• “Ndakeda vwa ngati mamunanga ukala apanganga chigololo moweli-eda weli-eda.”

• “Ndakeda viona ngati o-ooneya pama, o-okaana chito koma teto ndoonyaswa.”

• “Kandawande wandela uliwetene vyevi. Moi vyakeda ndivoreya m’murima.”

• “Ndakeda vwa ngati Yehova kanandiganizela.”

Vyevyo viongiwe vadimuvi vinotonyi-eda mwemo mu-iyana munavuteela liye akala mamunae unaonela vyolava. Moi ngati mulombwanoyo ukan’le apanganga vyevi mobisa, mwina wa medi kapena wa chaka dinjinji, mu-iyanoyo unokoza onanga ira kanamuroromele mamunaeyo. Mu-iyana m’mo-iwa wavabanja aongile ira: “Ndoovifuka ira: ‘Kodi mamunangola ngu muthu woi avi kwenikweni? Kodi viikala vimo-i vyevyo unandibisela liye?’”

Khanila ilembiwe ira ikami-e mu-iyana unoyo mamunae unaonela vyolava. a Inofotokoza makundo a m’Baibulo anayo kanamumiyali-e koma teto musimikizela ira Yehova unomuomeliwana koma teto ngofunechecha mukami-a. b Makundwala kanomukami-a teto kaana murendele wam’murima koma teto pitiliza kala va usamwali wapama na Yehova.

Ngakale ira kamunaruni-e iliyetene ineyo mamuninyu unapanga liye, munokoza wanda panga vyongo vyevyo vinayevi-e ululu unoyo munavwa nyo nokaana murendele wam’murima. Kaganizelani makundo o-arelala.

Mupewenga viimba mulandu. Thawi dimo-i mu-iyana unokoza onanga mundila imo-iwene ira liyeyo ngunoyo unapangi-a ira mamunaeyo aonelenga vyolava. Alice c aviona ira ngu mu-iyana opelewela. Liye avifuka ira, ‘chifukwa nʼni mamunanga unasakula ingʼana a-iyana amo-iwa ookala miyo? A-iyana amo-iwa kanoviimba mulandu chifukwa ya vyevyo kanapangaathu, voganiza ira kanopanga makalelo otakala vinjinji. Danielle aongile ira, “chifukwa yoi ndoolunduwa voona ira mamunanga unopitilizave onela vyolava, ndaviona ngati mu-iyana otakala unoyo unaononga banja lae.”

Ngati nanyen’ne munavwa eno, iziwani ira Yehova kanaona ira vuto ngunyo va vyevyo mamuninyu unapanga liye. Lemba la Yakobo 1:14 lini: “Muthu uliwetene unoshishiwa nokopiwa nokola muchilakolako  yae.” (Arom. 14:12 Afil. 2:12) M’malo mouimbani mulandu, Yehova unoona ira nyo muli antengo wavadimu chifukwa yoi muli ororomeleya wa liye.— 2 Lim. 16:9.

Pivyofuneya teto vwechecha ira mulombwana aonelanga vyolava kavinatapulela ira mu-iyanae ngopelewela kapena o-ooneya pama. Akaswiri kanoonga ira onela vyolava unakeda pangi-a muthu kaana chilakolako ineyo kalivo mu-iyana unoyo unawande ikutilisa.

Mupewenga kaana nkhawa mopitilila malile. Catherine aongile ira akeda kalela ganizela vyoi mamunae unoonela vyolava. Frances eere: “Thawi detene akala kandinaiziwa wewo mamunanga uli liye, ndinokaana nkhawa. Ndinokaana nkhawa ilukulu dambo letene.” A-iyana amo-iwa kafotokozile ira kanonyaswa vinjinji kakala vamaso va Akiristu amo-iwa anayo mwina kanaiziwa vyevyo amamuniwa kanapangaathu. Amo-iwa koosomedela ira kanoviona ira kali ekiwa chifukwa yoganiza ira kalivo unoyo unavwechecha vyevyo kanagumananaathu.

Kai vyailendo vwa eno. Koma kedanga kaana maganizo anala unakeda enjedela nkhawa. M’malomwiwa muesaesenga ganizela vinjinji vyokuza usamwalinyu na Yehova. Panga vyevi unokoza ukami-ani ira muwande vilela. — Sal. 62:2; Aife. 6:10.

Welenga koma teto ganizela khani da m’Baibulo da a-iyana anayo kakami-iwe kangapempelile wa Yehova, unokoza ukami-ani. Kai thawi detene vevo Yehova aamali-ele liye mavutwiwa koma oowava-a murendele wam’murima. Mofwanafwani-a, “Hana ali wokumudwa vinjinji” chifukwa ya mavuto anayo agumanilena liye. Koma ‘angapempelile wa Yehova wa thawi indendai,’ liye oofwanya murendele wam’murima, ngakale kaaiziwa ira vinamumalela avi.— 1 Sam. 1:10, 12, 18; 2 Akor. 1:3, 4.

Muvepenga andimuwa ira kaukami-eni. Aliwa kanokoza kala ngati “malo ovitalelavo lipevo” na malo “otawelavo zongwe wakopolo.” (Yes. 32:2) Kanokoza teto uwandelani vya murongola unoyo munamumasuwele nyo koma teto unoyo unaumiyali-eni. — Miya. 17:17.

Kodi munaona ira munokoza mukami-a mamuninyu ira awande limbana na chizolowezi yae yoonela vyolava? Mwina munokoza panga eno. Baibulo linotonyi-eda ira, vinokala vyowandeya limbana na mavuto kapena gonji-a mudaninyu wakopolo, chifukwa “ambin’li kanokwaranya m’mo-i.” (Nam. 4:9-12) Akaswiri koofwanya ira vyongo vinoenda pama ngati athu otelana kanapanga vyongo mogwilizana  vofuna mali-a chizolowezi yoonela vyolava koma teto ira kaambeele nawili roromelana m’banja liwa.

Komave, ira vyongo viende pama vinokoza roromela ngati mamuninyu unapanga tindi koma teto ngosimikiza murima ira a-iye onela vyolava. Kodi uvepa Yehova mokumela vati vamurima ira amuva-e kopolo koma teto vepa ira andimuwa kamukami-e? (2 Akor. 4:7; Yak. 5:14, 15) Kodi uesaesa fwanya ndila dedo dinamukami-e pewa vyoshisha, monga vi-elela malile va khani yo-indi-eda chito vipangizo vyamakono koma teto pewa vyongo vyevyo vinamu-ele m’mavuto? (Miya. 27:12) Kodi ngofunechecha ira mumukami-e koma teto ira apangenga vyongo moona murima va iliyetene? Akala chi eno, munokoza mukami-a.

Kodi vyevi vinawandeye avi? Kaganizelani isazo ya Felicia. Liye ateliwe na Ethan, unoyo angali mwana ookaana chizolowezi yoonela vyolava. Liye oomupangi-a mamunaela ira kavuteyenga muwandela ngati uwambeele nawili lakalaka onela vyolava. Ethan afotokozile ira: “Ndinoonga na mu-iyananga moona murima koma teto momasuwa. Liye unondikami-a mwachikondi ira ndivi-elelenga malile koma teto ndifukanga vakwikwi vakwikwi mwemo vinaendelaathu. Unondikami-a teto ira ndivi-elelenga malile va khani yo-indi-eda chito intaneti.” Pivyovweya ira Felicia unokumudwa Ethan aambeela nawili lakalaka onela vyolava. Murongolola eere: “Komave kumudwa wanga kunakami-a ira a-iye chizolowezi yotakalela. Nakambirananga vyevyo vimuireele, liye unokala okozeya ndikami-a ira ndivilele.”

Kambirana vakhani dedi kunakeda kami-a ira mulombwana a-iye onela vyolava, koma unokami-a teto ira mu-iyana aambeele muroromela. Komave mulombwana akala ofunechecha muwandela mu-iyanae vyokuza vizolowezi vyae, vyevyo unapanga liye dambo lililetene, umalo wewo unadowa liye koma teto wewo uli liye, kanamupangele vyongo momubisela.

Kodi nanyen’ne munoona ira munokoza mukami-a mamuninyu vo-indi-eda chito makundo anala? Akala chi eno, bwanji o-owelenga koma teto kambilana khanila limo-i na mamuninyu. Mamuninyuyo unafuneela kaana yolinga yoi a-iye onela vyolava nopanganga vyongo vyevyo vinaukami-eni ira mumuroromelenga. M’malo mokumudwa chifukwa ya mwemo munavwela nyo, unafuneela esaesa ira avwechechenga mwemo vutolo linaukuzelaniathu. Yolinga inyu inafuneela kala mukami-a vevo unaesaesa liye ira a-iye chizolowezila koma teto muva-a mwai woi apangenga vyongo vyevyo vinaukami-eni ira muwambeele muroromela. Etene munafuneela funjeda vyevyo vinapangi-a ira muthu aambeele onela vyolava koma teto vyevyo munapange nyo ira mumali-e vutoli. d

Akala munaona ira mwina vokambirana munokoza kangana, munokoza panga pama muvepa ndimuwa  unoyo etene munamumasuwena nyo ira akale nanyo vathawiyo. Iziwani ira ngakale mamuninyuyo anga-iile chizolowezi yoonela vyolava, mwina vanokoza landa thawi ira muwambeele nawili muroromela. Komave kamunafuneela tatila murima. Mufufuzenga vyongo ving’onong’ono ving’onong’ono vyevyo vinatonyi-eda ira viikala chenja m’banja linyu. Muembekezelenga ira banja linyu linoza likale lolimba vavira thawi koma teto etene mwakalave oleza murima. — Nam. 7:8; 1 Akor. 13:4.

Ngati mamuninyu uwambeele nawili onela vyolava, kodi vinatapulela ira ngo-olapa koma teto kavili idedi-edo? Kai eno. Simbwasimbwa ngati yali chizolowezi yae, unokoza vuteya wa moywae wetene. Chilakolako inokoza ambeela nawili ngakale vangavirile chaka dinjinji kumela vevo muthu a-iile liye onela vyolava. Ira apewe mavuto anayo kanaze kakalevo usogolo, liye unafuneela viruni-a vinjinji, mwina teto pitilizave panga vyevyo apanga liye ira a-iye onela vyolava, ngakale vioneyanga ngati vutolo liimala. (Miya. 28:14; Mat. 5:29; 1 Akor. 10:12) Unafuneela esaesa ira akale musha “mu kopolo yoendi-a maganizo” koma teto funjeda ‘idana na vyotakala,’ vyevyo vinatangani-avo vyolava koma teto makalelo a tundu uliwetene otakali-a monga vuzuwana vya munyongani. (Aife. 4:23; Sal. 97:10; Arom. 12:9) Kodi liye ngofunechecha panga vyevi? Akala vili eno, vira wathawi unokoza kwakwani-a iya chizolowezila. e

Koma bwanji akala mamuninyu unaoneya ira kanafuna chenja vutolo? Pivyovweya ira thawi dinjinji munokoza kumudwa koma teto onanga ira fwinyuyo ngo-ororomeleya. Munokoza fwanya murendele wam’murima vo-iya khaniyo m’mandani mwa Yehova. (1 Pet. 5:7) Mupitilizenga limbi-a usamwalinyu na Yehova vofunjeda Mawae, pempela koma teto ganizela modii-a vyevyo mufunjedile nyo. Mwapanganga eno, munoza mukale osimikiza ira naliyene unoza akale vausamwali na nyo. Monga mwemo lemba la Yesaya 57:15 linaongelaathu, liye unokala vakwikwi na muthu “wopinjeya na wa murima woviyevi-a,” nomukami-a ira aambeele nawili kala osangalala. Muesaesenga ira mukale Mkiristu wapama. Muvepenga andimuwa ira kaukami-eni. Mukaengana idedi-edo yolimba ira thawi imo-iwa usogolo, mamuninyu unoza achenje mokumela vati vamurima. — Arom. 2:4; 2 Pe. 3:9.