1. Chifukwa n’ni a Babulo kapangile chidwi na namaongela Danieli?

 NAMAONGELA Danieli ali muzombwe vevo a Babulo kamu-indileathu monga kapolo nomudowana uilambo yaundendai na waniwa. Koma monga mwemo ninaiziwela iyo, liye oopangi-a chidwi athwayo. Aliwa koowona “vyooneya na maso,” monga vyoi Danieli “kaan’na chilema iliyetene” koma teto akumela m’banja lolemekezeya. (1 Sam. 16:7) Va vifukwa vyevi, a Babulo koomufunji-a ira adowe atumikelenga unyumba yaimwene. — Dan. 1:3, 4, 6.

2. Kodi Yehova amuona avi Danieli? (Ezekiyeli 14:14)

² Yehova oomuwomeliwana Danieli, o-okala chifukwa ya mwemo awoneela liye kapena mwemo banja liwa laliliathu, koma chifukwa ya vyevyo muzombwela asakulile liye ira apangenga vamoywae. Teto mwina an’na chaka dotamangela 20 doka, vevo Yehova voonga vya athu olungama, amuromolile liye vamo-i na Nowa na Yobu, alombwana anayo katumikele Mulungu mororomeleya wa chaka dinjinji. (Gen. 5:32; 6:9, 10; Yobu 42:16, 17; welengani Ezekiyeli 14:14.) Danieli ookaana moyo wa thawi indendai moi Yehova oopitiliza muwomeliwana wa moywae wetene muthu ororomeleyola. — Dan. 10:11, 19.

3. Kodi ninakambirana n’ni mukhanila?

³ Mukhanila, ninokambirana makalelo ambin’li a Danieli anayo kamupangi-ile ira akale ofuneya vinjinji wa Yehova. Yowambeela, ninerenga ona ikalelo iliyetene koma teto thawi ineyo aitonyi-ede liye. Era eno ninerenga ona ineyo yamukami-ile Danieli kaana makalelo anala. Vomari-a ninokambirana vyevyo ninapange iyo ira nimusazi-edenga. Ngakale ira khanila ilembeliwe azombwe, etene iyene ninokoza funjedavo yongo va isazo ya Danieli.

4. Kodi Danieli atonyi-edile avi ira ali olimba murima? Pelekani isazo.

⁴ Athu olimba murima kanokoza ovanga, koma katinalola ira ovawo uwalepeli-e panga vyapama. Danieli ali muzombwe olimba murima vinjinji. Kaganizelani mwemo atonyi-edele liye limba murima va maulendo ambin’li ala. Thawi yowambeela, pivyevyo vyaireile vangamalile chaka dotamangela mbin’li kumela vevo a Babulo kaonongileathu mzinda wa Yerusalemu. Mwene Nebukadinezara wawu Babulo oosokonezeya maganizo na vyevyo aro-ile liye vyokuza chifaniziro ilukulu vinjinji. Mwenola oowopopi-a ira unopha alombwana etene azelu tangani-avo Danieli akala katinamuwandele vyevyo uro-ile liye koma teto tapulela uwa. (Dan. 2:3-5) Danieli afuneela pangavo yongo mombaraanya chifukwa akala katamuwandele athu anjinji koophiwa. Liye “oodowa wa mwene dowa vepa ira amuva-e thawi ira aze atapulele vyoro-a vyae.” (Dan. 2:16) Veva ootonyi-eda limba murima koma teto iroromelo. Kavali valivetene vevo vanatonyi-eda ira Danieli ali angatapulelevo vyoro-a mundulimu. Liye oowavepa afwae anayo maziniwa a Chibabulo kali Sadirake, Mesake na Abedinego ira “kavepe Mulungu waudimu ira aairele chifundo nowaululela chisisi inela.” (Dan. 2:18) Yehova oosomeda mapepelo anayo. Mokami-iwa na Mulungu, Danieli ootapulela vyoro-a vya Nebukadinezara moi liye na afwae kataphiwe.

5. Kodi pivathawi imo-iwa iivi vevo Danieli afuneela liye kala olimba murima?

⁵ Vangavirile thawi kumela vevo Danieli atapulele liye vyoro-a vya chifaniziro ilukulwile, vooireya teto vyongo vimo-i vyevyo vyafuneela ira akale olimba murima. Nebukadinezara ooro-a vyoro-a vimo-i vyevyo vyamuvuti-ile maganizo. Vyoro-avyo vyali vyokuza tengo ulukulu. Molimba murima Danieli oomufotokozela mwenoyo tatauzo liwa, tangani-avo vyoi mwenoyo unoza apenge misala koma teto unoza a-iye lamulela wathawi yoyeva. (Dan. 4:25) Vyevi vyookoza pangi-a ira mwenoyo amuonenga ira ngoukela moi ookoza mupha. Koma Danieli oolimbave murima moi oofotokoza tatauzo la vyoro-avyo.

6. Kodi mwina chin’ni ineyo yamukami-ile Danieli ira akale olimba murima?

⁶ Kodi mwina chin’ni yamukami-ile Danieli ira akale olimba murima moywae wetene? Angali mwana, oofunjeda va isazo ya am’mae  na ababae. Pivyo-okaiki-a ira aliwa koovwela malangizo a Yehova anayo ava-ile liye makolo a Chiizarayeli moi koomufunji-a mwaniwola Chilamulo ya Mulungu. (Doto. 6:6-9) Danieli kaakeda iziwa malamulo alukulu alukulu a mu Chilamulo monga Malamulo Khumi koma ooiziwa teto vinjinji vyokuza vyevyo Aizarayeli kafuneelaathu dja koma teto vyevyo katafuneela dja. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Danieli oofunjeda teto limbili la athu a Mulungu moi ooiziwa vyevyo vyaaireele chifukwa yolepela arela makundo a Yehova. (Dan. 9:10, 11) Vyevyo vyamuireele vamoywae vyoomusimikizela ira Yehova koma teto angelwae akopolo koomukami-a. — Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Kodi chin’ni teto yamukami-ile Danieli ira akale olimba murima? (Onani teto ithuzithuzi.)

⁷ Danieli oofunjeda vyolemba vya anamaongela a Mulungu tangani-avo maulosi a namaongela Yeremiya. Chifukwa ya vyevi, vanduli viwa liye oozindikila ira ukapolo wa Ayuda wu Babulo wali unga-alile vang’ono mala. (Dan. 9:2) Mookaikela, ona maulosi a m’Baibulo kakwakwaneli-ediwanga woomukami-a Danieli ira aroromelenga Yehova, moi athu anayo kanaroromela vinjinji Yehova kanokoza kala olimba murima vinjinji. (Erekezelani na Aroma 8:31, 32, 37-39.) Yofuneya vinjinji choi Danieli oopempela wa Babae waudimu vakwikwi vakwikwi. (Dan. 6:10) Liye oosomedela ira ali angamuchimwele Yehova moi oomufotokozela mwemo avwela liye koma teto muvepa ira amukami-e. (Dan. 9:4, 5, 19) Liye ali muthu ngati iyene, eno kaabaliwe na ikalelo yolimba murima. M’malomwiwa ookaana ikalelo inela chifukwa yofunjeda Mawu a Mulungu, pepela koma teto roromela Yehova.

8. Kodi ninapange avi ira nikale olimba murima?

⁸ Kodi ninafuneela panga n’ni ira nikale olimba murima? Makolwi-u kanokoza nilimbikisa ira nikale olimba murima koma kai ikalelo ineyo ninalandela iyo vobaliwa. Funjeda limba murima uli ngati funjeda luso limo-iliwalene. Ndila imo-i ineyo inanikami-a funjeda luso limo-iliwalene kuwonechecha vyevyo phunzisi-u unapanga liye, nomusazi-edanga. Mofwanafwana na vyevi, ninofunjeda kala olimba murima voonechecha mwemo amo-iwa kanatonyi-edelaathu ikalelo inela nowasazi-edanga. Ndiye kodi ninafunjeda n’ni wa Danieli? Mofwanafwana na liye, ninafuneela aiziwa pama Mawu a Mulungu. Ninafuneela esaesa ira nikale va usamwali wapama na Yehova vopempela wa liye momasuwa koma teto thawi detene. Ninafuneela roromelanga vinjinji Yehova moi kanikaikelenga ira uli umbali-u. Eno vevo iroromelo yi-u inashishiwaathu, ninoza nikale olimba murima.

9. Kodi kala olimba murima unanikami-e avi?

⁹ Kala olimba murima unonikami-a mundila dingasidene. Kaganizelani vyevyo vyamuireele Ben. Liye afunjeda vasukulu imo-iwa wu Germany, wewo uliwetene aroromela ira vyongo vyairile chenja kumela wu vyongo vimo-i koma teto ira khani ya m’Baibulo yoi vyongo vyairile lengiwa chinthano chabe. Dambo limo-i Ben oova-iwa mwai woi afotokoze vamaso va kalasi yetene chifukwa iwa aroromela ira vyongo vyairile lengiwa. Molimba murima liye oofotokoza vyevyo unaroromela liye. Kodi vyo-arelavo viwa vyali vyoi avi? Ben awongile ira: “Aphunzisanga koovuruwana mwacheru moi koosindikiza makundo anayo ndafotokoza miyo nogawela uliwetene mukalasimo.” Ndiye kodi a-ima a sukulu afwae kapangile n’ni? Ben awongile ira: “Anjinji koovuruwana moi koondiwandela ira koofunechecha kala olimba murima ngati miyo.” Monga mwemo isazo ya Ben inatonyi-edelaathu, limba murima unopangi-a ira athu amo-iwa kaulemekezenga. Unokoza kami-a teto athu a maganizo  apama ira kafunjede vya Yehova. Onga vyoona, nikaana vifukwa vyovweya vyokalela olimba murima.

10. Kodi roromeleya chin’ni?

¹⁰ M’Baibulo, mawu a Chiheberi anayo kaatapuleleathu ira “roromeleya” kapena chikondi “yororomeleya,” thawi dinjinji kana-indi-ediwa chito vofuna fotokoza chikondi ineyo Mulungu un’na liye wa atumikae. Mawala kano-indi-ediwa teto chito vofuna fotokoza chikondi ineyo inakalavo vaari va atumiki a Mulungu. (2 Sam. 9:6, 7) Roromeleya wi-u unoonjedeleya thawi yaviranga. Likundo leli ti loona naganizela vyevyo vyaireile va moyo wa Danieli.

11. Kodi roromeleya wa Danieli washishiwe avi angakalambile? (Onani ithuzithuzi yavatakuru lowambeela.)

¹¹ Vamoywae wetene Danieli ooshishiwa vakhani yokala ororomeleya wa Yehova. Koma vyoshisha vimo-i vilukulu, avigumanilena angan’na chaka dam’ma 90. Mzinda wa Babulo wali ungagonji-iwe na Amedi na Aperisiya moi walamuleliwa na Mwene Dariyo. Athu anayo katumikela munyumba yaimwene katasangalala na Danieli teto katalemekeza Yehova unoyo amulambela liye. Eno kookoza chiwembu ira Danieli aphiwe. Aliwa koogarati-a lamulo lelo lapangi-e ira Danieli asakule kalave ororomeleya wa Mulungu kapena wa mwene. Ira atonyi-ede vyoi ali ororomeleya wa mwene koma teto ira akale ngati athu etene, Danieli afuneela keda iya pempela wa Yehova wa malambo 30. Koma liye oosakula ira akaleve ororomeleya wa Yehova. Vyevi vyoopangi-a ira avochiwe muzenje la aphodogoma. Koma Yehova oomudalisa Danieli chifukwa yokalave ororomeleya, vomuvulumucha wa aphodogoma. (Dan. 6:12-15, 20-22) Kodi ninapange avi ira thawi detene nikalenga ororomeleya wa Yehova ngati mwemo Danieli airela liye?

12. Kodi Danieli apangile avi ira ka-iye kala ororomeleya wa Yehova?

¹² Monga nifotokozele iyo wale, muthu unokala ororomeleya wa Mulungu chifukwa yomuwomeliwana vinjinji. Thawi detene Danieli akala ororomeleya wa Yehova chifukwa yoi oomuwomeliwana vinjinji Babae waudimula. Mookaikela, Danieli oowambeela muwomeliwana Yehova chifukwa yoganizela makalelo a Yehovoyo koma teto mwemo aatonyi-edela liye. (Dan. 9:4) Ooganizela teto vyongo vyapama vyetene vyevyo Yehova amuirele liye koma teto athu a tundwae moi ooyamikela. — Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Kodi azombwi-u kanagumana na vyoshisha viivi vakhani yokala ororomeleya? Pelekani isazo. (Onani teto ithuzithuzi.) (b) Monga mwemo vidiywela itonyi-edileathu, kodi munasomede avi muthu m’mo-iwa angaufukileni vyevyo a Mboni da Yehova kanapangaathu na athu anayo kanasakula gonana na alombwana kapena a-iyana afwiwa?

 ¹³ Mofwanafwana na Danieli, azombwi-u koorungunuwiwa na athu anayo katinalemekeza Yehova na makundwae. Athu anala katinasangalala na uliwetene unoyo unaonga ira unomuwomeliwana Mulungu. Amo-iwa mpakana kanofiya vowakanyi-eda azombwala ira kapange vyongo vyevyo vinapangi-e ira kakale o-ororomeleya. Mwaisazo, kaganizelani vyevyo vyamuireele muzombwe m’mo-iwa zina lae Graeme, unoyo unakala, wu Australia. Liye oogumana na vyoshisha vilukulu angadowile wu sekondale. Aphunzisi koofuka ofunjedayo vyevyo kanaireathu akala fwiwa unaafotokozele ira unogonana na alombwana kapena a-iyana afwae. Aphunzisayo kawongile ira uliwetene unoyo unaona ira kavali vuto aimele mbali imo-iwa ya kalasiyo, teto etene anayo katinasangalalena kaimele mbali imo-iwa. Graeme awongile ira: “Ofunjeda etene koodowa mbali yotonyi-eda ira katinaona vuto, patulavo miyo na ofunjeda m’mo-iwa unoyo teto ali wa Mboni.” Koma Graeme ooshishiwa nawili chifukwa yokala ororomeleyave wa Yehova, moi eere: “Wa ola letene lelo nali iyo va phuzilolo, a-ima a sukulu afwi-u ngakale teto aphunzisayo kooninyoza koma teto niwongela vyaibewe. Ndooesaesa ira ndiafotokozele modeka koma teto mundila yapama vinjinji vyevyo ndinaroromela miyo koma katandivuruwanile ngakale vang’ono.” Ndiye kodi Graeme avwile avi angagumanile na vyoshisha vyevi? Liye eere: “Kandasangalala ira ndinyoziwenga komave ndoosangalala ira ndoofotokoza molimba murima vyevyo ndinaroromela miyo.” c

14. Kodi chiyongo imo-i iivi ineyo ninapange iyo ira nikalenga ororomeleya wa Yehova thawi detene?

¹⁴ Mofwanafwana na Danieli, ninokoza pitilizave kala ororomeleya wa Yehova akala ninamuwomeliwana vinjinji. Ninokoza ulukuli-a chikondi inela nafunjedanga makalelo a Yehova. Mwaisazo, ninokoza funjeda vyongo vyevyo alengile liye. (Arom. 1:20) Akala munafuna ira mumuwomeliwengana koma teto mulemekeza vinjinji Yehova, munokoza welenga khani dachidule doi “Kodi Zinangochitika Zokha?” kapena onela mavidiyo. Munokoza welenga teto makundo a m’maborosha oyi Kodi Zamoyo Zinachita Kulengedwa? na Mmene Moyo Unayambira — Mafunso 5 Ofunika Kwambiri. Konani vyevyo murongola m’mo-iwa wawu Denmark zina lae Esther awongile liye vyokuza maboroshala. Liye eere: “Makundwiwa koofotokoziwa pama. Maboroshala katinamuwandela muthu vyongo vyoi aroromelenga, m’malomwiwa kanofotokoza makundo aimbarimbari nouva-a mwai woi usakule weka vyoi uroromele.” Ben unoyo nimuromolile iyo walele eere: “Maboroshala kanoukami-a limbi-a iroromelo yawo. Koondikami-a simikizela ira Mulungu oolenga vyamoyo.” Akala nanyen’ne munafunjede maboroshala, munoza mufiye vosomedela vyevyo Baibulo lawongileathu, ira: “Muli ofwanelela, nyo Yehova Mulungwi-u wakopolo, wachela ulemelelo na ulemu, chifukwa moolenga vyongo vyetene.” — Chiv. 4:11. d

15. Kodi ninapange n’ni ira nikale va usamwali wapama na Yehova?

¹⁵ Yongo imo-iwa ineyo inanikami-e ira nimuwomeliwengana vinjinji Yehova, kufunjeda mosamala vyokuza Mwanae Yesu. Murongola m’mo-iwa wachisikana zina lae Samira, unoyo unakala wu Germany, oopanga vyevi. Liye eere: “Ndoomuiziwa pama Yehova chifukwa  yofunjeda vya Yesu.” Angali mwana, Samira oovuteya vwechecha likundo loi Yehova unosangalala kapena kumudwa. Koma oowanda vwechecha mwemo Yesu avwela liye. Liye ooenjedela ira, “Ndoomuwomeliwana Yesu chifukwa ali owaledeya koma teto oowawomeliwana athu.” Vevo afunjeda liye vinjinji vyokuza Yesu, pavevo teto aambeele liye kala va usamwali wapama vinjinji na Yehova. Kodi vyevi vyawandeile avi? Liye eere: “Vang’ono na vang’ono ndoowambeela vwechecha ira Yesu unowasazi-eda vinjinji Ababae. Aliwa kanofwanafwana va vyongo vinjinji. Ndoozindikila ira inela chi imo-i mwa vifukwa vyevyo vyamupangi-ile Yehova mutumiza Yesu vailambwela, ira vikale vyowandeya ira athu kamuiziwe pama Yehovoyo.” (Yoh. 14:9) Akala munafuna kala va usamwali wapama na Yehova, bwanji mupange vyoi mufunjede vyokuza Yesu mwemo munawandele nyo? Mwapanga vyevi munoza muwambeele muwomeliwana vinjinji Yehova koma teto kala ororomeleya wa liye.

16. Kodi kala ororomeleya unanikami-a avi? (Salimu 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Thawi dinjinji athu ororomeleya kanokaana afwiwa apama, anayo kanakala teto ororomeleya. (Rute 1:14-17) Enjedela vevo, athu anayo kali ororomeleya wa Yehova kookaana chifukwa yapama yowapangi-a kaana murendele wam’murimani. Ninawonga eno chifukwa Yehova unolonjeza ira unoza akale ororomeleya wa athu anayo kali ororomeleya wa liye. (Welengani Salimu 18:25; Mika 6:8.) Kakedani ganizela, Mulengi-u wakopolo detene ngofunechecha ira akale va usamwali wolimba na iyo. Nakala va usamwali woi eni, vyoshisha, athu oniruni-a koma teto khwa, kavinawande nimwalani-a na liye. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Arom. 8:38, 39) Eno pivyofuneya vinjinji ira nimusazi-edenga Danieli nopitilizangave kala ororomeleya wa Yehova.

17-18. Kodi ninafunjede teto n’ni wa Danieli?

¹⁷ Mukhanila, nikede ona makalelo ambin’li a Danieli. Koma vikala vinjinji vyevyo ninafunjede iyo wa liye. Mwaisazo, Yehova oomuoni-a masomphenya angasene koma teto muro-i-a vyoro-a teto oomuva-a luso lowanda tapulela maulosi. Anjinji mwa maulosala kookwakwaneli-ediwa wale. Koma amo-iwa kanofotokoza vyongo vyevyo vinaze viireye usogolo, vyevyo vinaze vikuze uliwetene vailambwela.

¹⁸ Mukhani yo-arela, ninokambirana maulosi ambin’li anayo kalembiwe na Danieli. Vwechecha maulosala unokoza nikami-a etene iyene, kaya nili azombwe kapena andimuwa, ira nisakulenga vyoira mwazelu. Maulosala kanokoza nikami-a ira nikale ororomeleya koma teto olimba murima vinjinji nayolinga yoi nikale okozeya zavilela vyoshisha vyevyo ninaze iyo nigumanena usogolo.