INKANI IYAKUMANYILA 22
ULWIMBO 127 Mtundu wa Munthu Uwo Nkhwenera Kuŵa
Mo Mungabombela Ukuti Ichibwezi Chinyu Chendaghe Akiza
“Akabonekele kinyu akiza kabanje ka muntu uwa mukasi . . . ghugho wamutengo nkani.”—1 PITA. 3.4.
IFUNDO INKULU
Ivintu vyo abantu bo bali pa chibwezi bangabomba ukuti ichibwezi chabo chendaghe akiza, sona mo abanji muchipanga bangabatulila.
1-2. Ka bamo bakwiyivwa buli-buli nanti bali pa chibwezi?
NANTI muli pa chibwezi kakuba kabalilo akakuhobosya sana. Nanti pa kabalilo aka muli pa chibwezi, tutakukayikila ukuti mukulonda ukuti chendaghe akiza. Sona ku bantu abinji kakubanga kabalilo akakuhobosya naloli. U Tsion a umuyemba uwa ku Ethiopia, akanena ukuti: “Akabalilo ko kakaba kakuhobosya sana pa bumi bwane, ko kabalilo ko une nu mulume wane tukaba pa chibwezi. Tukanenezannyanga ivintu ivyakulondiwa sona tukasekagha. Nkaba ne wakuhoboka ichifukwa chakuti nkamanya ukuti namwagha umuntu yo mughanite sona wepe anganite.”
2 Umukamu u Alessio uwa ku Netherlands, akanena ukuti: “Chikaba chakuhobosya sana ukumumanya akiza umuchi wane pa kabalilo ko tukaba pa chibwezi, loli tukakomanagha sona ni ntamyo zimo.” Munkani iyi inti tunenezannye intamyo zimo zyo zikubapo nanti abantu bali pa chibwezi sona ifundo zimo izya mu Bayibolo zyo zingabavwa ukuti ichibwezi chabo chendaghe akiza. Inti twennye sona mo abanji muchipanga bangabatulila abantu bo bali pa chibwezi.
ICHIFUKWA CHAKUBELA PA CHIBWEZI
3. Choni cho chakulondiwa ukuba pa chibwezi? (Isya Mbupingamu 20.25)
3 Napo ichibwezi chikuba chakuhobosya sana, loli bo bali pa chibwezi bakulondiwa ukuchennya ukuti chakulondiwa sana ichifukwa chakuti chocho chingapangisya ukuti bize basendane. Pisiku lyo bakupanga ubukwati, abantu bo bali pa chibwezi bakulapa pamaso pa Yehova ukuti inti baghananaghe nu kuchindinkana pa bumi bwabo, pa kabalilo kosi ko inti babe nu bumi. Loli po bachili pakulapa ichilapo ichi, bakulondiwa ukwinong’onelapo umwakupwelelela sana pa cho bakulonda ukusala. (Belenga Isya Mbupingamu 20.25.) Ifundo izi zyabwanaloli pa nkani iya chilapo icha sendwa. Ichibwezi chikwavwa ukuti abantu bamanyane akiza, vyo vikubavwa ukuti basale akiza ivintu. Akabalilo kamo bangasala ukuti basendane pamo bangasala ukuti bamazye bulo ichibwezi. Nanti ichibwezi chamala, vitakung’anamula ukuti abantu bo bali pa chibwezi babomba ichintu chimo ichibibi. Mumalo mwache akabalilo ko bali pa chibwezi kabavwa ukuti basale akiza ivintu.
4. Choni cho tubaghiye pakuchennya akiza ichibwezi?
4 Choni cho chakulondiwa sana ukuti tuchennyange akiza ichibwezi? Ichifukwa chakuti te chamahala ukuba pa chibwezi nu muntu yo mukumanyila zila ukuti mutangize musendane. Ivi vitakung’anamula ukuti abantu bo batingiye musendwa bene bobo babaghiye ukwennya akiza ivintu. Loli swebosi tukulondiwa ukukumbukila ichifukwa cho abantu bakubela pa chibwezi. Umwakufwanikizya, bamo bakwinong’ona ukuti nanti bamo banda ichibwezi bakulondiwa ukuti mupaka bize basendane. Ka akinong’onele aka kakukwafya buli-buli Abakilisitu bo batingiye musendwa? U Melissa umuyemba uwa ku United States yo atasendizwe, akanena ukuti: “Abakamu na bayemba bamo nanti bamanya bulo ukuti bamo bali pa chibwezi, bakwanda ukulindilila ukuti inti basendane. Ivi vikupangisya ukuti bamo bo bakupanga ichibwezi boghope ukumazya ichibwezi chabo, napo vingaba ukuti chitakwenda akiza. Sona bamo bo batiyingiye musendwa bakusala ukuti batakabe ni chibwezi. Ivi vingapangisya ukuti abakamu na bayemba aba batakasale akiza ivintu.”
MUMANYANE AKIZA
5-6. Nkimba vintu buli vyo abantu bo bali pa chibwezi babaghiye ukumanya ivyakukwafannya nu wamwabo? (1 Pitala 3.4)
5 Nanti muli pa chibwezi, choni cho chingabavwa ukuti musale ukusendana pamo awe? Ukumanyana akiza koko kungabavwa. Tutakukayikila ukuti mubaghiye ukuti mukamanyako ivintu vimo ivyakukwafannya nu muntu yo muli nawe pa chibwezi po mukaba ukuti muchili mutandite ichibwezi. Loli pa kabalilo aka, popo muli nu lusako ulwakuti mungamumanya akiza “umuntu uwa mukasi.” (Belenga 1 Pitala 3.4.) Ivi vikongelezyapo ukumanya ivyinji ivyakukwafannya nu wamwinyu mo akubombela ivintu ivyabuzimu, ubuntu bache na kinong’onele kache. Nanti akabalilo kendapo, mungamwagha uansala uwilalusyo ilyakuti: ‘Nkimba umuntu uyu mwiza uwakuti ningasendana nawe?’ (Mbupi. 31.26, 27, 30; Efe. 5.33; 1 Timo. 5.8) ‘Ka aliwesi angakwanisya ukumupa uwamwabo ivintu vyo akulonda? Nkimba inti nize jimbe ku vintu vyo uwamwitu akupotwa ukubomba akiza?’ b (Loma 3.23) Po mukumanyana akiza, mukumbukilaghe ukuti: Ukukolelana kwinyu kutangaboneka akiza pa vintu vyo muyanite loli mo mukubombela pa vintu vyo mupambanite, popo pangalangizya ukukolelana kwinyu.
6 Nkimba vintu buli ivyamwabo vyo mukulondiwa ukuvimanya ivya wamwinyu pa kabalilo ko muli pa chibwezi? Po muchili mutandite ukumughana nkani umuntu yo muli nawe pa chibwezi, mungalonda ukuti munenezannye tasi ifundo izyakulondiwa sana ngati vyo akulonda ukuti ize abombe. Loli buli pakunena ivya bumi bwache ngati pankani iyakubina, intamyo iya ndalama pamo ivintu vimo ivibibi vyo vikamuchitikilapo kwisinda? Ubwanaloli bwache bwakuti, te nkani zyosi zyo munganenezannya kubwandilo ukwa chibwezi chinyu. (Yanisya nu Yohani 16.12.) Nanti mukwennya ukuti pali amalalusyo ghamo gho mukulonda ukunenezannya nu muntu yo muli nawe pa chibwezi, mungamumanyisya uwamwinyu mwalubilo. Loli nanti akabalilo kendapo uwamwinyu wepe angalonda ukumanya ivyakukwafannya numwe umwakuti asale ivintu umwamahala. Nanti vyaba bunubu, mukulondiwa ukumubuzya ubwanaloli mo ivintu vibeleye.
7. Ka abantu bo bali pa chibwezi bangabomba buli-buli ukuti bamanyane akiza? (Ennya sona ibokosi ilyakuti “ Nanti Muli pa Chibwezi nu Muntu yo Akwikala Kubutali.”)
7 Ka mungabomba buli-buli ukuti mumumanye akiza umuntu yo muli nawe pa chibwezi? Izila inyiza sana ko kunenezannya umwakusatuka, ukunena ubwanaloli, ukulalusya amalalusyo nu kuteghelezya umwakubikapo umoyo nanti uwamwinyu akunena. (Mbupi. 20.5; Yako. 1.19) Pabumalilo mungagha ukuti chipepe ukubombela poka ivintu vimo vyo vingapangisya ukuti mube nu mupata uwakunenezannya ngati ukulyela poka, ukwendela poka ku malo gho kukwaghiwa abantu abinji, nu kwingila poka mu bulumbilili. Mungamanyana sona akiza pa kabalilo ko mukwangalila poka na bamanyani na bamumbumba yinyu. Umwakongelezyapo, mungasala imbombo zimo izyakuti mubombele poka, zyo zingalangizya mo umuntu yo muli nawe pa chibwezi akubombela pa vintu ivyakupambana-pambana sona mo akubombela na bantu abakupambana-pambana. Ennya vyo u Aschwin uwa ku Netherlands, akayezya ukubomba. Akanena ivyakukwafannya ni chibwezi chache nu Alicia ukuti: “Tukabombagha imbombo zyo zingatwavwa ukuti aliwesi amumanye akiza uwamwabo. Akabalilo akinji tukabombelagha poka ivintu ivipepe bulo ngati ukupiya ichakulya pamo ukubombela poka imbombo zimo izya panyumba. Pa kabalilo ko tukabombagha imbombo izi, tukamanyagha ivintu vyo yumo akubomba akiza na vyo atakubomba akiza.”
Nanti pa kabalilo ko muli pa chibwezi mukubombela poka imbombo vingabavwa ukuti munenezannyanje, vyo vingapangisya ukuti mumanyane akiza (Ennya indime 7-8)
8. Ka abantu bo bali pa chibwezi, bangapindula buli-buli nanti bakumanyilila poka?
8 Ichintu ichamwabo cho chingabavwa ukuti mumanyane sona akiza, ko kumanyilila poka inkani zimo izya mu Bayibolo. Nanti mwiza mwasendana, mukwiza ukulondiwa ukuti mupaghulaghe akabalilo akakwiputila poka ngati mbumba umwakuti u Chala ize abe pabwandilo mumbumba yinyu. (Ndumbi. 4.12) Pa kabalilo ko muli pa chibwezi, koko kabalilo akiza akakuti mungapanga indondomeko iyakuti mumanyililaghe poka. Napo vingaba bunubu, loli ichibwezi te sendwa sona umukamu achili pakuba mutu uwa muyemba. Loli ukumanyila poka akabalilo kosi, vingabavwa ukumanya mo uwamwinyu akubombela ivintu ivyabuzimu. U Max nu Laysa aba ku United States, bo bakaba pa chibwezi bakapindula sona muzila iyamwabo. U Max akanena ukuti: “Tukati twanda bulo ichibwezi, tukanda ukumanyilila poka amabuku gho ghakunena ifundo zimo pa nkani iya chibwezi, isendwa sona ubumi ubwa mumbumba. Inkani izya mumabuku agha, zikatwavwa ukunenezannya inkani izyakulondiwa sana, zyo nge chikaba chipala ukuti twande ukunenezannya.”
IVINTU IVYAMWABO VYO MUKULONDIWA UKWINONG’ONELAPO
9. Nkimba bo bali pa chibwezi bakulondiwa ukwinong’onelapo ichoni po bachili batasalite uwakuti bangamubuzya ivya chibwezi chabo?
9 Nkimba mungamubuzyako uwenu ivya chibwezi chinyu? Abantu bo bali pa chibwezi bangasala beka. Nanti mwanda bulo ichibwezi, mungasala ukuti mubabuzyeko abantu banandi bulo. (Mbupi. 17.27) Nanti mungabomba bunubu, mungaleghuka amalalusyo aghinji aghakukwafannya ni chibwezi chinyu sona vingabavwa ukuti musalaghe akiza ivintu. Loli nanti mutamubuzya nayumo-yumo, vingapangisya ukuti mwande pakubomba ivintu umwakufisa ukoghopa ukuti abanji bangamanya. Vingaba vyakoghofya sana nanti abantu bo bali pa chibwezi bakupanga ivintu po bali kwabeka. Chingaba chamahala sana ukubabuzyako abanji ukuti babapange ubulongozi ubwiza nu butuli bo mukulondiwa. (Mbupi. 15.22) Umwakufwanikizya, mungamubuzyako yumo uwa mumbumba yinyu, umumanyani winyu yo wakughoma mwabuzimu pamo Abakilisitu abachasongo.
10. Nkimba mungabomba buli-buli ukuti mubukilile ukuba ni chibwezi ichakuchindikiwa?
10 Ka mungabomba ichoni ukuti ichibwezi chinyu chibanje chakuchindikiwa? Po ulughano lwinyu lukukula, munganda ukulonda ukuti mubanje nkani papipi nu muntu yo mukupanga nawe ichibwezi. Nkimba mungabomba ichoni ukuti muchebe ukubomba chilichosi cho chingamukalalizya u Yehova? (1 Koli. 6.18) Muchebe ukunenezannya ivintu ivibibi, ukuba pamweka nu kukolwa. (Efe. 5.3) Ivintu ivi vingapangisya ukuti mube ni chinyonywa ichakughonana sona vingapangisya ukuti chibe chipala ukubomba cho chiza. Chingaba chakwavwa sana ukuti akabalilo kosi munenezannyanje mo mungabombela ukuti muchindinkanaghe sona ukuzichindika ifundo izyapamwanya izya Yehova. (Belenga Isya Mbupingamu 22.3.) Ennya vyo vikamwavwa u Dawit nu Almaz aba ku Ethiopia. Bakanena ukuti: “Tukangalilagha poka pa malo po pali abantu abinji pamo po tuli poka na bamanyani bitu. Tutakabangapo lumo pasweka napo tungaba ukuti tuli mu galimoto pamo munyumba. Ivi vikatwavwa ukuti tuleghuke ivintu vyo vingapangisya ukuti tugheliwe.”
11. Ka abantu bo bali pa chibwezi bakulondiwa ukumanya ichoni nanti bakusala mo bangalangizizannya ulughano?
11 Nkimba abantu bo bali pa chibwezi bakulondiwa ukulangizannya ulughano? Po ulughano lwinyu lukukula, mungasala ukulangizannya ulughano muzila inyiza. Loli nanti ichinyonywa ichakughonana chaba chamaka, chingaba chipala ukuti musale akiza ivintu ivyakukwafannya nu muntu yo muli nawe pa chibwezi. (Lwimbo. 1.2; 2.6) Sona nanti mukulangizannya nkani ulughano, chingaba chipepe ukupotwa ukwilema vyo vingapangisya ukuti mubombe ivintu vyo vitangamuhobosya u Yehova. (Mbupi. 6.27) Cho chingabavwa chakuti, nanti mwanda bulo ichibwezi munenezannye ivintu vyo te mubombaghe umwakukolelana ni fundo izya mu Bayibolo. c (1 Tesa. 4.3-7) Nanti muli pa chibwezi, mwilalusye ukuti: ‘Ka ko tukwikala kuno abantu bakwennya buli-buli mo tukulangizanizya ulughano? Nkimba mo tukubombela ivintu vingapangisya ukuti tube ni chinyonywa ichakughonana?’
12. Nkimba bo bali pa chibwezi babaghiye ukumanya ichoni pa mo bakubombela nanti bakomana ni ntamyo sona batakolelana pa kabalilo ko bali pa chibwezi?
12 Ka mungabomba ichoni nanti mwakomana ni ntamyo yimo pamo mutakolelana pa chintu chimo? Nkimba mungabomba ichoni nanti mukwandana pipi-pipi? Nkimba ivi vikulangizya ukuti ichibwezi chinyu chitakwenda akiza? Awe te momo vingabela. Abantu bo bali pasendwa bope akabalilo kamo batakukolelana pa vintu vimo. Isendwa yo yingaboneka ukuti yikwenda akiza, yipangiwe na bantu babili bo bakubikapo umoyo pakulimbana ni vintu vyo bakupambana. Cho chifukwa mo mukubombela pa kabalilo aka ukuti mumalane ni ntamyo, vingalangizya mo isendwa yinyu yikwiza pakwendelagha. Ngati chibwezi mwilalusye ukuti: ‘Nkimba tukunenezannya umwakufwasa nu mwamuchizi nanti pali inkani yimo? Ka tukwitikizya ivintu vyo twapuvya nu kusinta po pakulondiwa? Ka tukwitikizya lubilo vyo twananga, ukupepesya nu kuhobokelana?’ (Efe. 4.31, 32) Ubwanaloli bwakuti nanti akabalilo akinji mukwandana po muli pa chibwezi, vitangize visinte napo mungasendana. Nanti mwamanya ukuti yo muli nawe pa chibwezi te wakubenelela, vingaba akiza sana nanti mwebosi mungasala ukuti ichibwezi chinyu chimale bulo. d
13. Nkimba fundo buli zyo zingabavwa bo bali pa chibwezi ukumanya akabalilo ko bangikala pa chibwezi?
13 Ka mukulondiwa ukuba pa chibwezi kwa kabalilo katali buli? Nanti mukusamalila pakubomba ivintu vingapangisya ukuti mukomane ni ntamyo. (Mbupi. 21.5) Cho chifukwa vikulondiwa ukuti abantu bo bali pa chibwezi, bikale akabalilo akatali ukuti bamanyane akiza. Loli ivi vitakung’anamula ukuti bikale pa chibwezi kwa kabalilo akatali nkani. Sona Ibayibolo likunena ukuti: ‘Nanti ivintu vyo walindililagha vitakubombiwa, umoyo ghukubina.’ (Mbupi. 13.12) Umwakongelezyapo, nanti mwikala pa chibwezi kwakabalilo akatali, chingaba chipala sana ukuti muleghuke injelo iyakughonana. (1 Koli. 7.9) Mumalo mwakwinong’onela bulo ubutali ubwakabalilo ko mwikala pa chibwezi, mungabomba akiza ukwilalusya sona ukuti, ‘Ka nchili nkulondiwa ukumumanya akiza yo indi nawe pa chibwezi ukuti isale akiza ivintu?’
KA ABANJI BANGABAVWA BULI-BULI ABANTU BO BALI PA CHIBWEZI?
14. Nkimba zila buli izyamwabo zyo tungabatulila bo bali pa chibwezi?
14 Nanti tubamenye bamo bo bali pa chibwezi, nkimba tungabavwa buli-buli? Tungabitizya ukuti twize tulye nabo ichakulya, ukuba nabo pa kabalilo akakwiputa ukwa pambumba pamo ukwangala nabo po tukwennya ichipeliwa. (Loma 12.13) Ivyakubomba ngati ivi, vingabavwa ukuti bamanyane akiza sana. Nkimba bakulonda umuntu uwakuti abasindikile, ubutuli ubwa mo bangendela pamo amalo aghakuti baye banenezannye ivyakusingo? Nanti vili bunubu, ka tungiyipa ukuti tubavwe? (Gala. 6.10) U Alicia yo twamutambula kubwandilo akukumbukila vyo bakapalizya nu Aschwin. Akanena ukuti: “Tukahobokagha sana nanti abakamu na bayemba bamo batubuzya ukuti tungababuzya nanti tukulonda ukuti tubuke ku malo ghamo aghakwangalilako loli kutakabe abantu abinji.” Nanti abantu bo bali pa chibwezi babalaba ukuti mubasindikile pa malo ghamo, mutangennya ukuti lusako? Mube bakucheba ukuti mutakabaleke bene abantu bo bali pa chibwezi, loli nanti bakulonda ukunenezannya ivintu vimo ivyachisisi pabene mungabapa umupata.—Filipi 2.4.
Nanti tubamenye bamo bo bali pa chibwezi, tungalondelezya izila izya mo tungabatulila (Ennya indime 14-15)
15. Nkimba abamanyani bangabomba sona ichoni ukuti babavwe bo bali pa chibwezi? (Isya Mbupingamu 12.18)
15 Tungabavwa sona abantu bo bali pa chibwezi nanti tukumanya vyo tunganena na vyo tutakulondiwa ukunena. Akabalilo kamo tukulondiwa ukwilema ukusita ukunenapo chilichosi. (Belenga Isya Mbupingamu 12.18.) Umwakufwanikizya, tungalonda ukuti tubabuzyeko abanji ukuti bamo banda ichibwezi, loli abenecho bobo bangalonda ukuti banenaghe beka. Tutakabayebaghe bo bali pa chibwezi pamo ukunena ivintu ivyachisisi vyo vitakutukwafya. (Mbupi. 20.19; Loma 14.10; 1 Tesa. 4.11) Ukuchila vyosi, bo bali pa chibwezi batangahoboka nanti tukunena pamo tukubalalusya amalalusyo gho ghangabakakamizya ukuti basendane mwalubilo. Umuyemba yumo izina lyache u Elise nu mulume wache bakukumbukila ukuti, “Vikatukozyanga isoni sana po bamo bakatulalusyanga ukuti inti tupange lighi ubukwati po uswe tukaba ukuti tuchili tutanenezanizye.”
16. Nkimba tungabomba buli-buli nanti abantu bo bali pa chibwezi basala ukuti chimale?
16 Nkimba tungabomba ichoni nanti bo bali pa chibwezi basala ukuti chimale? Tukulondiwa ukucheba ukubalalusya amalalusyo pa nkani yo yitakutukwafya pamo ukumupa yumo inongwa. (1 Pita. 4.15) Umuyemba yumo izina lyache u Lea akanena ukuti: “Nkivwa bamo bakunenezannya ichifukwa cho une nu mukamu tukamazizya ichibwezi. Ivi vikambaba sana.” Ngati mo twanenela kubwandilo, nanti bamo basala ukuti ichibwezi chabo chimale, vitakung’anamula ukuti batasala akiza ivintu. Mumalo mwache vikulangizya bulo ukuti abantu bo bali pa chibwezi bafisya vyo balondiwanga ukubomba, vyo vyo vyabavwa ukuti basale akiza. Napo bangasala bunubu, loli vingabababa sona vingapangisya ukwiyivwa ukuti bali bene. Nanti vyaba bunubu, tungabomba akiza ukulondelezya izila izya mo tungabatulila.—Mbupi. 17.17.
17. Nkimba abantu bo bali pa chibwezi bakulondiwa ukubukilila ukubomba ichoni?
17 Ngati mo twenezya munkani iyi, abantu bo bali pa chibwezi akabaloli kamo bangakomana ni ntamyo loli bangaba sona bakuhoboka. U Jessica akukumbukila ukuti: “Ukunena ubwanaloli, ukuba pa chibwezi mbombo nkulu sana. Loli chikaba chakuhobosya sana ichifukwa chakuti tukabombezya akabalilo na maka ghitu ukuti tumanyane akiza.” Nanti muli pa chibwezi, mungabukilila ukubomba chilichosi cho mungakwanisya ukuti mumanyane akiza. Nanti mungabomba bunubu ichibwezi chinyu chikwiza ukwenda akiza, vyo vikwiza pakubavwa ukuti musale ivintu umwamahala.
ULWIMBO 49 Kukondweska Mtima wa Yehova
a Amazina ghamo ghasinta.
b Ukuti mumanye amalalusyo aghinji, ennya mwibuku ilyakuti Mazgoro Ghakovwira Gha Ivyo Ŵachinyamata Ŵakufumba—Chigaŵa 2, pp. 39-40.
c Ukukola ivigaba ivyakufisama ivya muntu yo mupambanite nawe ivya mukolo pamo umwanavuli bope butulanongwa, bo bungalondiwa ukuti abasongo aba chipanga bapelekepo ubutuli. Ukunenezannya inkani izyakukwafannya nu kughonana kali po pa ma meseji pamo pa foni, pangalondiwa sona ukuti abasongo bapelekepo ubulongozi ukuyana na mo ivintu vibeleye.
d Ukuti mumanye ivyinji ivya mo mungabombela nanti muli pa chibwezi, ennya inkani iyakuti “Amalalusyo Aghakufuma ku bo Bakubelenga” mu Ichitembe cha Mulindilili icha Chichewa Ogasiti 15, 1999.
