INKHANI IYAKUMANYILA 45
ULWIMBO 138 Mbuha Ni Utozi
Mumanyileko ku Mazyu Aghabumalilo Agha Banavuli Abasubaliwa
‘Ka abagosi te bobo bali na mahala, sona te bobo bakwivwisya ivinthu ichifukwa chakuti bikala nu bumi kwa kabalilo akatali?’—JOBU 12.12.
IFUNDO INKHULU
Nanthi pa kabalilo aka tukumwivwila u Yehova u Chala, tukusayiwa hee sona tukulindilila ukuti twize tupokele ubumi ubwa bwila na bwila.
1. Choni cho tukulondiwa ukumanyilako ku bagosi?
TWEBOSI tukulondiwa ubulongozi ukuti tusalaghe akiza ivinthu. Tungabwagha ubulongozi ubu ku basongo abachipanga sona ku Bakilisitu abakughoma mwabuzimu. Nanthi abanthu aba basongo ukuchila uswe, tutakulondiwa ukuti twennyanje ukuti ubulongozi bwabo butangatwavwa. U Yehova akulonda ukuti tumanyilagheko ku banthu bo basongo ukuchila uswe. Abene bikala akabalilo akatali, bakumanya ivyinji, bakwivwisya sona bali na mahala.—Jobu 12.12.
2. Ka inthi tunenezannye ichoni munkhani iyi?
2 Ibayibolo likunena ukuti u Yehova akabombezyanga abagosi pakubaghomya nu kubapa ubulongozi abanthu bache. Umwakufwanikizya, inong’onela ivya Mozesi, u Devedi nu mutumiwa u Yohani. Bakikala akabalilo akakupambana sona bakakomana ni vinthu ivyakupambana. Po bakaba papipi ukufwa, bakabapa abachinyamata ubulongozi ubwakwavwa sana. Abanavuli abasubaliwa aba, bosi bakalongosola ifundo iyakuti chakulondiwa sana ukumwivwila u Chala. U Yehova akaghasunga amazyu ghabo ukuti nuswe bulo tumanyileko. Aliwesi angapindula nanthi anganyokelamo mu bulongozi bwabo. (Loma 15.4; 2 Timo. 3.16) Munkhani iyi, inthi tunenezannye amazyu aghabumalilo gho abanavuli batatu aba bakanena po bakaba papipi ukufwa na vyo tungamanyilako ku mazyu ghabo.
‘MWIKALE NU BUMI UBUTALI’
3. Nkhimba u Mozesi akabombagha mbombo buli?
3 U Mozesi akiyipa kwa Yehova nu moyo wache ghosi. Akabombagha ngati mulaghuzi, mulongi, umulongozi wa basilikali sona uwakusimba ivyambili. U Mozesi akamanyagha ivinthu ivyinji sana! Akabatangilila Abaizilayeli ukufuma ku buzya ku Ijiputi sona akennya iviswigho ivyinji vyo u Yehova akabomba. U Yehova akamubombezya imbombo ukuti asimbe amabuku 5 aghabwandilo mu Bayibolo sona Salimo 90. Lumo weyo abaghiye ukuti akasimba Salimo 91 sona ibuku ilya Yobu.
4. Ka u Mozesi akabaghomya abawenu sona chifukwa buli?
4 Pa kabalilo ko akaba ni myaka 120 bo ali papipi pakufwa, u Mozesi akabitizya Abaizilayeli bosi nu kubakumbusya ivinthu vyo bakavyennya nu kukomana navyo. Bamo bo bakateghelezyanga bakennya ivinthu ivyinji ni viswigho vyo u Yehova akabomba pakubalonga Abaijiputi. (Kuso. 7.3, 4) Sona bakennya po u Yehova akagaba amizi pa Nyanja Inchesamu nu kubapyuta abasilikali ba Falabo. (Kuso. 14.29-31) U Yehova akabafighililagha nu kubapwelelela po bakaba munkholongo. (Kumbu. 8.3, 4) Pa kabalilo aka Abaizilayeli bakaba papipi ukwingila muchisu cha Layizyo, po u Mozesi akennya ukuti lusako ulwakuti abaghomye. a
5. Ka u Mozesi akababuzya mazyu buli aghabumalilo Abaizilayeli pa Ukukumbusya Indaghilo 30.19, 20?
5 Nkhimba u Mozesi akanena ichoni? (Belenga Ukukumbusya Indaghilo 30.19, 20.) Akabakumbusya Abaizilayeli ukuti bakalindililagha ivinthu ivyiza sana. Nu butuli bwa Yehova, nge Abaizilayeli bakikala akabalilo akatali muchisu cho akabalayizya. Ichisu ichi chikaba chiza sana! U Mozesi akachilongosola ukuti: ‘Muli amatawuni amakulu na ghakuyemba gho mutakazenga, inyumba zyo zizuye ni vinthu ivyiza ivya mutundu ghosi vyo mutakiyula ukuti muvyaghe, ivifula vyo mutakakumba, ni mighunda iya mamphesya na makwi agha maolivi gho mutakabyala.’—Kumbu. 6.10, 11.
6. Choni cho u Chala akitikizya ukuti imitundu iyinji yibapote Abaizilayeli ku nkhondo?
6 U Mozesi akabasoka sona Abaizilayeli. Bakalondiwanga ukwivwila indaghilo zya Yehova ukuti babukillile ukwikala muchisu chila. U Mozesi akabalaba ukuti ‘musale ubumi’ umwakumwivwila u Yehova sona ‘umwakumamatila kukwache.’ Napo vikaba bunubu, loli Abaizilayeli batakamwivwila u Yehova. Akabalilo kakati kendapo, u Chala akitikizya Abaasiliya sona Ababeloni ukuti babapote Abaizilayeli ku nkhondo nu kubakola ukuya nabo kubuzya.—2 Nyafya. 17.6-8, 13, 14; 2 Syambu. 36.15-17, 20.
7. Nkhimba tukumanyilako ichoni ku mazyu gho u Mozesi akanena? (Ennya sona ichithuzi.)
7 Ka tukumanyilako ichoni? Tungapona nanthi tukwivwila. Ngati bo Baizilayeli bo bakaba papipi ukuti bingile Muchisu icha Layizyo, nuswe bulo tuli papipi sana ukuti twingile muchisu cho chikwiza ukusintha nu kuba we paladayiso. (Yesa. 35.1; Luka 23.43) U Satana ni mizimu imibibi vitakwiza ukubamo. (Ubuvu. 20.2, 3) Mutakwiza ukubamo sona ichipanga ichabumyasi ichakuti chikwiza pakubamanyisya abantu ivyabumyasi ivyakukwafannya nu Yehova. (Ubuvu. 17.16) Mutakwiza ukubamo sona amaboma gho ghakubakanyilila abantu. (Ubuvu. 19.19, 20) Mupaladayiso, ivigabega vitakwiza ukubamo. (Sali. 37.10, 11) Ichisu chosi ichapasi chikwiza pakwizula na bantu abakukwivwila indaghilo izya Yehova zyo zikwavwa ukuti pabe ukukolelana nu mutende. Aliwesi akwiza pakumusubalila uwamwabo. (Yesa. 11.9) Tukulindilila umwachinyongwa akabalilo aka! Sona nanthi tukumwivwila u Yehova, tukwiza ukwikala mupaladayiso kwa bwila na bwila.—Sali. 37.29; Yoha. 3.16.
Nanthi tukumwivwila u Yehova, tukwiza ukwikala mupaladayiso kwa bwila na bwila (Ennya indime 7)
8. Ka ilayizyo ilya bumi ubwa bwila na bwila likamwavwa bulibuli umishonale yumo? (Yuda 20, 21)
8 Nanthi tukwinong’onelapo pa vyo u Chala atulayizizye, inthi vitwavwe ukuti tubukilile ukuba basubaliwa napo tungakomana ni nthamyo izyinji. (Belenga Yuda 20, 21.) Ivinthu vyo atulayizizye vili sona na maka aghakuti vingatwavwa ukuti tulimbane ni vinyonywa ivibibi. Umishonale yumo yo abomba kwa kabalilo akatali ku Africa akatamiwanga ni vinyonywa ivibibi ivya mubili, akanena ukuti: “Nkhazyaghannya ukuti nthangize nikale kwa bwila na bwila nanthi nthakumwivwila u Yehova, po nkhabikapo umoyo ukuti malane ni nthamyo iyi. U Yehova akanavwa.”
‘IVINTHU VIKWIZA PAKUBENDELA AKIZA’
9. Ka u Devedi akakomana ni njelo buli pa bumi bwache?
9 U Devedi, akaba we mwene yo akamwivwilagha u Chala. Akaba sona wakwimba, uwakusimba amapowemu, umusilikali uwamaka nu mulaghuzi. Akakomana ni njelo inyinji sana pa bumi bwache. Akabalilo kamo, akikala ubumi ubwakuchimbilachimbila ichifukwa chakuti u Sabuli akalondagha ukuti amughoghe. Akati aba we mwene, pope u Devedi akachimbila ukuti apone pa kabalilo ko umwana wache u Abisalomu akalondagha ukuti amupoke ubumwene. Napo u Devedi akakomana ni nthamyo izi sona akapuvyagha ivinthu vimo, loli akabulikila ukuba musubaliwa kwa Chala. U Yehova akamulongosola u Devedi ukuti ‘munthu uwa pamoyo [wache].’ Chochobene ubulongozi bo u Devedi akasimba bwakulondiwa sana kwa uswe!—Imbo. 13.22; 1 Nyafya. 15.5.
10. Choni cho u Devedi akamupa umwana wache u Solomoni ubulongozi?
10 Umwakufwanikizya inong’onela ubulongozi bo u Devedi akamupa umwana wache u Solomoni yo akalondiwanga ukupyana ubumwene bache. U Yehova weyo akamusala umunyamata uyu ukuti ize avwepo pakwiputa ukwabwanaloli sona ukuti azenge itempeli ilyakuti abantu bamwiputilaghemo u Chala. (1 Syambu. 22.5) Loli u Solomoni akaba ukuti inthi akomane ni nthamyo. Nkhimba u Devedi akamubuzya ichoni? Za twennye.
11. Ukuyana nu 1 Banyafyale 2.2, 3, ka u Devedi akamubuzya choni u Solomoni, sona amazyu gho akanena ghakakwanilisiwa bulibuli? (Ennya sona ichithuzi.)
11 Nkhimba u Devedi akanena ichoni? (Belenga 1 Banyafyale 2.2, 3.) U Devedi akamubuzya umwana wache ukuti nanthi akumwivwila u Yehova, ivinthu vikwiza pakumwendela akiza. Naloli, u Solomoni ivinthu vikamwendelagha akiza sana ukwa myaka iyinji. (1 Syambu. 29.23-25) Akazenga itempeli ilyiza nkhani sona akasimba amabuku aghinji agha mu Bayibolo. Akamanyikwa sona ichifukwa cha mahala nu bukabi bwache. (1 Nyafya. 4.34) Loli ngati mo u Devedi akanenela, ivinthu nge vikabukilila ukumwendela akiza nanthi akabukililagha ukumwivwila u Yehova u Chala. Ichachitima chakuti, pisinda pache u Solomoni akanda ukwiputa abachala abanji. U Yehova akaleka ukumusaya vyo vikapangisya ukuti u Solomoni aleke ukulaghila umwamahala.—1 Nyafya. 11.9, 10; 12.4.
Amazyu aghabumalilo gho u Devedi akamubuzya umwana wache u Solomoni, ghakutwavwa ukumanya ukuti nanthi tukumwivwila u Yehova, akutupa amahala gho ghakutwavwa ukuti tusalaghe akiza ivinthu (Ennya indime 11-12) b
12. Nkhimba tukumanyilako ichoni ku mazyu gho u Devedi akanena?
12 Nkhimba tukumanyilako ichoni? Ivinthu vingatwendela akiza nanthi tukwivwila. (Sali. 1.1-3) U Yehova atatulayizizye ukuti inthi atupe ubukabi nu buchindamu ngati we Solomoni. Loli nanthi tukumwivwila u Chala, akutupa amahala gho ghakutwavwa ukuti tusalaghe akiza ivinthu. (Mbupi. 2.6, 7; Yako. 1.5) Ifundo zyache zikutufighilila nanthi tukulonda ukusala imbombo, ukumanyila isukulu, ivyakusangalusya na mo tungabombezezya indalama. Nanthi tukubombezya ubulongozi bo u Chala akutupa, tukufighililiwa ku vinthu vyo vingatuvulazya. (Mbupi. 2.10, 11) Vikutwavwa ukuti tube nawe pa bumanyani ubwiza. Sona imbumba zyitu zikuba zyakuhoboka.
13. Choni cho chikamwavwa u Carmen ukuti asale akiza ivinthu?
13 U Carmen yo akwikala ku Mozambique, akinong’onagha ukuti ukumanyila nkhani isukulu, kungamwavwa ukuti ivinthu vimwendele akiza. Umuyemba uyu akabuka ku yunivesite sona akanda ukumanyila ivyakuzengazenga. Akasimba ukuti, “Nkhavighana sana vyo nkhamanyilagha. Loli vikandyelagha akabalilo na maka. Nkhabanga ku sukulu ukwanda hafu pasiti 7 pandabindabi mupaka 6 koloko ichamabwila. Vikabanga vyakutamya sana ukuti inje ku nkhomano sona nthakabombagha akiza ivinthu ivyabuzimu. Nkhazyaghannya ukuti nkhubabombela ababwana babili.” (Mata. 6.24) Akiputa kwa Chala nu kumubuzya mo ivinthu vikabela pa bumi bwache nu kufufuza mumabuku ghitu. Akongelezyapo ukuti: “Nkhati napokela ubulongozi ukufuma ku bakamu abakughoma mwabuzimu na kwa mama, nkhasala ukuti indeke ukumanyila ku yunivesite ukuti imbe na kabalilo akakukwana akakuti imubombele u Yehova. Ivi vikanavwa ukuti isale akiza ivinthu sona nthakudandaghula na vyo nkhasala.”
14. Nkhimba u Mozesi nu Devedi bakanena fundo buli izyakuyana?
14 U Mozesi nu Devedi bakamughana sana u Yehova sona bakennyanga ukuti chakulondiwa ukumwivwila. Amazyu ghabo aghabumalilo, ghakabaghomya bo bakateghelezyanga ukuti babukilile ukukonkha ichifwanikizyo chabo pakumamatila kwa Yehova u Chala. Bosi bakabasoka ukuti nanthi bangaleka ukumwivwila u Yehova, atakwiza ukuhoboka nabo sona atakwiza pakubasaya. Ubulongozi bwabo bwakulondiwa sana kwa uswe. Imyaka yikati yendapo, umubombi yumo uwa Yehova wepe akalangizya ukulondiwa ukwa kuba basubaliwa kwa Chala.
‘CHITALIPO NA CHIMO ICHINTHU CHICHO CHIKUNHOBOSYA NKHANI’
15. Ka umutumiwa u Yohani akennya choni?
15 U Yohani akaba mutumiwa yo u Yesu Kilisitu akamughanagha hee. (Mata. 10.2; Yoha. 19.26) Akendagha nu Yesu po akabombagha imbombo iyabulimbilili, akennyanga iviswigho vyo akabombagha sona akabanga nawe pa kabalilo ko akakomanagha ni nthamyo. Akennya po u Yesu akatamiwanga nu kughoghiwa sona akamwennya akati azyuka. Akennya sona mo ichipanga icha Chikilisitu chikakulilagha nu kwennya ukuti ‘amazyu amiza ghakulumbililiwa pakasi pa banthu bosi aba muchisu ichapasi.’—Kolo. 1.23.
16. Ka bo bawenu bo bakupindula na makalata gho u Yohani akasimba?
16 Kubumalilo ubwa bumi bwache, u Yohani akaba nu lusako ulwakusimba Amazyu gha Chala. Akasimba “nizya buvumbuli bubo u Yesu Kilisitu akavumbula.” (Ubuvu. 1.1) U Yohani akasimba ibuku ilya Amazyu Amiza lyo likwitiziwa ni zina lyache. Sona akasimba amakalata matatu. Akasimba ukalata uwabutatu nu kutuma kwa Mukilisitu umusubaliwa u Gayi yo akamwennyanga ngati mwana wache umughaniwa. (3 Yoha. 1) Pakaba sona abantu abinji bo u Yohani akabennyanga ukuti bali ngati bana bache ababuzimu. Ivinthu vyo umunthu umusubaliwa uyu akasimba, vikubaghomya sana bosi bo bakumukonkha u Yesu.
17. Ukuyana na 3 Yohani 4, choni cho chikuhobosya nkhani?
17 Nkhimba u Yohani akasimba ichoni? (Belenga 3 Yohani 4.) U Yohani akasimba ubuhobosu bo bukubapo nanthi tukumwivwila u Chala. Pa kabalilo ko u Yohani akasimbagha ukalata uwabutatu, abantu bamo bakamanyisyanga ivinthu ivyabumyasi vyo vikapangisya ukuti pabe ukugabinkhana. Loli bamo bakabukilila ‘ukukonkha ubwanaloli.’ Bakamwivwilagha u Yehova sona bakikalagha ‘umwakukonkha amalamulo.’ (2 Yoha. 4, 6) U Yohani akahobokagha na Abakilisitu abasubaliwa aba sona bakamuhobosyanga u Yehova.—Mbupi. 27.11.
18. Ka tukumanyilako choni ku mazyu gho u Yohani akasimba?
18 Nkhimba tukumanyilako ichoni? Ubusubaliwa bukutupangisya ukuba bukuhoboka. (1 Yoha. 5.3) Umwakufwanikizya, tukuhoboka sana pakumanya ukuti tukumuhobosya u Yehova. U Chala akuhoboka nanthi akwennya ukuti tukuzipota injelo izya muchisu ichi nu kwitikizya ubwanaloli. (Mbupi. 23.15) Abantumi kumwanya bope bakuhoboka. (Luka 15.10) Nuswe bulo tukuhoboka sana nanthi tukwennya ukuti abamwitu bakubukilila ukuba basubaliwa, nkhaninkhani nanthi bakukomana ni njelo sona inthamyo. (2 Tesa. 1.4) Sona tukwiza ukuba bakuhoboka nkhani nanthi ivinthu ivibibi vyafumapo pachisu ichapasi. Tukwiza ukuhoboka pakumanya ukuti tukalangizya ukuti twe basubaliwa kwa Yehova muchisu cha Satana.
19. Ka Rachel akanena ichoni ivyakukwafannya nu kubamanyisya abanji ubwanaloli? (Ennya sona ichithuzi.)
19 Tukuba bakuhoboka sana nanthi tukubamanyisya abanji ubwanaloli. U Rachel yo akwikala ku Dominican Republic, akwiyivwa ukuti lusako ulukulu sana ukumumanyisyako umunthu ivyakukwafannya nu Chala. Akati inong’onelapo ivya bana bache ababuzimu akati: “Nkhuhoboka sana nanthi nkhwennya ukuti bo nkhubamanyisya bakumughana u Yehova nu kumusubalila sona bakubukilila ukusintha ubumi bwabo. Nkhuhoboka sana ukuchila ukwiyipa ko nkhapanga ukuti imbamanyisye.”
Tukuba bakuhoboka nanthi tukubamanyisya abanji ukuti bamughanaghe nu kumwivwila u Yehova ngati mo uswe tukubombela (Ennya indime 19)
MUPINDULAGHE NA MAZYU AGHABUMALILO AGHA BANAVULI ABASUBALIWA
20. Nkhimba tukuyana bulibuli nu Mozesi, u Devedi nu Yohani?
20 Mo ivinthu vikabela kwa Mozesi, u Devedi nu Yohani, vipambanite sana na mo ivinthu vibeleye kwa uswe. Loli pali ivinthu ivyinji vyo tukuyana nabo. Bakamubombelagha u Chala uwabwanaloli ngati mo nuswe tukubombela. Nuswe bulo tukwiputa kwa Yehova, tukumusubila sona tukumulaba ukuti atulongozye. Sona ngati banavuli abagosi aba, nuswe bulo tukusubila ukuti u Yehova akubasaya nkhani bo bakumwivwila.
21. Nkhimba abanthu bo bakwivwila ubulongozi ubwa banthu abagosi ngati u Mozesi, u Devedi nu Yohani bakusayiwa bulibuli?
21 Za tubukilile ukukonkha amazyu aghabumalilo gho abanavuli abagosi aba bakanena umwakwivwila amalamulo agha Yehova. Nanthi twabomba bunubu, chilichosi cho tukubomba inthi chitwendele akiza. Inthi tube nu bumi ubwiza sona inthi ‘twikale nu bumi ubutali,’ ubwa bwila na bwila! (Kumbu. 30.20) Sona tukuhoboka sana nanthi tukumuhobosya u Baba witu uwakumwanya yo akwiza pakukwanilisya vyosi vyo atulayizizye muzila yo tutinong’oneyeko.—Efe. 3.20.
ULWIMBO 129 Tilutilirenge Kuzizipizga
a Abaizilayeli abinji bo bakennya ichiswigho cho u Yehova akabomba pa Nyanja Inchesamu, batakingila Muchisu icha Layizyo. (Kuba. 14.22, 23) U Yehova akanena ukuti bo bakaba ni myaka 20 pamo ukupululula bakwiza ukufwila munkholongo. (Kuba. 14.29) Loli u Yoshwa, u Kalebi, abaluko ulwa Levi sona na banji bo bakaba bana banandi bobo bakapona. Abene bakennya vyo u Yehova akalayizya vikukwanilisiwa po Abaizilayeli bakalobokagha ulusoko ulwa Yolodani nu kwingila muchisu icha Kenani.—Kumbu. 1.24-40.
b AMAZYU AGHAKULONGOSOLA IVITHUZI: Kumongo: U Devedi akumubuzya umwana wache u Solomoni amazyu aghabumalilo. Kundyelo: Abapayiniya bakupindula ni fundo zyo igulu likumanyisya pa kabalilo ko bali ku Sukulu iya Bapayiniya.
