MUTU 13
Tuchindikaye Ichabupi icha Bumi
1. Ka wenu yo akatupa ubumi?
U YEHOVA “we Chala wa bumi.” (Yeremiya 10.10) U Yehova mupeli witu, sona atupile ubumi. Ibayibolo likunena ukuti: “Pakuti wewe ukapela ivintu vyosi; mubwighane bwako vikapeliwa nukuba nu bumi.” (Ubuvumbuli 4.11) Ukunena ubwanaloli, u Yehova akalondagha naloli ukuti tube nu bumi. Ubumi chabupi chapamwanya nkani ichakufuma kwa Chala.—Belenga Masalimo 36.9.
2. Ka tungabomba ichoni ukuti tube nu bumi ubwiza?
2 U Yehova atupile chilichosi ichakulondiwa ukuti tubukilile ukuba nu bumi. Umwakufwanikizya, akutupa ichakulya sona na mizi. (Imbombo 17.28) Loli ukuchila pavyosi ivi akulonda ukuti tuhobokaye nu bumi. (Imbombo 14.15-17) Ukuti tube nu bumi ubwiza, tubaghiye ukwivwila amalamulo agha Chala.—Yesaya 48.17, 18.
KA U CHALA AKUBWENNYA BULI-BULI UBUMI?
3. Ka u Yehova akabomba ichoni bo u Kayini amughogha u Abelo?
3 Ibayibolo likutumanyisya ukuti ubumi bwitu sona nu bumi ubwa bantu abanji bwakulondiwa nkani kwa Yehova. Umwakufwanikizya, umwana uwa Adamu nu Eva u Kayini akamukalalila hee umuzuna wache u Abelo. U Yehova akamusoka ukuti anyosyeko ubukali bwache. Loli u Kayini atakivwila sona akabukilila ukuba mukali, “pabumalilo pache akamughogha umuzuna wache u Abelo.” (Ubwandilo 4.3-8) U Yehova akamupa ichilango u Kayini ichifukwa chakumughogha u Abelo. (Ubwandilo 4.9-11) Polelo ukukalala nu lubengo vyakoghofya nkani, chifukwa vingatupangisya ukuti tube swe bakali pamo aba nkaza. Umuntu yo ali ni nkalo ngati izi, atangabwagha ubumi ubwa bwila na bwila. (Belenga 1 Yohani 3.15.) Ukuti tumuhobosye u Yehova, tubaghiye ukubaghana abantu abamaluko ghosi.—1 Yohani 3.11, 12.
4. Ka lamulo buli lyo u Chala akabapa aba Izilayeli? Sona likutumanyisya ichoni ivyakukwafyannya nu bumi?
4 Bo imyaka amasawuzani yendapo, u Yehova akalangizya ukuti ubumi bwakulondiwa nkani po akamupa u Mozesi Indaghilo 10. Ilamulo lyoka likaba lyakuti: “Utakaghoghaye.” (Ukukumbusya Indaghilo 5.17) Nanti umuntu amughogha uwamwabo umwezo bulo wepe akaghoghiwanga.
5. Ka u Chala akuyennya buli-buli inkani iyakufumya ulwanda?
5 Ka u Chala akuyennya buli-buli inkani iyakufumya ulwanda? Ubumi ubwa mwana yo achili atapapiwe, u Yehova akubwennya ukuti bwakulondiwa nkani. Amalamulo gho u Yehova akabapa aba Izilayeli akanena ukuti, waghe umuntu amuvulazya umama yo ali nu lwanda po umwana afwa, umuntu yo abomba ivi, wepe akaghoghiwanga. (Belenga Ukusoka 21.22, 23; Masalimo 127.3.) Ichi chikutumanyisya ukuti ukufumya ulwanda kwananga.—Ennya Ivya Kubumalilo 27.
6, 7. Ka tungalangizya buli-buli ukuti ubumi bwakulondiwa nkani pamaso pa Yehova?
6 Ka tungalangizya buli-buli kwa Yehova ukuti ubumi bwitu nubwa bamwitu bwakulondiwa nkani? Tungalangizya waghe tutakubomba chilichosi cho chingabika ubumi bwitu nubwa bantu abanji pangozi. Tutabaghiye ukukweba itumba, ichamba pamo ukukweba imilembo yo yingatuvulungannya chifukwa vingatunanga sona vingatughogha.
7 U Chala atupile ubumi sona nu mubili ukuti tubombezyanje mo umwenecho akulondela. Po tubaghiye ukubupwelelela akiza umubili witu. Loli nanti tutakubupwelelela umubili witu tukwiza ukuba bakunyala pamaso pa Yehova. (Aba Loma 6.19; 12.1; 2 Aba Kolinti 7.1) U Yehova weyo akatupa ubumi. Tutangamwiputa waghe tukubwennya ubumi ukuti te bwakulondiwa. Nangabuli chingaba chipala ukuzileka inkalo zyitu imbibi, loli u Yehova angatwavwa waghe tukwennya ukuti ubumi bwakulondiwa nkani.
8. Nkimba tungalangizya buli-buli ukuti tutakubika ubumi bwitu pamo ubwa bamwitu pangozi?
8 Twamanyila ukuti ubumi chabupi ichapamwanya nkani. U Yehova akusubila ukuti tukwiza pakubomba chilichosi cho tungakwanisya ukuti tutakabike ubumi bwitu pamo ubwa bamwitu pangozi. Tukubomba bunubu waghe tukwendesya igalimoto, uhonda pamo injinga. Tutakubombako ivintu vyo vingabika ubumi bwitu pangozi ngati ulwangalo ulwa lombwa. (Masalimo 11.5) Sona tukwenelezya ukuti po tukwikala pate cho chingapangisya ingozi. U Yehova akabalamula aba Izilayeli ukuti: “Nanti mukuzenga inyumba, mubaghiye ukuzengelela mumbali mwa musonje ukuti mutakabe nu mulandu uwibanda ichifukwa ichakuti umuntu yumo awa.”—Ukukumbusya Indaghilo 12.8.
9. Ka tungavibombezya buli-buli ivinyamana?
9 Ubumi ubwa vinyamana u Yehova akubwennya ukuti bwakulondiwa. U Yehova akutwitikizya ukughogha ivinyamana ukuti twaghe ichakulya pamo ivyakuvwala. Sona akutwitikizya ukughogha ivinyamana waghe vikulonda ukuvulazya ubumi bwitu. (Ubwandilo 3.21; 9.3; Ukusoka 21.28) Loli tutakaviwombelaye ivinyamana inkaza sona tutakaghoghaye ivinyamana umwa kwizizya bulo.—Isya Mbupingamu 12.10.
TUBUCHINDIKAYE UBUMI
10. Ka tukumanya buli-buli ukuti ibanda likwimila ubumi?
10 Ibanda lizelu pamaso pa Yehova, chifukwa likwimila ubumi. Bo u Kayini aghogha u Abelo, u Yehova akamubuzya u Kayini ukuti: “Ibanda ilya muzuna wako likundilila ukufuma pasi.” (Ubwandilo 4.10) Po ibanda ilya Abelo likimilagha ubumi bwache sona u Yehova akamupa ichilango u Kayini ichifukwa ichakuti akamughogha u Abelo. Bo amizi ghizula mukabalilo aka Nowa, u Yehova akalangizya mumo ibanda likwimila ubumi. U Yehova akamwitikizya u Nowa poka ni mbumba yache ukuti balyanje inyama. Akanena ukuti: “Ichinyamana chilichosi cho cha bumi chakulya ku kwinyu. Ukuyana na mumo nkabapa ivyakumela, nabapa vyosi.” Loli u Yehova akabalamula ichintu choka ukuti batakalyanje: “Mutakalyanje inyama poka ni banda—lyo bumi bwache—mutakalyanje.”—Ubwandilo 1.29; 9.3, 4.
11. Ka u Yehova akabalamula aba Izilayeli ukuti babombaye ichoni ni banda?
11 Bo pendapo imyaka 800 ukufuma po u Yehova akamubuzya u Nowa ukuti atakalyanje ibanda, akabalamula sona abantu ukuti: “Nanti we mu Izilayeli pamo umulendo yo iza pakwikala kukwinyu, nanti akola ichinyamana pamo ichiyuni alyanje, loli ibanda lyache alikupule pasi nu kulifukila.” Akanena sona ukuti: “Manyi mulyanje ibanda.” (Abanya Levi 17.13, 14) U Yehova akalondagha ukuti abantu bache balyennyanje ibanda ukuti lizelu. Bakalyanga inyama yene ibanda pole. Nanti baghogha ichinyamana ngati chakulya, bakakupulilagha ibanda pasi.
12. Ka aba Kilisitu babaghiye ukulyennya buli-buli ibanda?
12 Imyaka yikati yendapo bo u Yesu afwa, abatumiwa na basongo abachipanga icha Chikilisitu ku Yelusalemu bakakomana ukuti banenezannye nanti ichigaba chimo icha Ndaghilo zyo bakabapa aba Izilayeli zichili zikubomba imbombo kuba Kilisitu. (Belenga Imbombo 15.28, 29; 21.25.) U Yehova akabavwa ukwivwisya ukuti ibanda likaba lichili lyakulondiwa hee kukwache sona ukuti balyennyanje ukuti lizelu. Aba Kilisitu aba bwandilo batakalyanga pamo ukung’wa ibanda sona batakalyanga inyama yo yanyongiwa bulo pamo yo watachekite kusingo. Nanti bakalyanga ibanda nge vikayana bulo ukuti biputa ivifwani pamo ukulowa. Ukufuma akabalilo kala-kala aba Kilisitu aba bwanaloli bakukana ukulya pamo ukung’wa ibanda. Buli amasiku ghano? Nilelo bulo u Yehova akulonda ukuti tulyennyanje ibanda ukuti lizelu.
13. Choni cho aba Kilisitu bakukana ukubikiwa ibanda mu mubili?
13 Ka ichi chikung’anamula ukuti aba Kilisitu babaghiye ukukana ukubikiwa ibanda? Eee. U Yehova akatulamula ukuti manyi tulyanje pamo ukung’wa ibanda. Nanti u dokotala angabakanizya ukung’wa ipele, ka mungabombezya idilipi pakung’wa ipele? Awe. Umwakuyana bulo, ilamulo ilyakuti manyi mulyanje pamo ukung’wa ibanda likung’anamula ukuti tutakitikizye ukubikiwa ibanda mu mubili.—Ennya Ivya Kubumalilo 28.
14, 15. Choni cho aba Kilisitu babaghiye ukubuchindika ubumi sona nukumwivwira u Yehova?
14 Nanti u dokotala atubuzya ukuti inti tufwe nanti twakana ukuwikiwa ibanda, ka tungabomba ichoni? Aliwesi abaghiye ukusala mwene ukwivwila ilamulo ilya Chala pa nkani iya ibanda. Aba Kilisitu bakupalizya ubumi bo bali nabo pakuba chabupi ichakufuma kwa Chala. Bakwitikizya ukupokela ubutuli buli bosi ukuti babukilile ukuba nu bumi loli batakwitikizya ukuti bababike ibanda mumubili.
15 Tukuyezya-yezya ukuti tube nu bumi ubwiza, loli pakuti ubumi bwakulondiwa nkani kwa Chala, tutakwiza ukwitikizyapo lumo ukuti tubikiwe ibanda. Chakulondiwa nkani ukumwivwila u Yehova ukuchila ukubikiwa ibanda ukuti tubukilile ukuba nu bumi ubutali. U Yesu akati: “Pakuti umuntu wesi yuyo akulonda pakubupoka ubumi bwache akwiza pakubutagha. Loli umuntu wesi yuyo akulonda pakubutagha ubumi bwache pachifukwa ichanene, akwiza pakubupoka.” (Matayi 16.25) Tukulonda ukumwivwila u Yehova chifukwa ichakuti tumughanite. U Yehova akumanya cho chiza kukwitu sona tukubwennya ubumi ukuba bwapamwanya nkani sona buzelu ngati mo u Yehova akubwenezya.—Aba Hebeli 11.6.
16. Choni cho ababombi aba Chala bakumwivwila?
16 Ababombi aba Chala bakwivwila ilamulo pa nkani iyibanda. Batangalya pamo ukung’wa ibanda sona batangitikizya ukubikiwa ibanda ngati mulembo. a Loli bangitikizya ubutuli bulibosi ubwamilembo ukuti babukilile ukuba nu bumi. Bakusubila ukuti Umupeli uwa bumi ni banda akumanya cho chakulondiwa kukwabo. Ka numwe mukusubila ukuti u Yehova amenye cho chakulondiwa kukwinyu?
IZILA YO U YEHOVA AKWITIKIZYA UKUBOMBEZYA IBANDA
17. Ka zila buli yo u Yehova akabitikizya aba Izilayeli ukubombezya ibanda?
17 Mu Ndaghilo zyo u Chala akamupa u Mozesi, U Yehova akababuzya aba Izilayeli ukuti: “Umoyo uwa icha bumi chilichosi ghuli mwibanda, loli ibanda mbapile umwe ukuti mubombezyanje pachighemo ukuti imbibi zyinu zihobokiliwanje chifukwa ibanda lyolyo likupangisya ukuti imbibi zihobokeliwe.” (Abanya Levi 17.11) Nanti aba Izilayeli bananga, bakamulabagha u Yehova ukuti abahobokele umwakwiyipa ichinyamana sona nukumulaba umuputi usongo ukuti apolele ibanda pachighemo panyumba iya Chala. Iyi yikaba zila yoka yo u Yehova akabitikizya aba Izilayeli ukubombezya ibanda.
18. Ka ubufwe ubwa Yesu bukutupa lusako buli?
18 Bo u Yesu iza pachisu ichapasi, akiyipa ubumi bwache pamo ibanda ukuti imbibi zyitu zihobokeliwe. Akapyana ilamulo ilyakwiyipa ivinyamana pachighemo. (Matayi 20.28; Aba Hebeli 10.1) Ubumi ubwa Yesu bukaba bwakulondiwa nkani, cho chifukwa u Yehova akamuzyusyila kumwanya. Po abantu bakwiza pakwagha ubumi ubwa bwila na bwila ichifukwa icha Yesu.—Yohani 3.16; Aba Hebeli 9.11, 12; 1 Pitala 1.18, 19.
19. Ka tungabomba ichoni ukuti manyi tube nu mulandu uwibanda?
19 Tukumupalizya nkani u Yehova chifukwa atupile ubumi. Sona tukubabuzya abantu ukuti nanti bangaba nu lusubilo umwa Yesu bakwiza pakwagha ubumi ubwa bwila na bwila. Chifukwa ichakuti tubaghanite nkani abantu, tukuyezya-yezya ukubomba chilichosi cho tungakwanisya ukubamanyisya mo bangize babwaghile ubumi. (Ezekieli 3.17-21) Nuswe bulo tukwiza pakunena ngati we mutumiwa u Pabuli ukuti: ‘Nanti umuntu yumo uwa umwe angasobela, une nasukusula munyobe. Pakuti ntakafisapo nachimo-chimo ku kwinyu, loli nkalumbilila zyosi zizyo u Chala akulonda.’ (Imbombo 20.26, 27) Ubwanaloli bwakuti, tukulangizya ukuti tukubuchindika ubumi sona ni banda nanti tukubabuzyako abamwitu ivyakukwafyannya nu Yehova sona namo akubwenezya ubumi.
a Ukuti mumanye ivinji ivyakukwafyannya ni banda, ennya pa peji 77-79 mubuku ilya mutu uwakuti “Kasi Mungachita Wuli Kuti Mukhalilire mu Chitemwa cha Chiuta?” Ilya kulumbililiwa na Bakaboni ba Yehova.