Amalalusyo Aghakufuma kwa bo Bakubelenga
Ka ‘umukolo’ yo akutambuliwa pa Yesaya 60.1 wewenu, sona akulangizya’ buli-buli ukuti ‘anyamuka’ nu ‘kulama’?
Pisimbo ilya Yesaya 60.1 tukubelenga ukuti: ‘We mukolo uwe nyamuka, lama pakuti ubuzelu bwako bwafika. Ubuchindamu ubwa Yehova bukulama pa uwe.’ Inkani iyi yikulangizya ukuti ‘umukolo’ akwimila u Ziyoni pamo u Yelusalemu lyo likaba likulu ilya ku Yuda pa kabalilo kala-kala. a (Yesa. 60.14; 62.1, 2) Itawuni iyi, yikimilagha ichisu chosi icha Izilayeli. Amazyu gho u Yesaya akanena agha, ghakupangisya ukuti pabe amalalusyo mabili: Ilyabwandilo, nkimba kabalilo buli sona ka u Yelusalemu ‘akanyamuka’ nu ‘kulama’ buli-buli mwabuzimu? Ilyabubili, ka amazyu agha Yesaya ghakukwanilisiwa nkani mukabalilo kitu kano?
Nkimba kabalilo buli sona ka u Yelusalemu ‘akanyamuka’ nu kulama buli-buli mwabuzimu? Pa kabalilo ko Abayuda bakaba ku buzya ku Babeloni ukwa myaka 70, u Yelusalemu ni tempeli vikaba vipompa. Loli Abamedi na Bapelesiya bakati bamongola u Babeloni, Abaizilayeli bakaba nu bwabuke ubwakunyokela kukwabo nu kwanda ukwiputa ukwa bwanaloli. (Ezra 1.1-4) Kubwandilo ukwa 537 B.C.E., Abaizilayeli abamaluko ghosi 12 bo ba kasyalikila ku Babeloni bope bakabomba bunubu. (Yesa. 60.4) Bakanda ukupeleka isembe kwa Yehova, ukupanga amalusekelo nu kuzenga sona itempeli. (Ezra 3.1-4, 7-11; 6.16-22) U Yehova akanda pakupokela sona ubuchindamu, bo bukanda ukulama sona mu Yelusamu ko kukaba kunyokela ukwa bantu aba Chala. Bakati banyokela bakaba ngati buzelu ku mitundu yosi, yo yikaba muchisi mwabuzimu.
Loli ubulaghuzi ubwa Yesaya ubwakunena ivya kunyosezya, bukakwanilisiwa panandi bulo ku Yelusalemu. Abaizilayeli abinji batakabukilila ukumwivwila u Chala. (Nehe. 13.27; Mala. 1.6-8; 2.13, 14; Mata. 15.7-9) Pisinda pache, bakamukana u Yesu Kilisitu yo we Mesiya. (Mata. 27.1, 2) Mu 70 C.E., U Yelusalemu ni tempeli lyache vikamongoliwa sona.
U Yehova akanenela zila ukuti ivi vikwiza pakubombiwa. (Dani. 9.24-27) Ukunena ubwanaloli, butakaba bwighane bwache ukuti u Yelusalemu uwa pachisu ichapasi akwanilisye chilichosi ichakukwafannya nu bulaghuzi ubwakunena ivyakunyosezyapo bo buli mu Yesaya chaputala 60.
Ka amazyu gha Yesaya ghakukwanilisiwa nkani amasiku ghano? Inga, loli ghakukwanilisiwa kwa mukolo uwamwabo uwakufwanikizya bulo, yo we “Yelusalemu uwa kumwanya.” Umutumiwa u Pabuli akasimba ivyakukwafannya nu mukolo uyu ukuti: “We mayi witu.” (Gala. 4.26) U Yelusalemu uwakumwanya, chigaba icha gulu lyakumwanya ilya Chala cho chikupangiwa ni vipeliwa ivisubaliwa ivyinji ivyabuzimu. “Abana” bache bakongelezyapo u Yesu na Bakilisitu 144,000 bo bapakaziwa nu muzimu sona bali nu lusubilo ulwakuti bakwiza ukubuka kumwanya ngati lo u Pabuli akaba nalo. Abakilisitu abapakaziwa bakupanga “uluko ulusaliwa” “na bantu bosi abenecho aba Chala.”—1 Pita. 2.9; Gala. 6.16.
Ka u Yelusalemu uwa kumwanya ‘akanyamuka’ nu ‘kulama’ buli-buli? Umukolo uyu akubomba bunubu, ukwendela mu bana bache abapakaziwa aba pachisu ichapasi. Ennya vyo bakubomba mo vikuyanila na vyo vili mu bulaghuzi bo buli mu Yesaya chaputala 60.
Abakilisitu abapakaziwa ‘bakanyamuka’ ichifukwa chakuti bakafuma muchisi ichabuzimu cho chikandisiwa na bakusambuka pisinda apakuti abatumiwa bati bafwa. (Mata. 13.37-43) Pa kabalilo kala, bakaba bazya aba Babeloni Umukulu Nkani, yo we nyina uwa vipanga vyosi ivyabumyasi. Abapakaziwa bakabukilila ukuba bazya mupaka pa “bumalilo ubwa chisu ichapasi,” akabalilo ko kakanda mumwaka uwa 1914. (Mata. 13.39, 40) Pakati pendapo akabalilo akanandi bulo, mu 1919 bakasatuliwa sona umwalubilo bakanda ukulama mwabuzimu umwakubikapo umoyo pakulumbilila amazyu amiza agha Bumwene. b Ukwamyaka iyinji, abantu abakufuma mu maluko ghosi biza ku buzelu, ukongelezyapo u Izilayeli uwa Chala yo akasyala, ‘abamwene’ bo bakutambuliwa pa Yesaya 60.3.—Ubuvu. 5.9, 10.
Muntazi, Abakilisitu abapakaziwa, bakwiza ukulamya ubuzelu ubu muzila iya pamwanya sana. Ka ivi vikwiza ukubombiwa buli-buli? Nanti Abakilisitu aba bamalizya imbombo yabo iya pachisu ichapasi, bakwiza ukuba mwigulu ilya “Yelusalemu umupya,” pamo unabwinga uwa Kilisitu bo ba 144,000 bo bakwiza ukuba bamwene na basembe.—Ubuvu. 14.1; 21.1, 2, 24; 22.3-5.
U Yelusalemu Umupya uyu, akwiza pakubomba imbombo inkulu pakukwanilisya ubulaghuzi bo buli pa Yesaya 60.1. (Yanisya nu Yesaya 60.1, 3, 5, 11, 19, 20 nu Ubuvumbuli 21.2, 9-11, 22-26.) Ngati mo u Yelusalemu uwa pachisu ichapasi likabela liboma ilya Izilayeli uwakale, cho chifukwa u Yelusalemu Umupya nu Kilisitu akwiza ukuba liboma ilya vintu ivipya. Ka u Yelusalemu umupya akwiza pakwika buli-buli ‘[ukufuma] kumwanya kwa Chala’? Akwiza pakwika umwakutangilila abantu pachisu ichapasi. Abantu bosi bo bakumoghopa u Chala abakufuma mu maluko ghosi, “bakwiza pakwenda mu lukozyo lwache.” Bakwiza pakusatuliwa ku mbibi na ku bufwe. (Ubuvu. 21.3, 4, 24) Ivi vikwiza pakupangisya ukuti “ivintu vyosi viyaniziwe pakuba vipya,” ngati mo u Yesaya na balaghuzi abanji bakanenela. (Imbo. 3.21) Ukunyosezyapo ivintu ukukulu, kukanda pa kabalilo ko u Kilisitu akaba we Mwene sona kukwiza pakumalizya kubumalilo ubwa Bulaghili Ubwa Kilisitu Ubwa Myaka 1,000.
a Pa Yesaya 60.1, mu Bayibolo ilya New World Translation babombezizye amazyu aghakuti ‘umukolo’ mumalo mwa ‘Ziyoni’ pamo ‘Yelusalemu’ ichifukwa chakuti ilizyu ilya Chihebeli ilyakuti ‘nyamuka’ sona ‘lama’ bakubombezya amazyu aghachikolo ghamo gho ghangimila ukuti “uwe.” Ilizyu ilyakuti ‘umukolo’ likubavwa bo bakunena Ichizungu ukuti bivwisye ukuti amazyu aghakuti umukolo uyu wakufwanikizya bulo.
b Ukunyosezyapo ukwiputa ukwa bwanaloli, ko kukabombiwa mu 1919 kukulongosoliwa sona pa Ezekieli 37.1-14 nu Ubuvumbuli 11.7-12. U Ezekiyeli, akanenela zila ivyakukwafannya nu ukunyosezyapo ukwiputa ukwa bwanaloli ukwa Bakilisitu bosi abapakaziwa pisinda apakuti bikala ku buzya ubwabuzimu ukwa kabalilo akatali. Ubulaghuzi bo buli mwibuku ilya Ubuvumbuli, bukwimila ukupapiwa ukwa buzimu ukwa kagulu akanandi bulo aka bakamu abapakaziwa bo bakalongozyanga pisinda apakuti ukwakabalilo bakaleka ukutangilila ichifukwa chakuti bakapinyiwa nu kuba mu jele ilya busita ubugholosu. Mu 1919, bakasaliwa ukuba “wa mbombo umusubiliwa nu wamahala.”—Mata. 24.45; ennya mwibuku ilyakuti Yehova Wawezgerapo Kusopa Kutuŵa!, p. 118.
