Paul: Tukaba twe bakuhoboka sana! Mu Novembala 1985, tukabukagha ku Liberia icha Kubwingililo Bwizuba ukwa Africa ko tukandila ubumishonale. Indege yo tukakwela yikimilila ku Senegal. Anne akati, “Nanthi penda 1 awala inti tube ukuti twafika ku Liberia!” Pisinda pache pakaba ichakufumusya ichakuti: “Bosi bo bakubuka ku Liberia bike mundege. Twapotwa ukubukilila nu bulendo ichifukwa igulu ilya banthu bamo bakulonda ukufyula iboma.” Tukikala na bamishonale abamwitu ku Senegal ukwa masiku 10, tukivwisyanga inkhani zyo zikabombiwanga ku Liberia. Abanthu abinji bakaghoghiwa sona iboma likalamula ukuti bo bakupanga amademo baghoghiwanje.

Anne: Twe banthu balyogha. Ukwanda bulo ku bwana, nkhumanyikwa ukuti ne munthu wakupasya. Nkhubanga ni lyogha napo nkhulonda ukudumusannya umusebo! Loli tukalondiwanga ukubuka ku Liberia napo kukaba kwakoghofya.

Paul: Une nu Anne tukapapiwa ku bwingililo bwizuba ku England. Ukufuma kukwitu ukufika kwa Anne pali ubulendo ubwa makilomita 8. Twebosi tukanda ubupayiniya tukati twamalizya bulo isukulu ku sekondale. Abapapi bane bobo bakandimbikisya, po u Anne umama wache weyo akamulimbikisya. Bakatwavwa sana ukuti tube ni chinyonywa ichakwanda ukumubombela u Yehova mu mbombo iyakabalilo kosi. Pa kabalilo ko nkhaba ni myaka 19, bakanitizya ukuti inje mbombelaghe pa Beteli. Tukati twasendana mu 1982, u Anne wepe akanda ukubombela pa Beteli.

Anne: Tukighana sana ukuba pa Beteli, Loli tukalondagha ukuti tuye tubombelaghe ko kukalondiwanga ubutuli. Ukubombela poka na abakamu na bayemba pa Beteli bo kwisinda bakaba bamishonale kukatwavwa ukuba ni chinyonywa ichakuti nuswe twize tube bamishonale. Ubusiku bulibosi tukiputagha ivya inkhani iyi ukwa myaka yitatu. Tukahoboka sana bo twapokela ukalata uwakuti tuye twingile ikalasi nambala 79 ilya Giliyadi mu 1985! Tukati twamalizya isukulu iyi, bakatutuma ku Liberia, Kubwingililo Bwizuba ukwa Africa.

Paul: Tukakwela indege nu kunyokela sona ku Liberia. Abanthu bakaba ni lyogha sana sona batakabitikizyanga  ukufuma munyumba zyabo kuchamabwila. Nanthi abanthu bivwa ifuti yalila ku musika, bakachimbilagha nu kufumapo. Ukuti inyinong’ono zyitu zyikalane, tukabelangagha ivigaba vimo mwibuku lya Masalimo. Napo muchisu ichi mukaba inthamyo loli imbombo yitu tukayighana sana. U Anne akabombagha ubumishonale po une nkhabombelagha pa Beteli poka nu mukamu u John Charuk. Ichifukwa chakuti akamanyagha ivyinji sona akivwisyanga mo ivinthu vikabela ku bakamu na bayemba, vikavwa ukuti imanye ivyinji.

Anne: Tukayighana mwalubilo sana imbombo yitu ku Liberia ichifukwa cha mo abakamu na bayemba bakabombelagha ivinthu. Bakatulangizyanga ulughano, bakaba basubaliwa sona bakatupokelela akiza. Tukaba nabo pabumanyani ubwiza sona bakaba mbumba yitu impya. Ubulongozi bwabo bukatughomya sana mwabuzimu. Imbombo iyabulumbilili yikenda akiza sana. Abanthu bo tukabalumbililagha batakahobokagha nanthi twafumako mwalubilo! Abanthu bakanenezannyanga inkhani izya mu Bayibolo paliposi po bali. Chikabanga chipepe ukwanda ukunenezannya nabo. Tukaba na banthu abinji bo tukamanyilagha nabo Ibayibolo umwakuti chikabanga chipala ukuti tukwanisye ukumanyila nabo bosi.

Paul: Mu 1989 pisinda apakuti twaba pamutende ukwa myaka 4, ivinthu vikasintha sona muchisu chila ichifukwa chakuti inkhondo yikanda. Pa 2 July, 1990 abanthu bo bakasambukila iboma, bakapoka amalo gho ghakaba kupipi ni Beteli. Ukwa myezi yitatu tukapotwanga ukunenezannya na aliwesi yo akaba kuzi kwa chisu ichi ukongelezyapo aba mumbumba yitu na ba ku Hedikota. Ivyongo vikaba paliposi, ivyakulya vikasoba sona abakolo bakabakolelelagha. Inthamyo izi zikabukilila ukwa myaka 14 sona zikakwafya ichisu chosi icha Liberia.

Anne: Abanthu aba maluko ghamo bakalwanga nu kughogha abanthu aba maluko aghanji. Abasilikali bakabanga paliposi sona bakanyamulagha ivilwilo ivyakoghofya sona bakingilagha munyumba yiliyosi nu kusenda chilichosi cho balonda. Bamo bakennyanga ukughogha abanthu ngati ko “kughogha inkhuku.” Imivimba bakayibunganikagha poka pa lodibuloko, loli yimo kupipi ni ofesi. Na Bakaboni bope bakaghoghiwa ukongelezyapo abamishonale babili.

Abakaboni bamo bakabikagha ubumi bwabo pangozi umwakubafisa Abakaboni abamwabo abaluko lo bakaluvwimagha. Abamishonale na bo bakikalagha pa Beteli bope bakabombagha umwakuyana bulo. Pa Beteli, Abakaboni bamo bo bakachimbila kunyumba zyabo, bakaghonagha muvipinda ivyapasi, po bamo tukikalagha nabo mu vipinda ivyamumwanya. Muchipinda  chitu, tukikalagha ni mbumba yimo yo yikaba na banthu 7.

Paul: Isiku lililyosi, abasilikali bakalondagha ukwingila ukuti bize bennye waghe tufisitemo abanthu bamo. Tukaba na bamalonda 4: babili bakabombagha pageti po bamo babili bakennyanga pibwindo. Nanthi abapageti babika inyobe kunthazi, vikalangizyanga ukuti ivinthu vili akiza. Loli nanthi babika inyobe zyabo kwisinda, vikalangizyanga ukuti ivinthu vite akiza. Vikang’anamulagha ukuti abasilikali bafika, po bo bakennyanga pibwindo umwalubilo bakabafisagha abamanyani bitu.

Anne: Pakati penda amasabata aminji, igulu limo ilya banthu bo bakakalala likingila umwakukakamizya. Une nu muyemba yumo tukiloking’a kubafa ko kukaba utumalo utwakuchepa sana utwakuvwamamo muchikabati. Umuyemba uyu akifyenyelezya nu kuvwama mukabati iyi. Ivigabenga ivi vikankhonkha muchipinda icha mumwanya, uku banyamuye ifuti. Abanthu abakukalala aba, bakakong’osya ulwighi umwamaka. U Paul akababuzya umwamuchizi ukuti, “Umuchi wane ali pakogha.” Po nkhighalilagha ichikabati ko kukavwama umuyemba yula kukivwika ichongo. Ivi vikapangisya ukuti nande ukutetema. Ka nge nkhighula bulibuli ulwighi? Nkhiputa ulwiputo ulwa mumoyo ukuti u Yehova anavwe. Pisinda pache nkhighula ulwighi nu kubalamuka. Yumo akasunkhila nu kubuka ko kukaba ikabati nu kuyighula nu kwennya ivinthu vyo vikabamo. Atakasubila ukuti atakaghamo nachimochimo. Umunthu uyu na bamwabo bakanda ukusecha ivipinda ivinji loli bataghamo nachimochimo.

Paul: Ukwa myezi iyinji, tutakaba ni chakulya ichakukwana. Loli ichakulya ichabuzimu chikaba chakukwana. Ukwiputa ukwa pandabindabi chocho chikaba chakulya chitu icha pandabindabi sona twebosi tukapalizyanga sana ichifukwa cha maka gho tukaghagha ichifukwa cha kwiputa ukwa pandabindabi uku.

Nanthi tukafumagha kuzi ukuti tuye tulonde ichakulya na mizi, nge vikapangisya ukuti bo tukabafisa baghoghiwe. U Yehova akatupanga ivinthu vyo tukalondiwanga umwakuswighisya. U Yehova akatupwelelelagha nu kutwavwa ukuti tutakoghopaghe nkhani.

Po inthamyo zikabukililagha muchisu, ubwanaloli bukatughomyanga nu kutupa ulusubilo. Umwakupyanizyapyanizya abakamu na bayemba bakachimbilagha kuti bapone, loli ulwitiko lwabo lukabukilila ukuba lwakughoma sona umoyo wabo ghukabanga mumalo. Bamo bakanena ukuti po bakalimbanagha ni nthamyo izi mukabalilo aka nkhondo, bakaba ukuti “bakwisenganizizya zila vyo bangize babombe pa nthamyo inkhulu.” Abasongo aba chipanga na bakamu aba chinyamata, bakabombagha chilichosi cho bangakwanisya ukuti babavwe abakamu na bayemba. Nanthi abakamu na bayemba bachimbilila ku malo aghanji, bakabukililagha ukuba poka, ukulumbilila ku chigaba ichipya nu kupanga inkhomano. Inkhomano nu bulumbilili vikabavwanga sana ukuti babukilile ukujimba. Nanthi twaya pakupeleka ubutuli, tukalimbikisiwanga sana ichifukwa chakuti mumalo mwakuti abakamu na bayemba balabe ivyakuvwala bakalabagha ivikwama ivya mu bulumbilili. Abanthu abinji bo bakoghopagha  bakalondagha ukwivwa amazyu amiza. Bakaswighagha sana ichifukwa chakuti tukabanga bakuhoboka sona tukaghananagha. Abakaboni bakabonekagha ngati buzelu muchisi. (Mata. 5.14-16) Ichifukwa chakuti abakamu na bayemba bakaghananagha, vikapangisya ivigabenga vimo vimanyile ubwanaloli.

Paul: Akabalilo kamo tukalondiwanga ukufumamo muchisu icha Liberia. Amabulendo matatu tukafumamo kwa kabalilo kadono, loli amabulendo mabili tukafumamo ukwa mwaka ghosi. Umuyemba yumo yo akaba we mishonale akalongosola akiza mo tukiyivwilagha, akati: “Ku sukulu ya Giliyadi bakatumanyisya ukuti tubikaghepo umoyo pa mbombo yitu sona vyovyo tukabomba. Chikabanga chakubaba sana ukubaleka abakamu na bayemba mu kabalilo akakutamya ngati aka!” Loli tukupalizya sana ukuti tukakwanisyanga ukwavwa abakamu na bayemba ukufuma muvyisu ivyapapipi.

Anne: Mu Meyi 1996, tukabapo abanthu 4 po tukaba mugalimoto iya ofesi yo yikamula ivinthu ivyakulondiwa sana ivyakukwafannya ni ofesi. Tukalondiwanga ukwenda ubulendo ubwa makilomita 16 ukuti tuye tufike kumalo aghakufililiwa. Loli umwalubilo ivigabenga vikachisambukila ichigaba cho tukikalagha. Abanthu abakukalala bo bakapikagha mumwanya, bakatwimika nu kutwisya batatu mugalimoto yitu. Loli bakabuka ni galimoto po u Paul akaba mulamula. Tukimilila bulo tukasoba ichakubomba. Ichachitima chakuti u Paul akiza po tukaba loli pacheni chache pakafumagha ibanda. Pabwandilo tukennyanga ukuti bamupika loli tukamanya ukuti nanthi bakamupika nge atakenda! Ichigabenga chimo chikamuvulazya po chikamusunkhilagha ukuti afumemo mugalimoto. Tukupalizya sana ukuti kakaba kalonda kanandi bulo.

Papipi napo tukaba pakaba igalimoto iya basilikali yo yikizula na banthu bo bakaba ni lyogha. Tukinong’ona ukuti tukwele, loli mukasi mutakaba amalo. Po tukinong’ona ukuti tuvwembele bulo. Udilayiva akasamazya nkhani igalimoto umwakuti pakasyala panandi sana ukuti tuwe. Tukamulaba ukuti imilile loli atakimilila ichifukwa chakuti akaba ni lyogha. Tukakwanisya ukuvwembela igalimoto mupaka yikafika ko yikabukagha, loli tukalita sana.

Paul: Tukabuta nu lufumbi sona amalaya ghitu ghakanyala nu kuzepunkhana. Tukaswigha namo tukendela ukuti tufike. Tukaghona kupipi ni ndege yo bakayipika ni vipolopolo ivyinji yo isiku ilyakukonkhako yikatunyamula nu kubuka nuswe ku Sierra Leone. Tukapalizya sana ukuti tukafika akiza loli tukabapasikizyanga nkhani abakamu na bayemba.

Anne: Tukati twafika ku Freetown ku Beteli iya ku Sierra Leone, tukaba bakufighililiwa sona tukapweleleliwa akiza. Loli nkhanda ukukumbukila ivinthu ivya kwisinda. Isiku lililyosi nkhabanga ni lyogha, nkavulunganagha sona nkabanga ngati nkhulota. Pabusiku, nkhanyamukagha uku nthwinkhite napo kukakatalagha ichifukwa chakuti nkhoghopagha. Nkhatamiwanga sana nanthi nkhufuta. U Paul akankhola panyobe nu kwiputa nune. Tukimba inyimbo izya Bumwene mupaka nkhaleka ukoghopa. Nkhiyivwanga ngati nthe na maka sona nthangabukilila ukubomba sona ngati mumishonale.

Nthakwiza ukuluvyapo lumo vyo vikabombiwa pisinda pache. Usabata yulayula tukapokela amagazini ghabili. Wukani! uwa Juni 8, 1996. Mumagazini iyi mukaba inkhani iya mutu wakuti “Vyo Mungabomba Nanthi Muli ni Lyogha.” Pa kabalilo aka nkhivwisya vyo vikabombiwanga kwa une. Tukapokela sona Ichitembe Cha Mulindilili icha Meyi 15, 1996, mo mukaba inkhani iyakuti “Kodi Nyonga Yawo Amaipeza Kuti?” Ichitembe ichi chikaba ni chithuzi icha guluguswa yo akavulala. Inkhani iyi yikalongosola ukuti ngati mo uguluguswa angabukilila ukulya nu kubuluka napo angaba ukuti avulaye amapapindo, nuswe bulo umuzimu wa Yehova ghungatwavwa ukuti tubukilille ukubavwa abanji napo tungakomana ni nthamyo. Ichi chikaba chakulya ichakughomya sana cho u Yehova akatupa pa kabalilo akiza. (Mata. 24.45) Ukufufuza nu kwagha inkhani izyamwabo zyo zikunena fundo izyakukolelana pa nkhani iyi kukanavwa sana. Akabalilo kakati kendapo, nkhaleka ukuba ni lyogha.

Paul: Pa kabalilo ko tukanyokelagha ku Liberia tukahobokagha sana. Ku bumalilo kwa 2004 tukaba ukuti twakwanisya pipipipi imyaka 20 pa mbombo yitu iyabumishonale. Inkhondo yikamala sona pakalondiwanga ukuzengiwa iofesi iya nthambi. Loli ichachitima chakuti bakambuzya ukuti inje nande imbombo imphya.

 Iyi yikaba njelo inkhulu sana. Tukakolelanagha sana ni mbumba yitu iyabuzimu, ka nge tukajimba bulilbuli ukulekana nabo? Ukwennya mo Yehova akatusayila po tukaleka imbumba zyitu nu kubuka ku sukulu iya Giliyadi, vikatwavwa ukuti twitikizye imbombo imphya. Imbombo yitu yikaba yakuti tuye tubombelaghe ku Ghana.

Anne: Tukalila sana pa kabalilo ko tukafumaghako ku Liberia. Tukaswigha sana po umukamu uwachasongo izina lyache u Frank, akatubuzya ukuti: “Muluvyeko ivya uswe!” Pisinda pache akalongosola ukuti: “Tukumanya ukuti te mukatuluvyepo lumo, loli mukulondiwa ukubikapo umoyo pa mbombo yinyu impya. U Yehova weyo abapa, mubikepo umoyo ukuti muye mubavwe abakamu na bayemba ko mukuya.” Amazyu agha ghakatughomya sana ukuti tube bakwisengannya ukuti tuye tube na bamanyani abapya kuchisu ichachilendo.

Paul: Loli patakasenda akabalilo akatali ukuti twande ukuyighana imbumba yitu iyabuzimu iya ku Ghana. Kuchisu ichi, kukaba Abakaboni abinji sana! Tukamanyilako ivyinji sana ku bamanyani bitu abapya aba ichifukwa chakuti bakaba basubaliwa sona bakaba nu lwitiko ulwakughoma. Tukati twabombela ku Ghana ukwa myaka 13, pakabombiwa sona ichinthu chimo. Bakatutuma ukuti tuye tubombelaghe ku ofesi iya nthambi iya ku Kenya cha Kubufumilo Bwizuba ubwa Africa. Napo tukabasobagha abamanyani bo tukaba nabo, loli umwalubilo tukaba sona na bamanyani abanji ku Kenya. Sona mupaka pa kabalilo aka tuchili tukubombela ku chisu ichi ko kukulondiwa sana ubutuli.

Anne: Pa bumi bwane nakomana ni vinthu ivyakoghofya sana vyo vikamphangisyanga ukuti imbe ni lyogha. Nanthi tukwikala ku malo aghakoghofya sona tukukomana ni nthamyo, vingapangisya ukuti tubine nu kuba ni lyogha. Tutangafighililiwa umwakuswighisya ku vinthu ivi. Nanthi nkwivwa ukulila ukwa futi, nkubinagha mukasi sona inyobe zikuzililikagha. Loli ukusubalila ubutuli bosi bo u Yehova akupeleka nu bwakufuma ku bakamu na bayemba kukutughomya nkhani. Sona nanthi tukubukilila ukumanyila, ukwiputa, ukubuka ku nkhomano na mu bulumbilili, u Yehova angatwavwa ukuti tubukilile ukubomba imbombo yo atupiye.

Paul: Akabalilo kamo abanthu bakutulalusya ukuti, “Ka muyighanite imbombo yo mukubomba?” Ichisu chingaba chakuboneka akiza, loli akabalilo kamo chingasintha ukuba chakoghofya. Nkhimba tughanite nkhani ichoni ukulusya ichisu icho? Tubaghanite nkhani abakamu na bayemba bitu bo tuli ngati mbumba yoka sona tukwikala umwakukolelana ukusita ukusendela ko twakulila. Tukinong’onagha ukuti bakatutuma ukuti twize tubaghomye, loli ubwanaloli bwache bwakuti abene bobo bakutughomyanga.

Ubukamu bwitu ubwa pachisu chosi, chiswigho ichakufuma kwa Yehova! Tuli mbumba yoka kulikosi ko tungabuka! Pakuba swe Bakaboni, tukuba ukuti tuli ni mbumba sona akaya akakwikala. Twe bakusimikizya ukuti nanthi tukubukilila ukumusubalila u Yehova, inthi atughomye nu kutupa vyo tukulondiwa.—Filipi 4.13.