1. Choni cho chingatwavwa ukuti tuhobokaghe po tukumanyila amabulaghuzi agha mu Bayibolo?

 UMUKAMU yumo uwachinyamata izina lyache u Ben akanena ukuti: “Nanti nkumanyila amabulaghuzi agha mu Bayibolo nkuhoboka hee.” Ka mukukolelana nawe? Pamo ka mukwennya ukuti amabulaghuzi agha mu Bayibolo ghapala ukughivwisya? Lumo akabalilo kamo mungiyivwa ukuti ukumanyila amabulaghuzi agha mu Bayibolo kwakulisya. Napo vingaba bunubu, loli nanti mungamanyila ivyingi ivyakukwafannya ni chifukwa cho u Yehova atikizizye ukuti amabulaghuzi ghasimbiwe mu Mazyu ghache, vikwiza pakubavwa ukuti musinte inyinong’ono zyinyu.

2. Nkimba munkani iyi inti tunenezannye ichoni?

² Munkani iyi, te tunenezannye bulo ichifukwa cho tukulondiwa ukumanyila ivyingi ivyakukwafannya na mabulaghuzi agha mu Bayibolo loli inti tunenezannye sona vyo vingatwavwa po tukughamanyila. Pisinda pache, inti twennye amabulaghuzi ghabili gho ghali mwibuku ilya Daniyeli nu kwennya mo ghangatutulila nanti tungaghivwisya pakabalilo aka.

3. Nkimba tukulondiwa ukubomba ichoni ukuti twivwisye amabulaghuzi agha mu Bayibolo?

³ Tukulondiwa ukulaba ubutuli nanti tukulonda ukwivwisya amabulaghuzi agha mu Bayibolo. Ennya ichifwanikizyo ichi. Inong’onela ukuti muli kumalo aghachilendo gho mutaghamenye akiza loli muli nu mumanyani winyu yo mwenda nawe uwakuti aghamenye akiza amalo agho. Amenye akiza pa malo gho mwafika sona ko umusebo ghukubuka. Tutakukayikila kuti mungahoboka sana ichifukwa chakuti umumanyani winyu uyu itikizizye ukuti mwendele poka! Umwakuyana bulo, u Yehova amenye akiza akabalilo ko tukwikalamo sona vyosi vyo vili mumusebo gho tukwendamo. Umwakwiyisya, tukulondiwa ukumulaba u  Yehova ukuti atwavwe ukwivwisya amabulaghuzi agha mu Bayibolo.—Dani. 2.28; 2 Pita. 1.19, 20.

4. Choni cho u Yehova asimbite amabulaghuzi mu Mazyu ghache? (Yeremiya 29.11) (Ennya sona ichituzi.)

⁴ U Yehova akulonda ukuti abana bache babe na muntazi umwiza ngati mo u mupapi aliwesi umwiza akulondela. (Belenga Yeremiya 29.11.) Loli umwakupambana nu mupapi aliwesi, u Yehova angatubuzya ivintu vyo inti vyize vibombiwe muntazi vyo akabalilo kosi vikuba vyabwanaloli. U Yehova akasala abanavuli ukuti basimbe amabulaghuzi mu Mazyu ghache umwakuti tumanye ivyakukwafannya ni vintu ivyakulondiwa po vichili pakubombiwa. (Yesa. 46.10) Amabulaghuzi gho ghali mu Bayibolo chabupi ichapamwanya nkani ichakufuma kwa Baba witu uwa kumwanya. Loli ka mungabomba buli-buli ukuti musubilaghe ukuti vyo Ibayibolo likanenela zila vikwiza pakukwanilisiwa naloli?

5. Ka abachinyamata bakumanyilako ichoni ku vyo u Max akakomana navyo?

⁵ Abachinyamata bitu ku sukulu, bakuzyunguliliwa na bantu bo batakulichindika nkani Ibayibolo pamo bo batakulichindika napandi. Vyo bakunena nu kubomba vingapangiska ukuti abachinyamata bo Bakaboni ba Yehova bande pakukayikila vyo bakusubila. Ennya vyo umukamu yumo uwa chinyamata izina lyache u Max akakomana navyo. Akanena ukuti, “Pakabalilo ko nkaba ku sukulu nkanda pakukayikila nanti abapapi bane bakumanyisya ichipanga ichabwanaloli, sona ukuti Ibayibolo lyakufuma naloli kwa Chala.” Nkimba abapapi bache bakabomba ichoni? U Max akanena ukuti, “abapapi bane bakabombapo zimo umwakunavwa umwabololo napo nkamanyagha ukuti bakapasyanga.” Abapapi aba Max bakamwamula amalalusyo ghache ukufuma mu Bayibolo. U Max wepe akabombapo zimo. Akanena ukuti “Nkanda pakumanyila amabulaghuzi agha mu Bayibolo paneka sona nkanda pakunenezannya na bachinyamata abamwitu vyo namanyila. Choni cho chikakonkapo? U Max akanena ukuti, “Nkati nabomba bububu, nkasimikizya naloli ukuti Ibayibolo lyakufuma kwa Chala!”

6. Nkimba mukulondiwa ukubomba ichoni nanti mwanda pakukayikila, sona chifukwa buli?

⁶ Mwe bachinyamata, numwe bulo nanti mwanda pakukayikila ngati we Max, ukuti Ibayibolo te lyabwanaloli, mutakanyokele munyuma nu kwiyivwa ukuti mwapotwa. Loli mukulondiwa ukubombapo zimo mwalubilo. Ukukayikila kuli ngati lusima. Nanti tungalulekelela panandi na panandi lungakomanya ichitu chimo cho chakulondiwa sana. Ukuti mwefyepo inyinong’ono izyakukayikila, zyo zingakomannnya ulwitiko lwinyu, mukulondiwa ukwilalusya ukuti, ‘Ka nkusubila vyo Ibayibolo likunena ivyakukwafannya na muntazi?’ Nanti mutakusimikizya ukuti mukusubila pamo awe, mukulondiwa ukumanyila amabulaghuzi agha mu Bayibolo gho ghakwanilisiwe kale. Ennya mo mungabombela.

7. Choni cho chikamwavwanga u Daniyeli po akamanyilagha amabulaghuzi? (Danieli 12.10) (Ennya sona ichituzi.)

⁷ U Daniyeli chifwanikizyo ichiza sana icha mo tungamanyilila amabulaghuzi. U Daniyeli akamanyilagha amabulaghuzi ni chifukwa ichiza, akalondagha ukumanya ubwanaloli. U Daniyeli akaba sona wakwiyisya, akamanyagha ukuti u Yehova angamwavwa ukuti ivwisye amabulaghuzi nanti akubukilila ukuba nawe pabumanyani nu kumwivwila. (Dani. 2.27, 28; belenga Danieli 12.10.) U Daniyeli akalangizya ukuti wakwiyisya pakabalilo ko akalaba u Yehova ukuti amwavwe. (Dani. 2.18) Sona u Daniyeli akamanyilagha umwakubikapo umoyo. Akalondelezyanga sona mu Masimbo gho akaba nagho  pakabalilo kala. (Yere. 25.11, 12; Dani. 9.2) Ka mungamuyezya buli-buli u Daniyeli?

8. Choni cho bamo bakukana ukusubila ukuti amabulaghuzi agha mu Bayibolo ghabwanaloli, ka uswe tukulondiwa ukubomba ichoni?

⁸ Inong’onela ichifukwa cho mukumanyilila amabulaghuzi agha mu Bayibolo. Ka ukumanyila amabulaghuzi agha mu Bayibolo kukubapangisya ukuba ni chinyonywa ichikulu ichakulonda ukumanya ubwanaloli? Nanti momo vibeleye, u Yehova inti abavwe. (Yoha. 4.23, 24; 14.16, 17) Chifukwa buli chimo cho abantu bamo bakumanyilila amabulaghuzi? Abantu bamo bakumanyila amabulaghuzi ichifukwa chakuti bakulonda ukuti baghe ivifukwa ivyakususizya ifundo iyakuti Ibayibolo lyakufuma kwa Chala. Bakubomba bunubu ukuti baghe ivifukwa ivyakuti nanti Ibayibolo te lyakufuma kwa Chala bapange bene indaghilo izyakuti basalaghe bene ichiza ni chibibi. Loli tukulondiwa ukuba ni nyinong’ono inyiza po tukumanyila. Umwakongelezyapo, ichintu ichakulondiwa nkani chakuti tube ni nyinong’ono izyakuti twivwisye amabulaghuzi agha mu Bayibolo.

9. Nkimba ukuti twivwisye amabulaghuzi agha mu Bayibolo tukulondiwa ukuba ni nyinong’ono buli? Longosola.

⁹ Mube bakwiyisya. U Yehova alayizizye ukubavwa abantu bo bakwiyisya. (Yako. 4.6) Tukulondiwa ukuti tumulabaghe ukuti atwavwe ukwivwisya amabulaghuzi agha mu Bayibolo. Nanti swe bakwiyisya tukwiza pakwitikizya ubutuli bo uwambombo umusubaliwa nu wamahala yo u Yehova akumubombezya pakutupa ichakulya ichabuzimu pakabalilo kache. (Luka 12.42) Chakwivwika naloli ukuti u Chala akubombezya izila yoka ukuti atwavwe ukwivwisya ubwanaloli bo buli mu Mazyu ghache ichifukwa chakuti u Yehova we Chala uwa ndondomeko.—1 Koli. 14.33; Efe. 4.4-6.

10. Nkimba mwamanyilako ichoni ku vyo u Esther akabomba?

¹⁰ Mumanyilaghe umwakubikapo umoyo. Musale ubulaghuzi bo bukubaghobosya nu kufufuza. Ivi vyovyo umuyemba yumo izina lyache u Esther akabomba. Umuyemba uyu akalondagha ukumanya ivyingi ivyakukwafannya na mabulaghuzi gho ghakanenagha ivyakwiza ukwa Mesiya. U Esther akanena ukuti, “Po nkaba ni myaka 15, nkanda pakufufuza ukuti isimikizye nanti amabulaghuzi agha ghakasimbiwa naloli pakabalilo ko u Yesu akaba ukuti achili pakwiza.” Ivintu vyo umuyemba uyu akamanyila pakubelenga ivyakukwafannya ni mipukutu ni iya ku nyanja iyakufwa vikamwavwa. Akanena ukuti, “imipukutu yimo yikasimbiwa pakabalilo ko u Yesu akaba ukuti achili pakwiza, ivi vikulangizya ukuti amabulaghuzi gho ghali mu mipukutu iyi ghakafuma naloli kwa Chala.” U Esther akongelezyapo ukuti, “Nkalondiwanga ukubelenga amabulendo aminji ukuti nivwisye.” U Esther akaba wakuhoboka ichifukwa chakuti akabikapo umoyo. Akati abikapo umoyo pakumanyila amabulaghuzi aghinji gho ghali mu Bayibolo, akanena ukuti, “Nkasimikizya neka ukuti Ibayibolo lyabwanaloli!”

11. Ka tukupindula buli-buli nanti twasimikizya ukuti Ibayibolo lyabwanaloli?

¹¹ Nanti tukwennya amabulaghuzi agha mu Mazyu gha Chala gho ghakwanilisiwe kale, vikutwavwa ukumusubila nkani u Yehova ni izila yo akutulongozezya. Umwakongelezyapo, napo pakabalilo aka tungakomana ni ntamyo izyinji, loli amabulaghuzi agha mu Bayibolo ghakutwavwa ukubukilila ukuba nu lusubilo ulwa vintu ivyiza ivyamuntazi. Za twennye amabulaghuzi ghabili gho ghakasimbiwa nu Daniyeli gho pakabalilo aka ghakukwanilisiwa. Ukughivwisya amabulaghuzi agha kungatwavwa ukuti tusalaghe ivintu umwamahala.

12. Nkimba ivinama ‘ivyachijela ivyakongannya ni tope’ vikwimila ichoni? (Danieli 2.41-43)

¹² Belenga Danieli 2.41-43. Ichilota icha Mwene u Nebukadinezela cho u Daniyeli akang’anamulila, ivinama ivya chifwani cho umwene akennya vikongannya “ichijela ni tope.” Nanti tukuyanisya ubulaghuzi bo buli mwibuku ilya Daniyeli na bo buli mwibuku ilya Ubuvumbuli, tukwivwisya ukuti ivinama, vikwimila ubulaghili ubwa United States nu Britain bo bakubombela poka sona ubulaghili bwabo buli na maka nkani pachisu chosi ichapasi. Ukuyana nu bulaghili ubwamaka ubwa pachisu chosi ubu, u Daniyeli akanena ukuti ‘Ubumwene ubu, muvigaba vimo bukwiza ukuba bwamaka, loli mu vigaba vimo butakwiza ukuba na maka.’ Choni cho mu vigaba vimo butakwiza ukuba na maka? Ichifukwa chakuti abantu bulo bo bakwimila itope, bakupangisya ukuti ichijela chitakabe na maka. b

13. Nkimba twamanyilako bwanaloli buli ubwakulondiwa ku bulaghuzi ubu?

¹³ Tukumanyilako ivintu ivyinji ivyabwanaloli ivyakulondiwa ukufuma ku chilota ichachifwani ni vinama vyache, cho u Daniyeli akachilongosola. Ichabwandilo, ubulaghili ubwa United States nu Britain bwalangizya ukuti bwamaka nkani. Umwakufwanikizya, ubulaghili ubwa United States nu Britain, bukawina Inkondo Iyabwandilo iya Pachisu Chosi sona Inkondo Iyabubili iya Pachisu Chosi. Loli ubulaghili ubwamaka ubwa pachisu chosi ubu bukuchepa amaka sona inti bubukilile ukuchepa amaka ichifukwa chakuti abantu aba mu vyisu ivi bakubukilila ukulwa bene-bene sona bakulimbana ni boma. Ichabubili, chakuti ubumwene ubu bwabumalilo pakuba bwamaka pachisu chosi ichapasi, po Ubumwene ubwa Chala buchili pakumazya amabumwene ghosi agha bantu. Napo vili bunubu, ivyisu vimo pakabalilo aka vikulimbana nu bumwene ubwa United States nu Britain, loli vitangafyula ubulaghili bwabo. Tukumanya ifundo iyi ichifukwa chakuti ‘ibwe’ lyo likwimila Ubumwene ubwa Chala likwiza pakukoma ivinama vyo vikwimila ubulaghili ubwa Britain nu America.—Dani. 2.34, 35, 44, 45.

14. Ka ukwivwisya ubulaghuzi ubwakukwafannya ni vinama vyo vyonganite ichijela ni tope kukutwavwa buli-buli ukusala ivintu umwamahala?

¹⁴ Ka mukwitikizya ukuti ubulaghuzi ubwa Daniyeli bo bukunena ivya vinama vyo vyonganite ichijela ni tope vyabwanaloli? Nanti vili bunubu, inti vikwafye mo mukwikalila pa bumi bwinyu. Te muyezye ukupanga chilichosi cho mungakwanisya ukuti mube ni ndalama izyinji pamo ukatundu umwinji ichifukwa chakuti mukumanya ukuti lunulu ichisu ichibibi ichi inti chipyutiwe. (Luka 12.16-21; 1 Yoha. 2.15-17) Ukwivwisya akiza ubulaghuzi ubu kungabavwa sona ukwenya ukulondiwa ukwa mbombo iya kulumbilila nu kumanyisya. (Mata. 6.33; 28.18-20) Nanti mwamala pakumanyila ubulaghuzi ubu, mwilalusye ilalusyo ili, ‘Ka vyo nkusala vikulangizya ukuti nkumanya ukuti lunulu Ubumwene ubwa Chala bukwiza pakwefyapo amaboma ghosi agha bantu?’

15. Ka amasiku ghano ‘umwene uwa kumupoto’ nu ‘mwene uwa kumwela’ wewenu? (Danieli 11.40)

¹⁵ Belenga Danieli 11.40. Daniyeli chaputala 11 chikunena abamwene babili pamo amaboma ghabili aghamaka gho ghakulimbana. Nanti tukuyanisya ubulaghuzi ubu na mabulaghuzi aghanji gho ghali mu Bayibolo, tukumannya ukuti ‘umwene uwa kumupoto’ chisu icha Russia ni vyisu vyo chikukolelana navyo sona ‘umwene uwa kumwela’ we America nu Britain bo bulaghili ubwa pachisu chosi. c

16. Ka ‘umwene uwa kumupoto’ akubomba buli-buli na bantu aba Chala?

¹⁶ Abantu aba Chala bo bakwikala mubulaghili ubwa ‘mwene uwa kumupoto’ bakupinyiwa nu mwene uyu. Abakaboni bamo bakubakoma nu kubabika mujele ichifukwa cha lwitiko lwabo. Mumalo mwakubapangisya abakamu na bayemba bitu ukunyokela munyuma, vyo ‘umwene uwa kumupoto’ uyu akubomba vyabavwa ukughomya ulwitiko  lwabo. Chifukwa buli? Ichifukwa chakuti abakamu na bayemba bitu bakumanya ukuti ukupinyiwa ukwa bantu ba Chala kukukwanilisya ubulaghuzi bo u Daniyeli akanena. d (Dani. 11:41) Ukumanya ifundo iyi kukutwavwa ukuti tubukilile ukuba nu lusubilo ulwakughoma sona ukubukilila ukuba basubaliwa kwa Yehova.

17. Ka abantu aba Chala bakakomana ni ntamyo buli mubulaghili ubwa ‘mwene uwa kumwela’?

¹⁷ Kwisinda uku, ‘umwene uwa kumwela’ wepe akabapinyagha abantu ba Yehova. Umwakufwanikizya chamuma 1900, abakamu na bayemba bitu abinji bakapinyiwa nu kubikiwa mu jele ichifukwa chakuti bakabukilila ukuba Bakilisitu umwakuleka ukusendako ichigaba mu vyakubombiwa ivya muchisu. Abana ba sukulu bo bakaba Bakaboni, bakabachimbizya ku sukulu pachifukwa ichakuyana bulo. Mu myaka iya mwalunulu, abantu ba Yehova abasubaliwa bo bakulaghiliwa nu mwene uwa kumwela bakagheliwa sona muzila izyamwabo. Umwakufwanikizya, pakabalilo ko abandale bakapangagha u kamupeni, bakagheliwa ukuti basapote ichipani chimo pamo umuntu yumo. Napo batakavotagha loli babaghiye ukuti  bakinong’onagha ukuti ichipani chimo chiza ukuchila ichamwabo. Chakulondiwa nkani ukuti tuleke ukusendamo ichigaba muvyakubombiwa ivya muchisu, muvyakubombiwa vyitu, munyinong’ono zyitu sona namo tukwiyivwila!—Yoha. 15.18, 19; 18.36.

18. Ka tukubomba buli-buli nanti ‘umwene uwa kumupoto’ nu ‘mwene uwa kumwela’ bakulimbana? (Ennya sona ichituzi.)

¹⁸ Abantu bo bate nu lwitiko mu mabulaghuzi agha mu Bayibolo, bakupasya nkani nanti benya ukuti ‘umwene uwa kumwela’ akupilingizanya impembe nu ‘mwene uwa kumupoto.’ (Dani. 11.40.) Abamwene bosi babili aba, bali ni vilwilo ivya nyukiliya vyo nanti bangavibombezya imbombo bangapyuta ichipeliwa chosi icha bumi pachisu. Loli tukumanya ukuti u Yehova atangitikizya ukuti ivi vibombiwe. (Yesa. 45.18) Mumalo mwakupasya navyo inti vibombiwe kuntazi, ulwitiko lwitu lukughoma nanti tukwennya ukuti ‘umwene uwa kumupoto’ nu ‘mwene uwa kumwela’ bakulimbana. Nanti ivi vikubombiwa, tukusimikizya ifundo iyakuti ubumalilo ubwa chisu ichi buli papipi.

19. Ka tukulondiwa ukumanya ichoni ivyakukwafannya na mabulaghuzi agha mu Bayibolo?

¹⁹ Tutakumanya mo amabulaghuzi ghamo agha mu Bayibolo ghakwiza pakukwanilisiwa. Umulaghuzi u Daniyeli wepe atakivwisyanga iching’anamulo icha vintu vyosi vyo akasimbagha. (Dani. 12.8, 9) Loli ichifukwa chakuti tutakumanya vyosi ivya mo amabulaghuzi agha ghakwiza pakukwanilisiwa, vitakung’anamula ukuti ghatakwiza pakukwanilisiwa. Tutakukayikila ukuti u Yehova akwiza pakutwavwa ukuti twivwisye ivintu vyo tukulondiwa ukumanya pakabalilo kache akiza ngati mo akabombela mukabalilo akakale.—Amo. 3.7.

20. Nkimba mabulaghuzi buli aghakuhobosya agha mu Bayibolo, gho inti ghakwanilisiwe mwalunulu sona ka tukulondiwa ukubukilila ukubomba ichoni?

²⁰ Bakwiza pakukolela ukuti “pali umutende, vyosi vili akiza bulo.” (1 Tesa. 5.3) Pisinda pache amaboma aghandale ghakwiza pakuchisambukila ichipanga ichabumyasi nu kuchipyuta. (Ubuvu. 17.16, 17) Pabumalilo bakwiza pakubasambukila abantu ba Chala. (Eze. 38.18, 19) Ivyakubombiwa ivi, vikwiza pakutulongozezya ku nkondo iyabumalilo iya Alamagedoni. (Ubuvu. 16.14, 16) Tunganena umwakusimikizya ukuti ivyakubombiwa ivi, vili papipi sana pakubombiwa. Po ivintu ivi vichili pakubombiwa za tubukilile ukulangizya ukuti tukumupalizya Ubaba witu uwakumwanya uwalughano, umwakubukilila ukwivyisya amabulaghuzi agha mu Bayibolo nu kubavwaso abanji ukuti bope babombaghe bunubu.