyo a mvu ya mvu, bakwikila.’ (Mav. 13:48) Kuna mfoko a nkand’a Mavangu, Luka wavova vo Paulu ‘wasamuna Kintinu kia Nzambi . . . kuna unkabu wawonso, ke vakala muntu ko wansimanga.’ (Mav. 28:31) Akweyi Paulu kasilanga umbangi? Kuna Roma, eyi yakala vo mbanz’a kimfumu a kintinu kiangolo mu nza yamvimba. Kiakala muna malongi yovo muna mpila yankaka, alandi a Yesu a tandu kiantete balenda sala e salu kiau kia umbangi, kadi batambula luludiku yo lusadisu lwa mwand’avelela.

13. Ekuma tufwete sambilanga vava tuwanananga yo lubangamu?

¹³ Vava alandi a Yesu a tandu kiantete babangikwa, balomba kwa Yave kabavana unkabu. Nkia diambu diavangama? Bazala yo mwand’avelela yo nkuma mu samuna diambu dia Nzambi kuna unkabu. (Mav. 4:18-31) Yeto mpe tusambanga mu lomba ngangu yo nkuma mu kwamanana sila umbangi kana nkutu muna ntangw’a lubangamu. (Yak. 1:2-8) Wau vo tukwamanananga sila umbangi, tusambulwanga kwa Nzambi yo sadiswa kwa mwand’avelela. Ke vena diambu ko dilenda kakidila e salu kia sila umbangi, kana nkutu kitantu yovo lubangamu lwangolo. Kieleka, vava tubangikwanga tufwete lombanga mwand’avelela, ngangu yo unkabu mu samuna nsangu zambote.—Luka 11:13.

14, 15. (a) O “lubangamu lwavaika muna diambu dia Setefano,” nkia nluta lwatwasa? (b) Aweyi wantu ayingi kuna Sibéria balongokela e ludi mu lumbu yeto?

¹⁴ Setefano wasila umbangi una ufwene vitila kavondwa kwa mbeni zandi. (Mav. 6:5; 7:54-60) Vava vabundumuka “lubangamu lwangolo” muna lumbu yayina, alongoki awonso bamwangana muna zunga ya Yuda ye Samaria, katula kaka antumwa. Kansi, ediadi ke dianingamesa salu kia umbangi ko. Filipo wakulumuka kuna Samaria yo ‘samuna oma ma Kristu,’ ediadi diatwasa nluta miayingi. (Mav. 8:1-8, 14, 15, 25) Vana ntandu, Bibila kivovanga vo: “Awana bamwangana mu kuma kia lubangamu lwavaika muna diambu dia Setefano, bayenda yakuna Fenisia, Kupero ye Antiokia, kansi kwa Ayuda kaka bazayisanga diambu dia Nzambi. Kansi, akaka muna esi Kupero ye Kurene bayiza kuna Antiokia, bayantika mokena y’awana bevovanga Kingerekia, babasamunuini e nsangu zambote za Mfumu Yesu.” (Mav. 11:19, 20) Muna kolo kiakina, o lubangamu lwasadisa mu sayanesa e nsangu za Kintinu.

 ¹⁵ Omu lumbu yeto, diambu diau dimosi mpe diavangama kuna ex-União Soviética. Musungula muna mvu mia 1950, ulolo wa Mbangi za Yave bafilwa kuna Sibéria yo mwanganeswa mu fulu yayingi. Muna kuma kiaki, e nsangu zambote zasamunuanga mu fulu yayingi muna nsi yoyo yampwena. Diampasi diadi kala kwa Mbangi za Yave mu lenda e nzimbu yo vanga nkangalu wa 10.000 ma kilometa mu kwenda samuna nsangu zambote. Kansi, o luyalu lwau kibeni lwabafila muna nsi yawonso. Mpangi mosi wavova vo: “Kuna kwalanda, ayadi yau kibeni basadisa kimana ulolo wa wantu akwa ntima miambote muna Sibéria bayantika longoka e ludi.”

16, 17. Nkia ziku kina muna nkand’a Mavangu kisonganga vo Yave osambulanga e salu kia umbangi?

¹⁶ Kalukatikisu ko vo Akristu a tandu kiantete basambulwa kwa Yave. Paulu ye akaka bakuna yo yitila e maza, ‘kansi Nzambi kaka wakolesanga.’ (1 Kor. 3:5, 6) E nsangu zina muna nkand’a Mavangu zisonganga e ziku kia lunungunuku lwalu, kadi Yave wasambulanga e salu kia umbangi. Kasikil’owu, Bibila kivovanga vo: “E diambu dia Nzambi dikwamanene sayana, o lutangu lwa alongoki luwokele kikilu muna Yerusaleme.” (Mav. 6:7) Ekolo e salu kia umbangi kiawokelanga, “e nkutakani muna Yuda yawonso, Ngalili ye Samaria, yavuvama yo kumama; wau vo yakangadilanga muna vumi wa Yave ye muna lufiaulwisu lwa mwand’avelela, yawokelanga.”—Mav. 9:31.

¹⁷ Kuna Antiokia ya Suria, kiakala Ayuda yovo awana bavovanga e Kingerekia, bawá e ludi muna umbangi wasiwa kuna unkabu wawonso. Bibila kivovanga vo: “Vana ntandu, o koko kwa Yave kukedi yau, ndong’ayingi bakituka se minkwikizi yo vutuka kwa Mfumu.” (Mav. 11:21) Mu kuma kia lunungunuku lwavangamanga muna mbanza yayina, tutanganga vo: “E diambu dia Yave dinungunukini yo wokela.” (Mav. 12:24) Vava Paulu ye akaka basilanga umbangi kwa Esi Zula yo vema kwawonso, “e diambu dia Yave diakwamanana wokela yo sikila.”—Mav. 19:20.

18, 19. (a) Aweyi tuzayidi wo vo “o koko kwa Yave” kuna yeto? (b) Yika e nona kisonganga vo Yave ke bembolanga nkangu andi ko.

¹⁸ Kalukatikisu ko vo “o koko kwa Yave” kuna yeto mpe o unu. Ekiaki i kuma wantu ayingi betambulwilanga e ludi yo yekola e zingu kiau kwa Nzambi yo vubwa. Vana ntandu, muna lusadisu lwa Nzambi kaka tulendelanga zizidila kitantu yovo lubangamu lwangolo yo lungisa e salu kieto kia umbangi nze una wavangama kwa Paulu ye Akristu akaka muna tandu kiantete. (Mav. 14:19-21) E ntangwa zawonso, o Yave wa Nzambi okutuvananga lusadisu tuvuidi o mfunu. Kalukatikisu ko vo e “moko mandi ma mvu ke mvu” mekutusadisanga muna mpasi zeto zawonso. (Nsi. 33:27) Yambula twasungamenanga e ntangwa zawonso vo, mu kuma kia nkumbu andi anene, Yave ke singa bembola nkangu andi ko.—1 Sam. 12:22; Nku. 94:14.

¹⁹ Tala e nona kia esi nzo a mpangi Harald Abt. Wau vo mpangi Harald wakwamanana sila umbangi, masoladi ma Nazi mamfila kuna Sachsenhausen, fulu  kiasadilwanga salu yangolo muna kolo kia Vit’anzole ya Nz’amvimba. Muna ngonde a Mayu ya mvu wa 1942, masoladi ma Gestapo mayenda kuna nzo a nkento andi Elsa yo nata mwan’au ankento. Elsa wakangwa yo filwa mu fulu yayingi yasadilwanga e salu yangolo. Mpangi Elsa wavova vo: “Muna mvu miawonso yakala muna fulu ya salu yangolo kuna Alemanha yalongoka diambu diamfunu, i sia vo, o mwand’avelela a Yave uvuidi nkuma wakutukasakesa vava tukalanga muna ntangw’a mpasi. Vitila yakangwa, yatanga nkanda wa mpangi ankento mosi ona wasoneka vo vava tukalanga muna mpasi, o mwand’a Yave ukutusadisanga mu kala twavuvama. Yabanzanga vo mambu kasakisanga. Kansi vava yakala muna mpasi, yabakula vo mana kavova maludi kikilu. I diau kikilu divangamanga. Diampasi mu yindula vo e diambu diadi dilenda vangama avo kwabwidilu mpasi ko. I diau kikilu diavangama kwa mono.

20. Nkia diambu Paulu kavanga vava kakala muna pelezo muna nzo andi? Ediadi aweyi dilenda kasakesela akaka muna mpangi zeto o unu?

²⁰ E tini kiansuka kia nkand’a Mavangu kiyikanga Paulu ‘osilanga umbangi wa Kintinu kia Nzambi’ yo vema kwawonso. (Mav. 28:31) Vava kakala muna pelezo muna nzo andi, Paulu kakala yo luve ko lwasila umbangi mu nzo ke nzo muna Roma. Kana una vo i wau, wakwamanana sila umbangi kwa konso muntu wayendanga kunkingula. O unu, akaka muna mpangi zeto za nzolwa, ke belendanga vaika mu nzo zau ko mu kuma kia kimbevo. Dilenda kala vo ke belendanga telama ko vana mfulu yovo bezingilanga muna nzo zilunga-lunganga anunu mu kuma kia kinunu yovo kimbevo, kana una vo i wau o zola kwau muna Nzambi ye tima diau dia samuna e nsangu zambote diakinu e ngolo. Tusambanga muna wete diau yo lomba kwa Se dieto dia zulu kabasadisa basolola ana bazolele zaya Nzambi ye makani mandi.

21. Ekuma tufwete sila umbangi ye nzaki zawonso?

²¹ Ndonga mu yeto tulenda sila umbangi muna nzo ye nzo yo sadila malau mankaka muna salu kiakitula wantu se alongoki. Ozevo, yambula konso muntu mu yeto kavanga mawonso kalenda muna lungisa e salu kiandi se nteleki a nsangu za Kintinu muna silanga umbangi “yakuna nsuk’a nza.” E salu kiaki kifwete salwa mu nsaki zawonso, kadi “e sinsu” kia ngiz’a Kristu mu moneka kina. (Mat. 24:3-14) E ntangwa isidi ike. Owau, salu kiayingi tuna kiau muna “salu kia Mfumu.”—1 Kor. 15:58.

22. Nkia kani tufwete kala diau ekolo tuvingilanga e lumbu kia Yave?

²² E kolo tuvingilanga “e lumbu kia Yave, kianene ye kiansisi,” yambula twakala ye kani dia kwamanana sila umbangi kuna unkabu ye kwikizi. (Yoe. 2:31) Tulenda solola wantu ayingi bena nze esi Beroya ana “batambulwila e diambu kuna mvevo wa ntima.” (Mav. 17:10, 11) Ozevo, tukwamanana sila umbangi yavana tuwá e mvovo emi: “Otomene sala, u ntaudi ambote ye kwikizi!” (Mat. 25:23) O unu, avo tusadidi salu kieto kia kitula wantu se alongoki yo vema kwawonso yo kwamanana songa e kwikizi kwa Yave, tukala ye kiese yakwele mvu wau vo twakala ye lau dia sila Kintinu kia Nzambi o ‘umbangi una ufwene.’