Nkhapapiwa mu 1927 mutawuni iyinandi yo yikaba kupipi na ku Chicago, Illinois, U.S. Mumbumba yitu tukabamo abana 5, u Jetha, u Don, une, u Karl nu Joy. Swebosi tukaba swe bakwiyipa pakumubombela u Yehova nu moyo ghosi. Mu 1943, u Jetha akingila Isukulu iya Gilayidi ikilasi nambala 2. Mu 1944, u Don, akabuka pakubombela ku Beteli iya ku Brooklyn, ku New York. Mu 1947, u Karl akabuka ku Beteli, sona mu 1951 u Joy wepe akabuka ku Beteli. Ichifwanikizyo chabo ichiza ni cha bapapi bitu, chikanavwa ukuti imbe ni chinyonywa ichakumubombela u Yehova.

Ubaba nu Mama bakamughanagha u Chala sona bakatulimbikisya ukuti nuswe bulo tumughanaghe. Ubaba akati abwela ku Nkhondo Iyabwandilo Iya Pachisu Chosi, akaleka ukughasubalila amachali. Umama akapalizya sana ichifukwa chakuti u Baba akabwelako wa bumi, po akamubuzya ukuti: “Karl, zatubukaghe ku chalichi ngati mo tukabombelagha.” Ubaba akamula ukuti: “Inthi mbasindikile bulo loli nthakuya pakwingilamo.” Umama akalalusya ukuti: “chifukwa buli?” Ubaba akamula ukuti: “Pakabalilo aka nkhondo abasongo abachipanga chinichi bakabasayagha abasilikali ni vilwilo vyabo! Nkimba u Chala akaba kuvigaba vyosi vibili?”

Pisinda pache po Umama akaba ukuti achili ali ku chalichi, Abakaboni ba Yehova babili bakiza pa nyumba yitu. Bakamupa Ubaba amabuku mabili aghakulongosola Ibayibolo gho ghakaba nu mutu uwakuti Light, gho ghakalongosolagha ibuku ilya Ubuvumbuli. Ubaba akaba ni chinyonywa sona akapokela amabuku agha. Umama akati aghennya bulo amabuku agha akanda pakughabelenga. Isiku limo po akabelengagha inyuzipepala, akagha amazyu gho ghakabitizyanga abanthu ukuti baye kuchimanyilo icha Bayibolo cho bakabombezyanga amabuku aghakuti Light. Umama akabuka. Akati afika, umukolo uwachasongo weyo akamupokelela pa mulyango. Umukulo uyu akakola lyoka mwamabuku agha, po umama akamulalusya ukuti, “Ka kuno mukumanyila amabuku agha?” Umukolo yula akati, “Inga ungingila.” Usabata uwakukonkhapo, Umama akatusenda twebana nu kubuka nuswe sona tukanda pakubukako usabata aliwesi.

Isiku limo po tukaba pa nkhomano, yo akatangililagha akansala ukuti mbelenge Salimo 144.15, lyo likunena ukuti bakuhoboka babo bakumwiputa u Yehova. Isimbo ili likanhobosya sana ngati mo ghakuhobosezya amavesi mabili agha, 1 Timoti 1.11 po pakuti ‘u Yehova we Chala uwakuhoboka.’ Sona ilya Aba Efeso 5.1, lyo likutubuzya ukuti “mweghelelaye kwa Chala.”  Nkhazyaghannya ukuti mbaghiye ukuba ne wakuhoboka po nkhumubombela Umupeli sona mbaghiye ukumupalizya ichifukwa chakumpha ulusako ulu. Ivinthu vibili ivi vyovyo nkhuyezya ukubomba pa bumi bwane.

Ichipanga cho chikaba papipi chikaba ku Chicago ko tukendegha umutunda uwa makilomita 32 ukuti tuye tufike. Napo vikaba bububu, loli akabalilo kosi tukabukagha sona nkhanda pakumanya ivyinji ivyakukwafannya ni Bayibolo. Nkhukumbuka ukuti isiku limo po tukaba pa nkhomano, yo akatangililagha akamusala u Jetha ukuti amulepo. Po nkhivwisyanga nkhinong’ona ukuti ‘nazimenye ukuti vyovyo inthi amule. Nune bulo nge nimikagha inyobe ukuti namulepo.’ Nkhanda pakwisengannya akiza sona nkhamulagha mumazyu aghane na ghane. Loli ichakuhobozya nkhani chakuti ngati mo abakulu na bayemba bane bakabombela, nune bulo nkhaba pa bumanyani ubwiza nu Yehova. Pisinda pache mu 1941 nkhoziwa.

Ulukomano lo nkhulukumbukila nkhani lukabombiwa mu 1942 ku Cleveland, Ohio. Muvigaba ivyakupulula 50 ku United States bakalumikizya ku lukomano ulu pakubombezya itelefoni. Imbumba yitu, yikikalagha mumatenthi gho ghakaba kupipi na malo agha lukomano gho abakamu bakayannya ukuti twikalemo. Inkhondo Iyabubili yikaba ukuti yichili yitamalite sona Abakaboni ba Yehova bakaba ukuti bakuvwimiwa sana. Pabusiku, nkhennya abakamu bakwimika amagalimoto ghabo ukuzyungulila amalo gho tukaba nu kwasya amababu agha magalimoto. Bakapanga indondomeko iyakuti mugalimoto yiliyosi mubanje umunthu uwakuti alondelaghe ubusiku bosi. Bakapanga bunubu ukuti nanthi pangabombiwa chilichosi ubusiku, abakamu aba bakalondiwanga ukuti basye amababu agha galimoto nu kulizya uhuta. Umwakuti abanji bize nu kutwavwa. Apa ‘nkhennya ukuti abanthu ba Yehova bakaba bakwisengannya pachilichosi!’ Nachimo ichibibi cho chikabombiwapo, po nkhiyivwanga ukuti ne wakufighililiwa sona nkhaghonagha utulo utwiza.

Imyaka iyinji yikati yendapo, pa kabalilo ko nkhinong’onelaghapo pa vyo nkhamanyila palukomano ulu, nkhazyaghannya ukuti umama atakatapasyanga pamo ukoghopa. Akamusubalilagha nkhani u Yehova ni gulu lyache. Te nkhaluvyepo lumo ichifwanikizyo chache ichiza.

Umama akanda ubupayiniya ubwakabalilo kosi bo kwasyala panandi ukuti tupange ulukomano ulu. Akabikagha nkhani amahala ku nkhani zyo zikalongosolagha imbombo iyakabalilo kosi. Po tukabwelagha, akati: “Nalondagha ukuti ningabukilila ukubomba ubupayiniya ubwakabalilo kosi, loli nthangakwanisya ukubomba ubupayiniya nu kupwelelela pa nyumba.” Akatulaba nanthi tungamwavwa. Tukitizya, polelo akamugabila aliwesi ichipinda choka pamo vibili ukuti tuyannyanje po tuchili tutaliye ichakulya icha pandabindabi. Nanthi twabuka kusukulu, akenelezyanga ukuti panyumba pakuboneka akiza, pisinda pache akabukagha mubulumbilili. Akatangwanikagha sana, loli akabalilo kosi akatupwelelelagha. Akabalilo kosi nanthi twabwelako ku sukulu sona twiza pakulya ichakulya icha pamusanya akabanga nuswe. Amasiku ghamo nanthi twabwelako ku sukulu, tukabukagha nawe mubulumbilili vyo vikatwavwa ukuwivwisya vyo umupayiniya abaghiye ukubomba.

Po nkhaba ni myaka16, nkhanda ubupayiniya. Napo ubaba atakaba we Kaboni wa Yehova loli akahobokagha na mo nkhabombelagha ivinthu. Ubusiku bumo nkhamubuzya ukuti napo nkhulimbikila ukulumbilila  loli nthamwaghitepo nayumo uwakumanyila nawe Ibayibolo. Pisinda pache nkhamulalusya ukuti, “Ka mungighana ukuti imanyilaghe numwe Ibayibolo?” Akati inong’onelapo akati, “Inga inthamyo nayimo.” Ubaba weyo akaba mumanyili wane uwabwandilo uwa Ibayibolo. Ulu lukaba lusako ulwapamwanya sana!

Tukamanyilagha ibuku ilyakuti “The Truth Shall Make You Free.” Po tukabukililagha ukumanyila, nkhazyaghannya ukuti Ubaba akanavwanga ukuti imbe ne mumanyili sona mumanyisi umwiza. Umwakufwanikizya, ubusiku bumo tukati twabelenga indime akanena ukuti, “Nkwivwa vyo ibuku likunena. Loli ka mukumanya bulibuli ukuti vyo ibuku likunena vya bwanaloli?” Nthakaba ne wakwisengannya ukwamula ilalusyo ili po nkhanena ukuti: “Nthangamula ilalusyo ili pa kabalilo aka, loli nkhwiza ukwamula pa kabalilo akanji po tukumanyila.” Po nkhamwamula pa vyo akandalusya. Nkhaghagha amavesi gho ghakukolelana ni nkhani yo tukanenezannyanga. Pisinda pache nkhamanyila mo ningisenganizizya pakufufuza tasi po tuchili pakumanyila. Ivi vikavwa ukuti une nu baba tubukilile ukukula mwabuzimu. Ubaba akabombezyanga vyo akamanyilagha po mu 1952 akoziwa.

Nkhafumapo pa nyumba po nkhaba ni myaka 17. U Jetha a akaba we mishonale sona u Don akabombelagha pa Beteli. Bosi bakayighanagha sana imbombo yo bakabombagha vyo vikandimbikisya. Po nkhasayina ifomu iya ku Beteli ni ya Sukulu iya Giliyadi, pisinda pache nkhamulekela u Yehova ukuti weyo asale ko ningamubombela. Mu 1946 bakanitizya ukuti inje mbombelaghe ku Beteli.

Ukwa myaka iyinji po nkhaba pa Beteli, nkhabombagha imbombo izyakulekanalekana vyo vikapangisya ukuti imanyile ivinthu ivyinji ivipya. Nabombela pa Beteli ukwa myaka 75. Nkhamanyila mo tungapangila amabuku na mo tungabelengelela indalama. Nkhamanyila sona mo ningitizizya nu kutumizya ivinthu ku malo aghanji. Ukuchila vyosi nkhahobokagha sana ni ndondomeko yo bakatupelagha ichakulya ichabuzimu ukwendela mukwiputa ukwa pandabindabi ni nkhani izyakufuma mu Bayibolo.

Nkhamanyila sona ivyinji kwa muzuna wane u Karl, yo akiza pa Beteli mu 1947. Akaba mumanyili sona mumanyisi umwiza uwa Bayibolo. Isiku limo nkhabuka kukwache ukuti aye anavwe ukwisengannya inkhani yo nkhaba nayo. Nkhamubuzya u Karl ukuti nasengannya ifundo izyinji loli nthakumanya mo ningazilongosolela akiza. Akanavwa umwakundalusya bulo ukuti, “Joel, nkhimba umutu uwa nkhani yako wakuti choni?” Umwalubilo nkhivwisya ukuti nkhalondiwanga ukumbombezya ifundo zyo zinganavwa ukuti ndongosole akiza inkhani yane. Nthakalondiwanga ukunena ifundo yiliyosi. Sona te nkhaluvyepo lumo vyo nkhamanyila pa kabalilo kala.

Ukuti tuhobokaghe po tukubombela pa Beteli, tukulondiwa ukuti tulumbililaghe vyo vingatughomya sana.  Ichinthu ichakulondiwa nkhani cho nkhukumbukila chikabombiwa ku Bronx New York City. Une nu mukamu yumo tukanyokela kwa mukolo yumo yo akapokela Ichitembe cha Mulindilili nu Wukani! Tukilongosola umwakunena ukuti, “Kuchamabwila kuno tukwavwa abanthu ukuti bamanyile ivinthu ivyakufuma mu Bayibolo.” Akamula ukuti, “Nanthi vyakufuma mu Bayibolo, ingila.” Tukabelenga sona tukenezannya Amasimbo aghakukwafannya nu Bumwene bwa Chala ni chisu ichipya cho chikwiza. Ivi vikamuhobosya sana umwakuti vikamupangisya ukuti abitizyeko abamanyani bache abinji ukuti bope bize babepo usabata uwakukonkhapo po tukumanyila. Pabumalilo umwene nu mulume wache bakaba babombi abasubaliwa aba Yehova.

Nkhalondagha umukolo uwakuti ningasendana nawe ukwa myaka 10. Choni cho chikanavwa ukuti imwaghe umukolo umwiza? Nkhiputa kwa Yehova nu kwinong’onela vyo tungize tubombe nanthi twasendana.

Pa lukomano lo lukabombiwa ku Yankee Sitediyamu mu 1953, nkhakomana nu muyemba yumo izina lyache u Mary Aniol. Umukolo uyu nu Jetha bakingila poka ikilasi ilya nambala 2 ilya Giliyadi sona bakabombelagha poka ubumishonale. U Mary akambuzya mo akabombela ubumishonale ku Caribbean na banthu bo akamanyilagha nabo Ibayibolo ukwa myaka iyinji. Tukati twamanyana akiza, tukazyaghannya ukuti tukaba ni vyakulinga ivyabuzimu ivyakuyana. Tukanda ukughanana sana umwakuti mu Epulelo 1955 tukasendana. U Mary akalangizyanga ukuti chabupi ichakufuma kwa Yehova sona akaba chifwanikizyo ichiza ichakuti ningeghelelako. Akabanga wakuhoboka ni mbombo yiliyosi yo bamupa ukuti abombe. Akaba wakulimbikila, akabapasikizyanga abanji sona akabalilo kosi akabikagha ivya Bumwene bwa Chala pabwandilo. (Mata. 6.33) Tukabomba imbombo iyakwendela idela ukwa myaka yitatu, pisinda pache mu 1958 bakatwitizya ukuti tuye tubombelaghe pa Beteli.

Nkhamayila ivyinji ukufuma kwa Mary. Umwakufwanikizya, tukati twasendana bulo tukasala ukuti tubelengaghe Ibayibolo amavesi 15 pa kabalilo koka. Nanthi twabelenga inkhani yimo, pisinda pache tukanenezannyanga vyo twamanyilapo. U Mary akambuzyanga ivinthu vyo akamanyila ku Giliyadi sona po akaba ku bumishonale. Vyo nkhamanyila kwa muchi wane vikanavwa ukuti nenaghe akiza inkhani zyane sona ukuti imanye mo ningabatulila abakamu na bayemba.—Mbupi. 25.11.

Umuchi wane u Mary akafwa mu 2013. Nkhulindilila umwachinyonywa ukuti nize mwennye sona muchisu ichipya! Pa kabalilo aka nkhulonda mbikepo nkhani umoyo pakumanyila sona ukumusubila u Yehova nu moyo ghosi. (Mbupi. 3.5, 6) Nkhulimbikisiwa sona nkhuba ne wakuhoboka nanthi nkwinong’onela vyo abanthu ba Yehova bakwiza pakubomba muchisu ichipya. Ivi vikongelezyapo ukumanyila ivinthu ivipya ivyakufuma kwa Chala yo Mumanyisi Witu Umukulu Nkhani! Inga, nthangakwanisya ukumupalizya pachilichosi cho amanyisizye ukufika pa kabalilo kano sona ni chisa cho andangizya.