MUTU 2
Ibayibolo—Libuku Ilyakufuma kwa Chala
1, 2. Choni cho Ibayibolo chabupi ichakuhobosya ichakufuma kwa Chala?
KA MUNGAYIVWA buli-buli nanti umumanyani winu abapa ichabupi? Mutangachedwa pakwighula sona mungahoboka nkani ukuti umumanyani winu akubinong’onela. Mungamupalizya nkani pa vyo ababombela.
2 Ibayibolo chabupi ichakufuma kwa Chala. Likutubuzya inkani zyo pate nakumo-kumo ko tungazyagha. Umwakufwanikizya, likutubuzya ukuti u Chala akapela kumwanya, ichisu ichapasi sona abantu ababwandilo umwanavuli nu mukolo. Lili ni fundo zyo zingatwavwa pala twakomana ni ntamyo. Mu Bayibolo, tukumanyila mo u Chala akwiza pakukwanilisizya ubwighane bwache ukuti ichisu ichapasi ghabe malo amiza. Ibayibolo chabupi ichakuhobosya nkani.
3. Ka inti mumanye ichoni pala mukumanyila Ibayibolo?
3 Nanti mukubukilila ukumanyila Ibayibolo, mukwiza pakumanya ukuti u Chala akulonda kuti mube nawe pabumanyani. Pala mwamanyila ivinji ivyakukwafyannya nu Chala po mukwiza ukuba nawe pabumanyani ubukulu nkani.
4. Ka ichakuhobosya nkani pa nkani iya Bayibolo chakuti buli?
4 Ibayibolo lyasanuzyiwa muvinenelo ivya kupululila 2,600. Kuli ama Bayibolo amabiliyoni aghinji gho ghapulintiwe. Pa bantu 100 pachisu chosi, abantu 90 bakubelenga Ibayibolo mu chinenelo chabo. Usabata aliwesi abantu abakupululila 1 miliyoni bakughula pamo ukupokela Ibayibolo. Ukunena ubwanaloli pate ibuku lyo lingayana ni Bayibolo.
5. Choni cho tukuti Ibayibolo “likafutiliwa nu Chala”?
5 Ibayibolo “likafutiliwa nu Chala.” (Belenga 2 Timoti 3.16.) Abantu bakwinong’ona ukuti, ‘Ibayibolo likasimbiwa na bantu, po vyaba buli-buli ukuti ghabe Mazyu aghakufuma kwa Chala?’ Ibayibolo likwamula ukuti: “Loli abantu bakalaghula ukwendela mwa muzimu umuzelu.” (2 Pitala 1.21) Umwakufwanikizya, u gogo angamutuma umwizukulu wache ukuti amusimbile ukalata, ka umwenecho uwa kalata uyu we wenu? Ubwanaloli bwakuti ukalata uyu akuba wa gogo te wamwizukulu awe. Umwakuyana bulo, umwenecho uwa Bayibolo we Chala, te lya bantu bo bakasimba awe! U Chala weyo akabatangilila ukusimba inyinong’ono zyache. Po tungati Ibayibolo ‘mazyu gha Chala.’—1 Aba Tesalonika 2.13; ennya Ivya Kubumalilo 2.
IBAYIBOLO LYA BWANALOLI
6, 7. Choni cho tunganena ukuti Ibayibolo lyakukolelana?
6 Pakenda imyaka 1,600 ukuti Ibayibolo lisimbiwe. Bo bakasimba Ibayibolo bakabako mu kabalilo akakupambana-pambana. Bamo bakaba bakumanyila loli bamo hagha! Umwakufwanikizya, yumo akaba we dokotala. Bamo bakaba balimi, bamo bakaba bakuloba iswi, bamo bakaba badimi abavitekwa, bamo bakaba nchimi, bamo bakaba balongi sona bamo bakaba bo bamwene. Napo abasimbi bakaba bakupambana-pambana, loli Ibayibolo lyosi lyakukolelana sona litakususannya. a
7 Amachaputala agha bwandilo agha mubuku ilya bwandilo mu Bayibolo ghakulongosola mo intamyo zikandila. Loli amachaputala aghabumalilo agha mubuku ilyabumalilo ghakulongosola mo u Chala akwiza pakumazizya intamyo nukuching’anamula ichisu chosi ukuba we paladayiso. Ibayibolo likulongosola inkani izya bantu ukwanda kale sona likulangizya mo ubwighane ubwa Chala bukukwanilisiwa.
8. Nena ichifwanikizyo cho chikulangizya ukuti Ibayibolo likunena ubwanaloli pa nkani iya sayansi.
8 Ibayibolo te libuku ilya sayansi pamo ilya sukulu, loli likunena ubwanaloli pa nkani iya sayansi. Ibuku ilya kufuma kwa Chala momo libaghiye ukubela. Umwakufwanikizya, mubuku ilya Abanya Levi muli ubulongozi bo u Chala akabapa aba Izilayeli, ukuti bubafighililaye ku mbina. Ubulongozi ubu bukasimbiwa kale hee lyo abantu bachili batamenye mo amajelemusi ghakwandisizya imbina. Ibayibolo likumanyisya sona ukuti ichisu chikulelemba pabulo. (Jobu 26.7) Po abantu abinji bakasubilagha ukuti ichisu chafulati, Ibayibolo ilyene likanena kale ukuti ichisu chibulunganu.—Yesaya 40.22.
9. Pakuti abasimbi aba Bayibolo bakasimba ubwanaloli, vikutwavwa buli-buli?
9 Akabalilo kosi Ibayibolo likunena ubwanaloli pa nkani zyo zikabombiwa kale. Loli amabuku aminji ghatakunena ubwanaloli bosi pa nkani zyosi zyo zikabombiwa kale, chifukwa abasimbi bache te ba bwanaloli. Umwakufwanikizya, waghe ichisu chabo chaluza inkondo batakasimbagha mumabuku ghabo. Abasimbi aba Bayibolo abene bakasimbagha waghe aba Izilayeli baluza inkondo. Bakasimbagha sona ni vibibi vyo babomba. Umwakufwanikizya, mubuku ilya Ukubaligwa, u Mozesi akanena ivibibi vyo akabomba vyo pisinda pache u Chala akamupa ichilango. (Ukubaligwa 20.2-12) Ubwanaloli bo abasimbi bakasimba mu Bayibolo, bukulangizya ukuti Ibayibolo lifumite naloli kwa Chala. Ichi chikulangizya ukuti tungalisubalila Ibayibolo.
IBUKU LYO MULI IFUNDO IZYAKWAVWA
10. Choni cho ubulongozi ubwa mu Bayibolo bukutwavwa amasiku ghano?
10 Ibayibolo likuti “amasimbo ghosi ghakafutiliwa nu Chala, sona miza pa kumanyizizya, pakususya chicho chibibi, pakugholosya chicho chinyonganite.” (2 Timoti 3.16) Ibayibolo lili nu bulongozi ubwa kutwavwa amasiku ghano. Pakuti u Yehova weyo akatupela, akumanya akiza vyo tukwinong’ona namo tukuyivwila. Atumenye akiza sana ukuchila namo swebene tukwimanyila sona akulonda ukuti tuhobokaye. Akumanya cho chiza nacho chibibi kwa uswe.
11, 12. (a) Nkimba bulongozi buli bo u Yesu akanena mwa Matayi chaputala 5 mupaka 7? (b) Ka fundo buli izyamwabo zyo tungamanyila ukufuma mu Bayibolo?
11 Mubuku ilya Matayi chaputala 5 mupaka 7, u Yesu akanena ubulongozi ubwiza ubwa mo tungabela bakuhoboka, mo tungikalila na bamwitu, mo tungiputila namo tungabombezezya indalama. U Yesu akanena ubulongozi ubu imyaka 2,000 yo yendapo, loli buchili bwa maka sona bwa kwavwa amasiku ghano.
12 U Yehova akutumanyisya ukwendela mu Bayibolo ifundo zyo zingatwavya ukuti twikalaye akiza mu mbumba, mo tungabombela akiza imbombo sona namo tungikalila mumutende nabamwitu. Ifundo izya mu Bayibolo zingatwavya akabalilo kosi, ukusita ukwennya umuntu, ko twikwikala, ni ntamyo zyo tungaba nazyo.—Belenga Yesaya 48.17; ennya Ivya Kubumalilo 3.
MUNGAGHASUBALILA AMABUCHIMI AGHA MU BAYIBOLO
13. Ka u Yesaya akanena ukuti choni cho chikwiza pakubombiwa nitawuni iya Babeloni?
13 Amabuchimi agha mu Bayibolo aminji ghakwanilisiwe kale. Umwakufwanikizya, u Yesaya akanenela zila ukuti u Babeloni akwiza ukumongoliwa. (Yesaya 13:19) Akanena ndendende mo itawuni iya Babeloni yikwiza ukumongoliwa. Itawuni iyi yikafighililiwa ni vimageti ivikulu sona nulusoko. Loli u Yesaya akanenela zila ukuti amizi agha mulusoko ulu ghakwiza pakukamusiwa sona amageti ghakwiza ukuba aghakusita ukwighalila. Abalwani bakwiza ukwingila ukusita ukulwa inkondo. U Yesaya akanena sona izya muntu yo akwiza pakumongola u Babeloni ukuti we Sayilasi.—Belenga Yesaya 44.27–45.2; ennya Ivya Kubumalilo 4.
14, 15. Nkimba ubuchimi ubwa Yesaya bukakwanilisiwa buli-buli?
14 Bo pendapo imyaka 200 ukufuma po u Yesaya akanena izya kumongoka ukwa Babeloni, abasilikali bakiza pakumongola itawuni iya Babeloni. Ka wenu yo akabatangililagha abasilikali? Ngati mo ubuchimi bukanenela, akaba we Sayilasi, u mwene uwa Peleziya. Vyosi ivi vikabombiwa ukuti ubuchimi bukwanilisiwe.
15 Ubusiku bo abasilikali bakizagha pakumongola u Babeloni bakagha abantu bali pa phwando pakasi. Bakennyanga ukuti nachimo-chimo cho chingabombiwa, chifukwa bakazingililiwa nu mupanda uwakughoma nkani sona nulusoko. U Sayilasi na basilikali bache, bakakumba umufolo uwakupaghula amizi kuzi kwa tawuni iya Babeloni, ukuti amizi ghachepe mulusoko. Amizi ghakati ghachepa mulusoko abasilikali aba Peleziya bakaloboka. Ka abasilikali aba Peleziya bakati binjilaye buli-buli, pakuti u Babeloni akafighililiwa nu mupanda uwakughoma nkani? Pakuti ubuchimi bukanenela zila ukuti amageti ghakwiza ukuba aghakusita ukwighalila, cho chifukwa abasilikali bakapoka itawuni iya Babeloni ukusita ukulwa inkondo.
16. (a) Ka u Yesaya akati choni cho chikwiza pakubombiwa nu Babeloni? (b) Ka tukumanya buli-buli ukuti ubuchimi ubwa Yesaya bukakwanilisiwa?
16 U Yesaya akanenela zila ukuti patalipo umuntu yo akwiza ukwikalamo sona mu Babeloni. Akasimba ukuti: “Te ghakabe sona amalo aghakwikalamo abantu, pamo ukuzengamo bwila na bwila.” (Yesaya 13.20) Ka ivi vikabombiwa naloli? Ubuyo bo pakaba u Babeloni, bukwayiwa kubufumilo bwizuwa ukwa Baghdad, muchisu icha Iraq, amakilomita 80. Amalo agha kutakwikala abantu mupaka pakabalilo aka. U Yehova akamunangannya zila u Babeloni ni “chipyelelo chakunanganizizya.”—Yesaya 14.22, 23. b
17. Choni cho tungasubalila vyosi vyo u Chala atulayizizye?
17 Ubwanaloli bwakuti, amabuchimi aminji agha mu Bayibolo ghakwanilisiwe kale. Ichi chikung’anamula ukuti tungasubalila vyo Ibayibolo likunena ivyakukwafyannya na muntazi. Tuli nulusubilo ukuti u Yehova akwiza ukukwanilisya vyo alayizizye ukuti ichisu ichapasi chikwiza pakuba we Paladayiso. (Belenga Ukubaligwa 23.19.) Tuli nulusubilo ukuti “u Chala yuyo atakutamanta, akalayizya pakutupa ubumi bunubu, bo ichisu ichapasi chitapeliwe.”—Titi 1.2. c
IBAYIBOLO LINGASINTA UBUMI BWINU
18. Ka u Pabuli akalongosola ichoni izya “amazyu agha Chala”?
18 Twamanyila kale ukuti patalipo nalimo ibuku lyo lingayana ni Bayibolo. Ibayibolo lyakukolelana sona nanti likunena pa nkani izya sayansi nizya lumbili, likunena ubwanaloli. Likutupa ubulongozi ubwiza sona lili na mabuchimi gho ghakwanilisiwe kale. Loli Ibayibolo lili sona ni vintu ivinji ivyakuchila apa. Umutumiwa u Pabuli akasimba ukuti: “Amazyu agha Chala mumi sona ghakubomba-bomba.” Nkimba ivi vikung’anamulachi?—Belenga Aba Hebeli 4.12.
19, 20. (a) Ka Ibayibolo lingabavwa buli-buli ukuti mwimanye akiza mo mubeleye? (b) Ka mungabomba ichoni ukuti mulangizye ukuti mukupalizya ichabupi cho Libayibolo?
19 Ibayibolo lingasinta ubumi bwinu. Lingabavwa ukuti mwimanye akiza mo mubeleye. Lingabavwa ukwimanya akiza sona ukumanya mo mukuyivwila. Umwakufwanikizya, tunginong’ona ukuti tumughanite u Chala. Loli tungasimikizya ukuti tumughanite naloli u Chala, nanti tukukonka vyo Ibayibolo likunena.
20 Ukunena ubwanaloli Ibayibolo libuku ilyakufuma kwa Chala. Akulonda ukuti mulibelengaye, mulimanyilaye sona mulighane. Mubaghiye ukupalizya ichabupi ichi sona tubukilile ukulimanyila. Mukwiza pakwivwisya vyo u Chala akwiza pakubabombela abantu. Mu mutu uwakukonkapo, tukwiza ukumanyila ivinji ivya bwighane ubu.
a Abantu bamo bakunena ukuti Ibayibolo te lya kukolelana, loli ubu te bwanaloli. Ennya mutu 7 mubuku ilyakuti Baibulo—Kodi Ndilo Mawu a Mulungu Kapena a Munthu? ilyakulumbililiwa na Bakaboni ba Yehova.
b Nanti mukulonda ukumanyila ivinji ivya mabuchimi, mungabelenga amapeji 27 mupaka 29 mukabulosha akakuti Buku la Anthu Onse, aka kulumbililiwa na Bakaboni ba Yehova.
c Ukumongoliwa ukwa Babeloni, buchimi boka ubwa mabuchimi gho ghakwanilisiwe mu Bayibolo. Ukuti mumanye amabuchimi aghakunena izya Yesu Kilisitu, mungennya Ivya Kubumalilo 5.