1. Chifukwa n’ni athu anjinji malambwano katinaroromela Baibulo?

 ATHU anjinji malambwano katinamuiziwa onoyo kanamuroromeleathu. Aliwa kanokaikela akala athu anayo kanaalemekezaathu n’nga andale, asayansi na amalonda kanofuna akami-eda. Wenjedela vevo, aliwa katinaroromela asogoleli avipembezo anayo kani mba a Chikiristu. Eeno pivyo-odabwi-a ira katinaroromela Baibulo, Buku lelo asogolelayo kanaongaathu ira kano-arela makundwiwa.

2. Mogwilizana na Salimu 119:160, kodi kanikaikelenga n’ni?

² Monga atumiki a Yehova, kan’nakaikela ira liye ngu “Mulungu wa imbarimbari” koma teto ira thawi detene unonifunela vyapama. (Sal. 31:5; Yes. 48:17) Ninoiziwa ira ninororomela vyevyo ninawelenga iyo m’Baibulo, chifukwa “Mawu etene [a Mulungu] chiimbarimbari.” b (Welengani Salimu 119:160.) Ninosomedela vyevyo kaswiri m’mo-i wa Baibulo alembile liye ira: “Va vyevyo Mulungu aongile liye kailivo iliyetene yonama kapena vyevyo kavinaireye na vang’ono vene. Athu a Mulungu kanororomela iliyetene eneyo liye uwongile liye chifukwa katinakaikela masiki vang’ono.”

3. Kodi ninakambilana n’ni mukhanila?

³ Kodi ninakami-ede avi athu amo-i ira na aluwene teto karoromelenga Mawu a Mulungu? Tiyemoni niwone vifukwa viralu vyevyo vinaniiri-a roromela Baibulo. Ninokambilana vyolondola wa Mawaye, kwakwaneli-ediwa wa maulosaye koma teto kopolo dedo Baibulo lin’naathu dowanda chenja moyo wa muthu.

4. Chifukwa n’ni athu amo-i kanakaikela akala Baibulo lili lolondola?

⁴ Yehova Mulungu oo-indi-eda chito alombwana ororomeleya 40 ira kalembe mabuku a m’Baibulo. Komave, kavali mipukutu dowambeelela da m’Baibulo dedo dilivo mpakana vano. c Vyolemba vyevyo vilivo malambwano pivyevyo vyairile kopeliwa. Vyevyi vinoiri-a athu amo-i kaikela akala vyevyo ninawelenga iyo m’Baibulo malambwano vili vyevyo vyalembiwe va mipukutu dowambeelela. Kodi moowambeela ganizelavo ira kodi n’nasimikizele avi akala vyevyi vili vyolondola?

5. Kodi kopela Malemba a Chiheberi waireya avi? (Onani ithuzithuzi yava takuru lowambeela.)

⁵ Vofuna titi-eda uthengaye owandeliwa, Yehova oowandela athwaye ira kaukopelenga. Liye oolamula mamwene a Chiizarayeli ira kakopelenga Chilamulo teto oowandela Alevi ira kafunji-enga anthu Chilamulweyo. (Doto. 17:18; 31:24-26; Nehe. 8:7) Ayuda kangakumile uukapolo wu Babulo, akaswiri amo-i oiziwa kopela Chilamulo kookopela maulendo anjinji Malemba a Chiheberi. (Eza. 7:6) Vokopela aluwa kooira vyongo mosamala vinjinji. Vira wa thawi, akaswirala katakeda welenga mawu oka koma koowelenga teto vilembo ira kasimikizele ira kookopela iliyetene molondola. Chifukwa yoi katali angwilo, vyolakweya vimo-i ving’onong’ono ving’onong’ono vyoofwanyeya m’mawu a m’Baibulo anayo kakopelaathwayo. Koma vofwanya ira vookala vyoolembiwa vinjinji vyevyo vyakopeliwe, vyolakweya vile vyoowanda iziweya mo-orucha. Moi avi?

6. Kodi vyongo vyevyo vyalakweile vokopela Baibulo vinaiziweya avi?

⁶ Akaswiri a Baibulo malambwano kookaana ndila dororomeleya doiziwela vyongo vyevyo vyakopeliwe molakweya. Kayerekezelani ira athu 100 koowandeliwa ira kakopele va manda vyolembiwa vyevyo vili va takuru limo-i la buku. Ndiye m’mo-i ulakwi-a vang’ono vamo-i viwa vene. Ndila imo-i eneyo inanikami-ede iziwa vyolakweyavyo, ku yerekezela vyevyo muthuyo ukopele liye na vyevyo etene anayo kakopeleathu. Mofwanafwana na vyevyi, voyerekezela na mipukutu do-iyana-iyana da Baibulo, akaswiri kanowanda iziwa vyevyo okopela amo-i kalakwi-ileathu kapena chosamo.

7. Kodi ninaiziwa avi ira okopela Baibulo kooira vyevyo molondola?

⁷ Athu anayo kakopela mipukutu da Baibulo kooyesayesa ira kaire vyevyo molondola. Kaganizelani isazo eneyo inatonyi-eda ira vyevyi pivyoona. Mpukutu wawale vinjinji wa Malemba a Chiheberi woomari-iwa lembiwa yam’ma 1008 kapena 1009 C.E. Mpukutula unairiwa Leningrad Codex. Komave mu chaka ndiviriledi uufwanyeya mipukutu dinjinji da Baibulo koma teto mbali diwa dedo dalembiwe chaka 1000 mundulimu, mpukutu onola wa-analembiwe. Ndiye m’mo-i podi ganiza ira vanduli vokopela moweli-eda weli-eda uthenga wa m’mipukutudi wa chaka dokwaranya 1000, podi ira uthenga wa mu mpukutu wa Leningrad Codex podi kala o-iyana vinjinji na onoyo uli m’mipukutu dawale. Koma vyevyi kai vyoona. Akaswiri anayo kayerekezele mipukutu dawaledi na disha koofwanya ira masiki ira viikala vyongo vimo-i ving’onong’ono ving’onog’ono vyevyo vyalembiwe mo-iyana, uthenga wa m’Baibulo ookopeliwa molondola.

8. Kodi Malemba a Chigiriki kana-iyana avi na vyolemba vimo-i vyawale?

⁸ Akiristu owambeela koosazi-eda vyevyo okopela Malemba a Chiheberi kairileathu. Mosamala, aluwa kookopela mabuku 27 a Malemba a Chigiriki, anayo ka-indi-edaathu chito va misonkano koma teto  volaleela. Angafwanafwani-ede mipukutu da Chigiriki dedo dafwanyeile na vyolemba vimo-i vyevyo vyalembiwe va thawi eneyo, kaswiri m’mo-i eere: “Malambwano viikala mipukutu dinjinji da Malemba a Chigiriki dedo dilivo kwaranya vyolemba vimo-i teto vinooneya ira ti dokwakwanela.” Buku limo-i lawongile ira: “Muthu kanakaikele ira vyevyo unawelenga liye m’Baibulo [la Malemba a Chigiriki] lotapuleliwa pama malambwano, pi vyevyo olemba mipukutu dowambeelela kalembileathu.” — Anatomy of the New Testament.

9. Mogwilizana na Yesaya 40:8, kodi ti likundo laimbarimbari liivi lokuza uthenga wa m’Baibulo?

⁹ Vyevyo okopela kakan’leathu kairanga vokopela Malemba mosamala wachaka ndinjinji, pi vyevyo viiri-ile ira Baibulo lelo ninawelenga iyo koma teto funjeda malambwano likale lolondola. d Pivyookaiki-a ira Yehova ngonoyo ukan’le akami-edanga ira uthengaye usungiwe molondola. (Welengani Yesaya 40:8.) Komave amo-i podi wonga ira likundo loi uthenga wa Baibulo kunjenjile kai umboni woi lalembiwe mosogoleliwa na Mulungu. Ndiye tiyemoni niwone umboni osimikizela ira Baibulo lalembiwe mosogoleliwa na Mulungu.

10. Pelekani isazo ya yoro-eda eneyo yakwakwaneli-ediwe eneyo inatonyi-eda ira lemba la 2 Petulo 1:21 ti laimbarimbari. (Onani vithuzithuzi.)

¹⁰ M’Baibulo muukala vyoro-eda vinjinji vyevyo vyakwakwaneli-ediwe, teto vimo-i mwa vyoro-edavi vyookwakwaneli-ediwa vangavirile chaka mahandiredi kumela vevo vyalembiweathu. Limbili linonisimikizela ira vyoro-edavi vyookwakwaneli-ediwa. Vyevyi kavinanidabwi-a chifukwa ninoiziwa ira vyoro-eda vya m’Baibulo vyalembiwe mosogoleliwa na Yehova. (Welengani 2 Petulo 1:21.) Kaganizelani vya vyoro-eda vyoonga vyogonji-iwa wa mzinda wa Babulo. Yam’ma 700 B.C.E., namawongela Yesaya oowandeliwa ro-eda ira mzinda wa Babulo onoyo wali wakopolo, unoza ugonji-iwe. Oowonga masiki zina la onoyo unaze agonji-e ira ngu Koresi teto oovaela wonga mwasatanesatane mwemwo mzindoyo unazeathu  ugonji-iwele. (Yes. 44:27–45:2) Yesaya oovaela wonga teto ira mzindoyo waza uwonongiwa kamunaza teto mukala athu. (Yes. 13:19, 20) Vyevyi pi vyevyo vyaireile. Amedi na Aperisiya koongonji-a Babulo mu 539 B.C.E., moi vano malo anayo vali mzinda wakopolola, ti libuwa la mabwe okaoka. Onelani vidiyo yoi Baibulo Linaneneratu Kuti Mzinda wa Babulo Udzagonjetsedwa, mu buku lavavipangizo vyamakono loi Sangalalani Na Moyo Mpakana Walewale, puziro 3 likundo 5.

11. Sambaulani mwemo lemba la Daniyeli 2:41-43 munakwakwaneli-ediwathu malambwano.

¹¹ Kai ira vyoro-eda vya m’Baibulo vyakede kwakwaneli-ediwa munduli mokhaamwemu, vathawiila ninoona teto vyoro-edavi vikwakwaneli-ediwanga. Mofwanafwani-a, kaganizelani vyokwakwaneli-ediwa wa yoro-eda yoiri-a chidwi ya Daniyeli, yoonga vya ulamulilo wakopolo va ilambo yetene wa Britain na America. (Welengani Daniyeli 2:41-43.) Yoro-eda enela yoowonga molondola ira “va vyongo vimo-i [ulamulilola] unaza ukala wolimba” n’nga isulo, teto “va vyongo vimo-i unaza ukala wo-olimba’’ n’nga ulongo. Vyevyi-i pi vyoona. Ulamulilo wa Britain na America uukala utonyi-edanga ira ngwakopolo n’nga isulo, vokwaranya va khondo detene da vailambo etene koma teto vopitiliza kaana gulu la khondo lakopolo. Komave kopolo diwa diikala diyevi-iwanga na zika, dedo dinavazela ufuluwa zela m’mabungwe o-inda chito kama teto vopanga vioneselo vyoruni-ana na boma. Kaswiri m’mo-i va khani dandale chineneveva awongile ira: “Kavali ulamulilo umo-i wa demokarasi onoyo ngogawaneya vinjinji vakhani dandale kwaranya wa United States.” Teto ilambo ya Britain eneyo ili mbali imo-i ya ulamulilo wakopolo, muchaka dachineneveva ikala yogawaneya vinjinji vakhani ya mgwilizano onoyo ilambwela inakaenaathu na vilambo vya m’bungwe la European Union. Gawaneya wewu uiri-a ira ulamulilo wetene wa Britain na America ulepelenga panga vyongo mwakopolo.

12. Kodi vyoro-eda vya m’Baibulo vinanisimikizela n’ni?

¹² Vyoro-eda vinjinji vya m’Baibulo vyevyo vyakwakwaneli-ediwe wale vinonikami-eda ira niroromelenga vinjinji ira vyolanyeda vya Mulungu vinoza vikwakwaneli-ediwe. Ninovwa n’nga mwemwo olemba masalimu m’mo-i onoyo apepelile wa Yehova ira: “Miyo ndifooka chifukwa yolakalaka chipulumuswinyu, voi ndiyembekezela mawinyu.” (Sal. 119:81) Zela m’Baibulo, mooma murima Yehova unoniva-a “idedi-edo yapama koma teto sogolo lapama.” (Yer. 29:11) Idedi-edo yi-u kinaroromela va vyevyo muthu unaire liye koma va malonjezo a Yehova. Tiyemoni nipitilize roromela vinjinji Mawu a Mulungu vokala ofunjeda atindi a vyoro-eda vya m’Baibulo.

13. Mogwilizana na Salimu 119:66, 138, kodi ngu umboni umo-i uuvi onoyo unanikami-ede ira niroromelenga vinjinji Baibulo?

¹³ Umboni umo-i onoyo unanikami-ede ira niroromelenga vinjinji Baibulo, pi vyo-arelavo vyapama vinjinji vyevyo athu kanagumananaathu vo-arela malangizwiwa. (Welengani Salimu 119:66, 138.) Mofwanafwani-a, mabanja amo-i anayo ka-an’le vang’ono mala kanokalave limo-i mosangalala. A-imiwa kanosangalala leliwa mubanja la Chikiristu lelo kanavivwamoathu kala otiti-edeya koma teto ira makolwiwa kanowaomeluwana. — Aife. 5:22-29.

14. Pelekani isazo yotonyi-eda mwemo indi-eda chito makundo a m’Baibulo munakami-edeleathu muthu chenja moywaye.

¹⁴ Masiki vigawenga vyoopi-a vinjinji vichenja moywiwa chifukwa yo-arela malangizo a zelu a m’Baibulo. Kaganizelani mwemwo malangizwiwa mwakami-edeleathu mkaidi  m’mo-iwa zina laye Jack. e Liye ali wachiwawa teto ooiziweya ira ali m’mo-i mwa akaidi oopi-a vinjinji anayo kagamuliwe ira kaphiwe. Koma dambo limo-i Jack ookalanawo va phunzilo la Baibulo. Woma murima wa abali anayo kairi-a phunzilolo woomukuza murima teto na liyene oowambeela funjeda Baibulo. Angaambeen’le indi-eda chito makundo a m’Baibulo oochenja vyoira koma teto ikaleloyaye kukala muthu wapama. Vangavirile thawi, Jack ookala ofalisa o-obadiziwa teto oobadiziwa. Liye oolaleela mwatindi vya Umwene wa Mulungu wa akaidi afwaye teto ookami-eda athu 4 funjeda imbarimbari. Vevo lafiyaathu dambo loi aphiwe liye ali angachenjile. M’mo-i wa maloyaye awongile ira: “Mu kaimwemo ndamuiziwela miyo Jack chaka 20 diviriledo. Vyevyo a Mboni da Yehova kakan’leathu kamufunji-anga vimukami-eda chenja moywaye.” Masiki ira oophiwa, isazoyaye inotonyi-eda ira ninokoza roromela Mawu a Mulungu koma teto ira kookaana kopolo dowanda chenja muthu. — Yes. 11:6-9.

15. Kodi indi-eda chito malangizo a m’Baibulo una-iyani-a avi athu a Yehova na athu amo-i malambwano? (Onani ithuzithuzi.)

¹⁵ Athu a Yehova mbogwilizana chifukwa yoi kano-arela makundo a m’Baibulo. (Yoh. 13:35; 1 Akor. 1:10) Murendele na mgwilizanwi-u vinooneela pama, mo-iyana na athu a muilambwela anayo mbogawaneya chifukwa ya ndale, tundu koma teto mwemo munafwanyeleathu vyongo. Muzombwe m’mo-i zinalaye Jean ookuziwa vinjinji voona mgwilizano onoyo ulivo vaari va athu a Mulungu. Liye aulukulele muilambo imo-i u Africa. Muilambweyo mungaambeen’le khondo yavachiweniweni liye oovolowa usilikali koma vanduli viwa oothawela muilambo yowandamanana. Angali wewo oogumana na a Mboni da Yehova. Jean eere: “Ndoofunjeda ira athu anayo kali mu chipembezo yoona katinavolowelanawo ndale teto kai ogawaneya, m’malo mwiwa kanoomeluwana.” Liye oopitiliza ira: “Mundulimu ndoovipeleka vazela  khondo ilambwanga, koma ndangafunjedile imbarimbari ya m’Baibulo ndoovipeleka ira nditumikelenga Yehova.” Jean oochenjelaatu moywaye. M’malo movazana na athu o-iyana na liye, vano unowandela uliwetene onoyo unagumanena liye imbarimbari ya m’Baibulo eneyo inagwilizani-a athu. Likundo loi malangizo a m’Baibulo kookami-a athu anjinji okumela m’mitundu detene, ngu umboni wakopolo woi ninororomela Mawu a Mulungu.

16. Chifukwa n’ni pi vyofuneya vinjinji ira niroromelenga Mawu a Mulungu?

¹⁶ Vevo vyongo muilambwela vinasimbwaathu takala, roromela wi-u imbarimbari unoza ushishiwe. Athu amo-i kanoza kashishe nipangi-a ira niyambeele kaikela akala Baibulo lili loona kapena teto akala Yehova asakun’le athu ira kasogolelenga malambwano. Koma akala ninaroromela ira Mawu a Yehova thawi detene mboona ninoza niwande koonda misampha doshisha iroromelo yi-udi. ‘Ninoza nisimikize murima arela malangizo [a Yehova] mpakana walewale, ndithu wa moywi-u wetene.’ (Sal. 119:112) ‘Kaninaza ninyaswa’ wandela amo-i vyokuza imbarimbari koma teto alimbikisa ira kairenga vyongo mogwilizana na imbarimbariyo. (Sal. 119:46) Ninoza niwande vilela ‘moleza murima koma teto mwaimwemwe’ mavuto alukulu, tangani-avo zuzumi-iwa.—Akol. 1:11; Sal. 119:143, 157.

17. Kodi lemba li-u la chaka liniumbuchenga n’ni?

¹⁷ Ninoyamikela vinjinji ira Yehova unikami-eda iziwa imbarimbari. Imbarimbarila inonikami-eda kala odeka teto inonifunji-a mwemwo ninafuneela iyo kalela muilambwela eneyo athu mbosokonezeya vinjinji kwaranya wale. Teto inoniva-a idedi-edo ya sogolo lapama mu Umwene wa Mulungu. Eeno lemba la chaka ya 2023, linikami-e ira niroromelenga vinjinji ira Mawu Mulungu chi imbarimbari.—Sal. 119:160.