1-2. Kodi athu amo-iwa kanaiona avi khani yokala va imweendi?

 THAWI ineyo athu kaliathu va imweendi inokoza kala yosangalasa vinjinji. Ngati muli va imweendi na muthu m’mo-iwa, kai vyoira fuka ira munofuna ira iyendenga pama vinjinji. Ndipo athu anjinji vinowaendela pama. Murongola m’mo-iwa wau Ethiopia, zina lae Tsion, a aongile ira: “Imo-i mwa thawi dosangalasa vinjinji va moywanga, pavevo miyo na mamunanga nali iyo va imweendi. Nookambilana khani dofuneya vinjinji koma teto noowandelana khani dotei-a. Ndoosangalala ndingaiziwile ira ndifwanya muthu unoyo ndinamukonda miyo koma teto unoyo unandikonda.”

² Komave m’bali m’mo-iwa wau Netherlands, zina lae Alessio, aongile ira, “Ndoosangalala muiziwa pama iyananga va thawi ineyo nali iyo va imweendi. Koma imweendi-u yoogumana teto na mavuto.” Mukhanila, ninokambilana mavuto amo-iwa anayo athu anayo kali va imweendi kanagumanenaathu koma teto makundo a m’Baibulo anayo kanatandize ira imweendiwa iyendenga pama. Ninoona teto mwemo athu amo-iwa mupingo kanaatandizeleathu athu anayo kali va imweendi.

YOLINGA YOKALA VA IMWEENDI

3. Kodi yolinga ya imweendi chin’ni? (Miyambo 20:25)

³ Monga mwemo nionele iyo, thawi ineyo athu kaliathu va imweendi inokoza kala yosangalasa. Koma enjedela vevo, chithawi yofuneya vinjinji ineyo inatandize athu ona ngati kanaze katelane. Vadambo la ukwatiwa, athu otelanayo kanolumbela vamaso va Yehova ira kanerenga kondana koma teto lemekezana wa moywiwa wetene. Na-analumbele va khani iliyetene, ninafuneya iganizela kaye mofaasa. (Welengani Miyambo 20:25.) Pumwemo teto vililiathu  va khani ya lumbilo la ukwati. Kala va imweendi unotandiza ira ambiilayo kaiziwane pama koma teto ira kasakule vyongo mwazelu. Kanokoza sakula telana kapena mali-a imweendiwa. Ngati kasakulile mali-a imweendi kavinatantauza ira imweendiyo kiatandizile. M’malomwiwa, yookwakwaneli-eda yolinga iwa chifukwa yoowatandiza ira kaiziwe vyofwanelela sakula.

4. Chifukwa n’ni ninafuneya kala na maganizo ofwanelela okuza imweendi?

⁴ Koma khani yokala va imweendi ninafuneya ionanga mofwanelela. Chifukwa n’ni ninaonga eno? Ngati muthu unoyo kali va banja un’na maganizo ofwanelela, kanapange imweendi na muthu unoyo unaiziwa liye ira kanaza atelananae. Koma kai athu etene anayo katili vabanja oka anayo kanafuneya kala na maganizo ofwanelela. Etene iyene ninafuneya kala na maganizo ofwanelela va khanila. Mwaisazo, amo-iwa kanaganiza ira athu ngati kali va imweendi ndiye kuti baasi kanoza katelane. Kodi maganizo anala kanakuza avi Akiristu anayo katili vabanja? Murongola m’mo-iwa o-oteliwa zina lae Melissa, wau United States, aongile ira: “A Mboni amo-iwa kaona m’bali na murongola kangali va imweendi, kanakedanga ganiza ira baasi ndiye kuti kanoza katelane. Chifukwa ya vyevi, amo-iwa kanolepela mali-a imweendi ngakale kangaonile ira kinaenda paama. Ndipo amo-iwa katinafuna ngakale vang’ono kala va imweendi. Vyevi vinopangi-a ira muthu akalenga na nkhawa.”

ESAESANI IRA MUIZIWANE PAMA

5-6. Kodi athu anayo kali va imweendi kanafuneya esaesa iziwa n’ni vyokuza fwiwoyo? (1 Petulo 3:4)

⁵ Ngati muli va imweendi, chin’ni inautandizeni ira musakule telana na muthuyo kapena iyayi? Esaesani ira muiziwane pama. Mwina mooiziwavo vyongo vimo-i vyokuza muthuyo mwa-anaambeele imweendiyo. Koma va thawila munokala na mwai oyi muiziwe teto “muthu obiseya wam’murimani.” (Welengani 1 Petulo 3:4.) Vyevi vinotangani-avo iziwa usamwalae na Yehova, makalelwae koma teto mwemo unaganizela liye. Vavira thawi, munafuneya fwanya mayankho a mafuso ngati oyi: ‘Kodi muthula ngofwanelela ira ndize nditelane nae?’ (Miya. 31:26, 27, 30; Aife. 5:33; 1 Tim. 5:8) ‘Kodi ninoza nikondanenga koma teto va-ana vyetene vyevyo uliwetene unafuneya liye? Kodi ndinoza ndikwakwani-enga nyalanyaza vyevyo unalakwi-a liye?’ b (Arom. 3:23) Vevo munaesaesanyo iziwana pama, muumbuwelenga ira  yofuneya vinjinji kai fwanafwana va iliyetene, koma ona ngati munakwakwani-e kalave na muthuyo ngakale ira muno-iyana va vyongo vimo-i.

⁶ Kodi munafuneya iziwa teto vyongo vimo-i viivi vyokuza mwendinyuyo? Mwa-anafiye vokondana vinjinji, munafuneya kambilana vyongo vimo-i vyofuneya monga vyolinga vyevyo fwinyuyo un’na liye. Koma nanga bwanji khani dimo-i dokuza thazi lae, vyachuma koma teto vyongo vyotakala vyevyo vyamuireelevo mundulimu? Kamunafuneya kedanga kambilana iliyetene mwakeda ambeelawene imweendi. (Erekezelani na Yohani 16:12.) Ngati munaona ira kai thawi yapama ira mumufotokozele fwinyuyo vyongo vimo-i vyokuza nyo, muwandeleni vyevi. Komave vira wathawi muthu unoyo mun’na nyo va imweendi unoza afuneye iziwa vyevi na yolinga yoi asakule vyongo mofwanelela. Eno va thawi imo-iwa munafuneya muze mumufotokozele khani dedi moona murima.

7. Kodi athu anayo kali va imweendi kanapange avi ira kaiziwane pama? (Onani teto bokosi loi, “ Ngati Muli va Imweendi na Muthu Unoyo Uli Undendai.”) (Onani teto vithuzithuzi.)

⁷ Kodi munapange avi ira mumuiziwe pama fwinyuyo? Munokoza panga vyevi voongi-ana nae momasuwa koma teto moona murima, mufuka mafuso koma teto muvuruwana. (Miya. 20:5; Yak. 1:19) Ira vyevi viwandeye, mwina munokoza panga vyoi muirelenga limo-i vyongo vimo-i ngati djela limo-i, dowa enda umalo ofwanyeya athu anjinji koma teto laleela limo-i. Enjedela vevo, mupangenga vyongo vyevyo vinautandizeni iziwa mwemo fwinyuyo unapangela liye vyongo va thawi do-iyana-iyana koma teto akala na athu o-iyana-iyana monga afwinyu na abalinyu. Konani vyevyo Aschwin wau Netherlands apangile liye va thawi ineyo ali liye va imweendi na Alicia. Liye aongile ira: “Noopangela limo-i vyongo vyevyo vyanitandize ira niiziwane pama. Thawi dinjinji vyevi vyakala vyongo ving’onong’ono ving’onong’ono monga phiyela limo-i yodja kapena indela limo-i chito da vande. Napanganga vyevi, uliwetene oowanda iziwa vyevyo fwae unapanga liye pama koma teto vyevyo vinamurucha.”

8. Kodi funjedela limo-i makundo a m’Baibulo unatandize avi athu anayo kali va imweendi?

⁸ Munokoza teto iziwana pama mwafunjedelanga limo-i makundo a m’Baibulo. Mwaza mutelana, munafuneya za fwanyanga thawi yopanga lambela wa vabanja nayolinga yoi Mulungu asogolelenga banja linyulo. (Nam. 4:12) Ndiye bwanji panopa vevo mulinyo va imweendi mupange vyoi thawi dimo-i mufunjedelenga limo-i? Pivyoona ira athu kakala va imweendi kavinatantauza  ira kali vabanja, koma teto m’baliyo kanakala muru wa murongoloyo. Komave funjedela limo-i vakwikwivakwikwi unokoza utandizani ira muiziwe mwemo fwinyuyo unamukondela liye Yehova. Max na Laysa, anayo kanakala wu United States, koowona ira vyevi vinotandiza teto mundila imo-iwa. Max aongile ira: “Ningakede ambeela imweendi, noowambeela funjedela limo-i khani dokuza imweendi koma teto moyo wa banja. Funjedela limo-i khani dedi, oonitandiza ira niambeele kambilana vyongo vyofuneya vinjinji vyevyo mwina vyakala vyorucha ira niambeele vikambilana.”

VYONGO VIMO-I VYOFUNEYA VIGANIZELA

9. Kodi mbamakundo aavi anayo athu anayo kali va imweendi kanafuneyaathu aganizela kasakulanga athu anayo kanafunaathu awandela vyokuza imweendiwa?

⁹ Kodi ngu mbaani anayo munafuneya nyo awandela ira muli va imweendi? Munafuneya sakula nyo anyailo. Imweendinyu yakeda ambeelawene, mwina munokoza sakula keda awandelawo athu oyeva oka. (Miya. 17:27) Panga vyevi unokoza utandizani ira athu katiuvuti-engani na mafuso koma teto ira kamulepele sakula vyofwanelela. Koma ngati kamunawandela uliwetene, munokoza panganga vyongo mobisa voova ira athu amo-iwa kanoiziwa vya imweendinyu. Vyevi-i vinokoza kala vyoopi-a. Eno chi zelu awandelawo athu amo-iwa anayo kanauva-engani malangizo apama koma teto outandizani. (Miya. 15:22) Mwaisazo, munokoza awandela athu amo-iwa a m’banja linyu, afwinyu olimba mwauzimu kapena teto andimuwa mupingo.

10. Kodi athu anayo kali va imweendi kanapange avi ira imweendiwa ikale yolemekezeya? (Miyambo 22:3)

¹⁰ Kodi munapange avi ira imweendinyu ikale yolemekezeya? Chikondinyu yaulukulanga munowambeela teto landeya vinjinji na fwinyuyo. Ndiye kodi chin’ni inautandizeni ira kamupange makalelo otakala? (1 Akor. 6:18) Mupewenga kala ambiili, ng’wa walwa vinjinji koma teto kambilana khani do-ofwanelela dokuza gonana. Aife. 5:3) Vyongo vyevi vinokoza pangi-a ira mukale na chilakolako yogonana koma teto ira viruni-a ukale orucha. Munopanga pama kambilananga vakwikwivakwikwi ira imweendinyu ikale yolemekezeya. (Welengani Miyambo 22:3.) Kaonani vyevyo vyamutandizile Dawit na Almaz awu Ethiopia. Aliwa kaongile ira: “Noowaleda va malo vevo vali athu anjinji kapena vevo nili iyo na afwi-u. Kaninakalevo ambiili mugalimoto kapena m’mba. Eno noopewa vyongo vyevyo vyani-ele m’maesero.”

11. Kodi athu anayo kali va imweendi kanafuneya ganizela makundo aavi vakhani yotonyi-edana chikondi?

¹¹ Nanga bwanji va khani yotonyi-edana chikondi? Vaviranga thawi, ndila dimo-i dotonyi-edelana chikondi dinokoza kala dofwanelela. Komave mwaambeela kala na chilakolako yofuna gonana, munokoza vuteya ira musakule vyongo mwazelu. (Nyim. 1:2; 2:6) Koma teto ndila dimo-i dotonyi-edelana chikondi dinokoza pangi-a ira mulepele viruni-a nopanga vyongo vyo-ofwanelela. (Miya. 6:27) Eno imweendinyu ya-anafiye vandendai mukambilanenga nogwilizana ndila dofwanelela dotonyi-edelana chikondi mogwilizana na makundo a m’Baibulo. c (1 Ates. 4:3-7) Muvifukenga ira: ‘Kodi athu awani-u uno kanaona avi ndila dotonyi-edelana chikondi dedi? Kodi tonyi-edana chikondi mundila dedi unerenga pangi-a ira nivuteyenga na chilakolako yofuna gonana?’

12. Kodi athu anayo kali va imweendi kanafuneya iziwa vyongo viivi vakhani ya mavuto koma teto o-ogwilizana?

¹² Kodi munapange avi ngati vali mavuto koma teto ngati kamunagwilizana? Bwanji ngati thawi dinjinji kamunavwanana? Kodi vyevi vinatonyi-eda ira kamuli ofwanelelana? Kai kwenikweni. Athu anayo kali va imweendi kapena va banja  kanokoza semphana maganizo. Koma ngati athwayo kanalolelana koma teto lemekezana kanokoza kalave na banja lolimba. Eno vyevyo munapanganyo vomali-a mavuto panopa vinoza viutandizeni iziwa ngati munaze mukale na banja lapama kapena iyayi. Muvifukenga ira: ‘Kodi vakala vuto ninokambilana modeka koma teto mwaulemu? Kodi ninosomedelanga mo-orucha vyongo vyevyo kaninapanga paama noesaesanga vikoza? Kodi ninombaraanya pepesana, lolelana koma teto kululukelana?’ (Aife. 4:31, 32) Komave ngati va imweendi thawi dinjinji kamunagwilizana ndipo munakalelecha kangana, mo-okaikela vyongo kavinaza vichenja mwaza mutelana. Ngati muzindikilile ira muthuyo kai oufwanelelani, mali-a imweendiyo unokoza kala otandiza wa etene nyen’ne. d

13. Kodi lombwana na iyana kanaiziwe avi lapa wa thawi ineyo kanafuneyaathu kala va imweendi?

¹³ Kodi munafuneya kala va imweendi wa thawi yolapa moi avi? Panga vyongo mopupuluma thawi dinjinji unozi-a mavuto. (Miya. 21:5) Eno munafuneya kala va imweendi wa thawi yokwakwanela ira mumuiziwe pama fwinyuyo. Komave kai paama kala va imweendi wa thawi yolapa vo-okala chifukwa yovweya. Baibulo lini: “Yongo ineyo unaiembekezelawe yalepeleya, murima unobulela.” (Miya. 13:12) Koma teto kala va imweendi wa thawi yolapa vinjinji, unokoza pangi-a ira muyesiwenga vinjinji vakhani dokuza panga chiwelewele. (1 Akor. 7:9) Eno m’malo moganizela vinjinji lapa wa thawi ineyo mukalile nyo va imweendi, munopanga pama vifuka ira: ‘Kodi pivyongo vimo-iviwa viivi vyevyo ndinafuneya miyo iziwa vyokuza muthula ira ndisakule vyoira?’

KODI ATHU AMO-I KANATANDIZE AVI ATHU ANAYO KALI VA IMWEENDI?

14. Kodi athu amo-iwa kanatandize avi athu anayo kali va imweendi? (Onani teto ithuzithuzi.)

¹⁴ Ngati ninaiziwa athu anayo kali va imweendi, kodi ninaatandize avi? Ninokoza aitana ira nize nidjele limo-i yodja, nize nipangele limo-i lambela wa vabanja kapena nize nipangele limo-i vyosangalasa vimo-i. (Arom. 12:13) Vyevi vinokoza atandiza ira kaiziwe teto vyongo vimo-i vyokuza fwiwoyo. Kodi kanofuneya athu owaveleela, atandiza va khani ya maendelo kapena malo apama anayo kanakambilanewoathu khani dimo-i? Ngati chi eno, kodi ninokoza atandiza va vyongo vyevi? (Agal. 6:10) Alicia, unoyo nimuromolile iyo walele, unoumbuwelave vyongo vyapama vyevyo athu amo-iwa kamuireleathu liye na Aschwin kangali va imweendi. Liye aongile ira, “Noosangalala abali amo-iwa kaniwandela  ira ninokoza dowa waniwa ngati ninafuna malo apama oyi nidowe nakambilane vyongo vimo-i koma o-okala umalo aeki-u.” Ngati muvepiwe ira muwaveleele athu anayo kali va imweendi, muonenga ira unoyo ngu mwai oyi muwatandize afwinywayo. Muonechechenga ira kamunaa-iya ekiwa komave muwava-enga teto mpata woi kaongi-anenga khani diwa. — Afil. 2:4.

15. Kodi ninapange vyongo vimo-i viivi votandiza athu anayo kali va imweendi? (Miyambo 12:18)

¹⁵ Vyevyo ninasakule iyo onga kapena o-oonga, vinokoza tandiza athu anayo kali va imweendi. Thawi dimo-i ninafuneya viruni-a. (Welengani Miyambo 12:18.) Mwaisazo, ninokoza funa awandela athu amo-iwa ira ujeni na ujeni kali va imweendi komave mwina athu anayo kali va imweendayo kanokoza funa ira kaze kaonge ekiwa vyevi. Kaninafuneya onga miseche dokuza athu anayo kali va imweendi kapena aweluza va khani dedo kanafuneyaathu sakula ekiwa vyoira. (Miya. 20:19; Arom. 14:10; 1 Ates. 4:11) Koma teto athwayo katinasangalale naonganga vyongo kapena afuka mafuso otonyi-eda ira kanafuneya telana. Murongola m’mo-iwa zina lae Elise na mamunae kaongile ira: “Vyoonipangi-a manyazi athu amo-iwa kanifukanga vyokuza mapulani a ukwati-u iyo anyailo na-anakambilane vyongo vyevi.”

16. Kodi ninafuneya panga n’ni athu kamali-a imweendiwa?

¹⁶ Bwanji ngati athu kasakulile mali-a imweendiwa? Kaninafuneya volowela khani da amo-iwa kapena kala umbali ya muthu m’mo-iwene. (1 Pe. 4:15) Murongola m’mo-iwa zina lae Lea aongile ira: “Ndoovwa ira athu amo-iwa koofalisa khani dokuza vifukwa vyevyo imweendi-u yamaleleathu. Vyevi vyoondikumudwi-a vinjinji.” Monga niongele iyo vowambeela vale, ngati athu anayo kali va imweendi kasakulile ira kamali-e imweendiwa, kai thawi detene vevo vinatantauzaathu ira imweendiyo kiatandizile. Thawi dinjinji inakalecha ira ikwakwaneli-eda yolingiwa chifukwa iatandiza iziwa vyofwanelela sakula. Komave mala wa imweendiwo unokoza apangi-a ira katweye murima koma teto kavionenga ira kali ekiwa. Eno ninokoza fwanya ndila dowatandizela. — Miya. 17:17.

17. Kodi athu anayo kali va imweendi kanafuneya pitiliza panga n’ni?

¹⁷ Monga mwemo nionele iyo, imweendi inokoza kala na mavutwiwa koma inokoza kala teto yosangalasa. Jessica aongile ira: “Onga vyoona nafuneya nipangenga vinjinji ningali va imweendi. Komave ndoosangalala ira nookaana thawi yoiziwana pama.” Ngati muli va imweendi, esaesani ira muiziwane pama. Mwapanganga vyevi, imweendinyu inerenga enda pama ndipo inoutandizani ira musakule vyongo mwazelu.