1, 2. Kani abantu abengi balabona shani imilimo bapyunga?

IMPINDI ishingi abantu balalibuulishisha ukwelelwa ne milimo bapyunga. Ku bengi, umulimo umuntu apyunga e ubuulishisha kani alicindeme neli koku. Ku mipunda imbi, kani balukufwayo’kwishiba umuntu, pa fyakwipusha ifi batanga ukumwipusha palaba ne cakweba’ti, “Ni isa milimo mupyunga?”

² Shimbi impindi Baibolo ilabuulishisha abantu ukwelelwa ne milimo baalukupyunga. Ilalabila pali ‘Matayo umusonkeshi’; “Simoni umunyukishi”; na pali “Luku umulaye utemiwe.” (Mat. 10:3; Ifyacit. 10:6; AbaKolo. 4:14) Imilimo baLesa bapeela ileshibisha abantu. Ku cakubwenako, tulapenda pa Mfumu Dafidi, uwakushimika Elaija, ne ntangishi Paulu. Aba abalalume baalicindikile makosa imilimo baLesa babapeele. Na fwebo kani tulikwete imilimo baLesa batupeele, tulyelelwe ukuibona ati icindeme.

3. Nindo abakulu belelwe ukusambishisha abanice? (Boneni icikope icili peulu.)

³ Fwe bengi tulitemenwe imilimo tupyunga mu kwanshika kwa baLesa kabili tungatemwa ukupitilisha ukulukupyunga yopele’yo imilimo. Ku cakubombomanika, ukufuma lukoso ku nshiku shakwe  Adama, ifitentekwa fya bantu filapita kabili palesa fimbi. (Uwaku. 1:4) Muli ino imyaka, uku ukwaluka kwa fitentekwa kulikumine abaKlistu ba cine. Umulimo wa bantu ba baYawe ulikuliileko kabili muli ifyakucita ifingi. Ili tulukutatika imilimo ya bukumo, inshila ya kupyungilamo ifintu ilukuya ili yaluka, makosa makosa ino mpindi ili kufulile ifyakupanga-panga. Bambi abakulu bangalukukatashiwa ukwishiba ifyakupyunga ne fintu fya bukumo. (Luku 5:39) Nangaba’ti shimbi impindi bangeshiba ifya kupyungisha ifintu fya bukumo, abanice bangaba ne makosa aengi ukucila abakulu. (Ifisi. 20:29) Popele, cili icelelwe ku bakulu ukwanshikila abanice ukupyunga imilimo ya mu kwanshika kwa baYawe.—Pendeni Amasamo 71:18.

4. Nindo bambi cibakatashisha ukupeela bambi imilimo? (Boneni akabokoshi ka “ Imilandu Bambi Abantu Tabapeelelapo Bambi Imilimo.”)

⁴ Abapeelwe ubukulu cipale bangakatashiwa ukupeela abanice imilimo. Bambi balatiina ukubapoka imilimo batemenwe makosa. Bambi balalanguluka ati bakabapoka amakosa, pakuti balicetekele ati abanice tekuti bapyungepo bwino. Bambi balalabila ati tabakwetepo impindi ya kutatika ukusambisha bambi imilimo. Nangabe’fyo, abanice balyelelwe ukuba abatekenye kani tabalukupeelwapo bwangu imilimo.

5. Ni fisa fyakwipusha twakwambaalapo?

⁵ Nga twambaale pa fintu fibili ifikumine ukupeela bambi imilimo. Ica kutanga, kani abakulu bangofwako shani abanice ukupyunga imilimo, kabili nindo ukucitile’fyo kucindamine? (2 Tim. 2:2) Ica bubili, nindo cicindamine ku banice ukuba ne mibelo iweme ili balukofwako abakulu mu milimo bapyunga na lyelyo balukusambilila? Nga tutange ukusambilila ifi Imfumu Dafidi yaanshikiile umwana waiyo ukupyunga umulimo uucindeme.

6. Findo Imfumu Dafidi yalukufwaya ukucita, kabili findo baYawe balabiilepo?

⁶ Panuma ya kubutuka abapate pa myaka iingi, Dafidi aalibeele imfumu kabili alukwikala mu ng’anda iweme makosa. Pa kubona ati takwalipo “ing’anda” (neli itempuli) ya baYawe,  aalukufwaya ukwibaka imo. Popele alilabiile ku wakushimika Natani ati: “Boneni, nebo ndukwikala mu ng’anda ya yeleshi, sombi ibokoshi lya kulayana kwa baYawe lilukwikala panshi pa mutenje wa nsalu lukoso.” Natani alilabiile ati: “Kamucita fyonse ifili mu mutima wenu; pakuti baLesa bali nenu.” Nangabe’fyo, baYawe baalilabiile ifyapuseneko. Baalibuulile Natani ukubuula Dafidi ati: “Tekuti ukanjibakile ing’anda ya kwikalamo nebo.” Nangaba’ti baYawe baalibuulile Dafidi ati baali ne kupitilisha ukumushukisha, baalilabiile ati Solomoni umwana wakwe e wali ne kwibaka itempuli. Findo Dafidi acitilepo?—1 Ifye. 17:1-4, 11, 12; 29:1.

7. Findo Dafidi aacitilepo pali fifilya baYawe baalabiile ati e fyaelelwe ukucitwa?

⁷ Ukubulo’kukwata ishuko lya kwibaka itempuli, takwalengeshepo Dafidi ukufilwa ukofweleshako muli uyu umulimo. Na cine, cilya icakwibaka tacaishibikilwepo ati itempuli lyakwe Dafidi, sombi ati itempuli lyakwe Solomoni. Nangaba’ti cipale Dafidi aalibombomene pa kubulo’kucita ici umutima wakwe walukufwaisha, aalyofwelesheko makosa mu mulimo wa kwibaka. Aalyanshikile amabumba abakupyunga imilimo ilekenelekene kabili aalibungenye imfitwe, ulubemba, ishilifa, ne golide kumo ne miti ya yeleshi. Ukulunda pali fifi, alikoseleshe Solomoni pa kulabila ati: “Pano, we mwana wanji, baYawe nga bekale na webo; ngo kashuke, ukebake ing’anda ya baYawe Lesa wobe, koti ni fyefyo ifi balabile ifya kuli webo.”—1 Ifye. 22:11, 14-16.

8. Nindo cipale iyali ne kulengesha Dafidi ukulanguluka ati Solomoni taalipo uwelelwe ukupyungo’mulimo, pano findo aacitile?

⁸ Pendeni 1 Ifyebo 22:5. Dafidi cipale nga alilangulukile ati Solomoni taalipo uwelelwe ukutangilila mu mulimo uwali uucindeme. Na cine, itempuli lyali ne kuba ne ‘bunjino bwa kukankamana ukwakuti,’ kabili Solomoni pali ilye’mpindi ali “mwanice, unakile.” Nangabe’fyo, Dafidi aalishibile ati baYawe baali ne kofwako Solomoni ukupyunga umulimo bamupeele. Penka, Dafidi aalitontomekele makosa pali fyefyo aali ne kofweleshako, ukupitila mu kwanshika ifyali ne kupyungishiwa pa kwibaka.

9. Findo fingalengesha abakulu ukusangalala ili balukupeela abanice imilimo? Labileni pa cakupalanya.

⁹ Abakwabesu abakulu tabelelwepo ukubombomana kani caboneka ati balyelelwe ukushiila abakwabesu abanice imilimo. Ubune ubuli mu kupeela abanice imilimo bwa kweba’ti imilimo ilatela bwangu. Abalalume abapeelwe imilimo balyelelwe ukusangalala ili babona abanice balukupyunga bwino imilimo. Tungacipalanya ku mufyashi umwalalume uulukusambisha umwana ifya kwensha motoka. Ili umwana ali umunini, alaloleshako lukoso ili bawishi balukwensha. Ili akula, bawishi balamubuulishisha ifi bensha. Pano, ili umwana akumanya imyaka iyelelwe ukwenseshapo motoka, alatatika ukwensha motoka ili bawishi balukumubuula ifyakucita na fimbi. Shimbi impindi bangalukofwana ukwensha, pano mu  kupita kwa mpindi umwana eutatika ukwensha makosa pakuti bawishi balukuya ili bacekula. Umufyashi uuli ne mano alasangalala pa kubona umwana atatika ukwensha motoka kabili talangulukapo ati ewelelwe ukulukutangilila fyonse. Mu kupalako, abakwabesu abakulu balasangalala kani basambisha abanice ukupyunga imilimo ya mu kwanshika kwa baLesa.

10. Kani Mose alukubona shani ubukulu ne makosa apeelwe?

¹⁰ Mwe bakulu tamwelelwepo ukuba ne kaso. Langulukeni pali fyefyo Mose acitile ili abaIshilaeli bambi batatikile ukucite’fintu koti bakushimika. (Pendeni Ifyakupenda 11:24-29.) Joshua, uwalukofwako Mose, aalukufwaya ukubakanya ukucite’fyo. Aalukulanguluka ati baalukulengesha ubukulu ubwapeelwe kuli Mose ukucepa. Pano Mose alimubuulile ati: “Uli ne cikani pakuti pali nebo? BaLesa nga basumine ati abantu ba baYawe bonse babe bakushimika, baYawe babike pali bo umupashi wabo!” Mose aalishibile ati kulya kwali kufwaya kwa baYawe. Pakuti taalukufwayapo ati ubuleme bulukuya kuli enka lukoso, alibuulishishe ati aalukufwaya abapyungishi ba baYawe bonse bapokelele impese sha mupashi wa baLesa. Koti ni Mose, tali na fwebo tulasangalala kani bambi bapokelela imilimo yeyo cipale iyali ne kupeelwa kuli fwebo?

11. Findo umukwabesu umo alabiile pali fyefyo apeele bambi imilimo aalukupyunga?

¹¹ Pali bubuno bukumo, kuli ifyakubwenako fya bakwabesu abengi abapyungile pa myaka iyakuti ubwingi kabili abasambishe bambi ukupyunga imilimo. Ku cakubwenako, nga tulabile pa mukwabesu Peter. Pa myaka 74 apyungile mu mulimo wa mpindi shonse, imyaka 35 alipyungile pa mutano wa ku Yulopu. Bukumo lukoso eli alekele ukuba umukulu wa ku Dipatimenti ya milimo. Pali ino mpindi, umukwabesu Paul, umwanice uwapyungile pamo na ba Peter pa myaka iingi, e mukulu kuli yiyi Dipatimenti. Ili ba Peter babepwishe pali fyefyo bomfwa pali kuku ukwaluka, baalilabiile ati, “Ndasangalala ukubona ati kuli abakwabesu bambi abasambilile ifya kupyunga imilimo na imbi kabili abalukupyunga bwino iyi imilimo.”

12. Findo tungasambililako ku lyashi lya mu Baibolo ilyakwe Leyoboami?

¹² Panuma ili Solomoni afwile, umwana wakwe Leyoboami e wabeele imfumu. Ili Leyoboami aalukufwaya abakumubuulako ifya kupyunga umulimo akwete, alitangile ukwipusha abalalume abakulu. Pano alikeene ukulonda ifi bamubuulile. Sombi, alilondele ifi abasankwa babyakwe abo akuliile pamo nabo kabili ababeele bapyungishi bakwe bamubuulile. Ifyafuminemo fyalibipile. (2 Ifye. 10:6-11, 19) Findo tungasambililako? Cilimo akalango ukwipusha abakulu abeshi bwino ifya kupyunga imilimo, eli ne kulonda ifi balukulabila. Nangaba’ti abanice tabelelwepo ukulanguluka ati balyelelwe ukulukulonda fyonse lukoso ifi aba kale baalukupyunga imilimo, tabelelwepo ukwangufya ukukaana fyonse ifi abakulu balukubabuula.

13. Kani abanice balyelelwe ukupyungila shani pamo ne bakulu?

¹³ Bambi abanice balatangilila abakulu mu milimo bapyunga. Nangaba’ti aba abanice balipeelwe imilimo iingi, bangabwenamo mu kumfwa ku mano ne bwishibilo bwa bakulu ili tabangasalululapo ifyakucita. Ba Paul abalabilwapo peulu, abapeelwe umulimo ba Peter baalukupyunga muli Dipatimenti ya pa Beteli, baalilabiile ati, “Nalukwipushako ba Peter ifyakucita, kabili nalukukoselesha na bambi ukucita fintu fimo.”

14. Findo tungasambililako kuli fifilya Timote na Paulu baapyungile bwino pamo?

¹⁴ Umwanice Timote, alipyungiile pamo ne  ntangishi Paulu pa myaka iingi. (Pendeni AbaFilipoi 2:20-22.) Paulu aalilembele ku baKlistu ba mu Kolinto ati: “Namutumineni Timote, umwana wanji uwa muli baShikulu, untemenwe, utekenye, ukalukumulangulusheni ifya nshila shanji isha muli baKlistu, koti ni fyopele’fyo ifi nsambisha ponse mu makelesha onse.” (1 Koli. 4:17) Aya amashiwi aanini alabuulishisha ifi Paulu na Timote bapyungile bwino pamo. Paulu alisambishe Timote ‘ifya nshila shakwe isha muli baKlistu.’ Pakuti Timote alisambilile bwino, baalimutemenwe kuli Paulu, kabili Paulu aalicetekele ati Timote aali ne kupyungila bwino abaKlistu abaali mu Kolinto. Ici cili cakubwenako iciweme ku bakulu ba mwi kelesha ili balukusambisha bambi ifya kutangilila ikelesha!

15. Kani ukufunda Paulu apeele abaKlistu ba mu Loma kungatofwako shani ili ukwaluka kwatukuma?

¹⁵ Tulukwikala mu mpindi umulukucitika ifintu ifiweme. Ukwanshika kwa baYawe ukwa pa calo kulukukula makosa, pano uku ukukula kulukupengela ati fimo fyaluke. Ili uku ukwaluka kwatukuma, tulyelelwe ukulicefya, ne kutontomeka lukoso pa kufwaya kwa baYawe talipo ni pali fyefyo tulukufwaya. Kani twacite’fyo, fwense tukaba abekateene. Paulu aalilembele ku baKlistu mu Loma ati: “Ndukumubuleni mwebo mwe bantu mwense, pakuti pa luse ulwapelwe kuli nebo, ati: Tekulieba ukulicindika ukwa kucila na pa fyelelwe; sombi ukulanguluka kamulanguluka ne kutekanya, koti ni fyopele’fyo ifi babapele bonse baLesa ifyakwesha ifya kucetekela. Pakuti koti ni fyopele’fyo ifi tuli ne fileba ifinji mu mubili umo, ne fileba ifyo fyonse tafikwete umulimo umo, koku; fyopele’fyo na fwebo, fwe tuli benji, tuli mubili umo muli baKlistu; sombi pa kutweba umo umo, tuli fileba ifya mubili ifyana fyankashi.”—Loma 12:3-5.

16. Findo abakulu ne banice, kumo ne bakashi, bangacita pa kofwako bonse mu kwanshika kwa baYawe ukuba aba mutende kabili abekateene?

¹⁶ Nangaba na fyefyo ifintu fili kuli fwebo, nga tupyungishe ku kofwako Ubufumu bwa baYawe. Mwe bakulu, sambisheni abanice ukupyungako imilimo mupyunga. Mwe bakwabesu abanice, pokeleleni imilimo balukumupeeleni, mulukulicefya, kabili mulukuli ne mucinshi ku bakulu. Mwe bakashi, tentekeni Pilisicila umukashi wakwe Akwila, uwaofweleko umulume wakwe ili ifintu fyaalukile.—Ifyacit. 18:2.

17. Kani baYesu baalicetekele ati abasambile babo baali ne kukonsha ukucite’ndo, kabili balibasambishe ukupyunga wisa mulimo?

¹⁷ BaYesu e bali cakubwenako iciweme makosa ica kusambisha bambi imilimo. Baalishibile ati impindi ya kuleka ukupyunga umulimo baalukupyunga pa calo yali ne kufika kabili bambi baali ne kupitilisha ukupyunga umulimo wabo. Nangaba’ti abasambile babo tabaalipo abawaminine, baYesu baalibacetekele kabili baalibabuulile ati baali ne kupyunga ukucila na fyefyo bapyungile. (Yoa. 14:12) Baalibasambishe bwino, kabili baalitulishe icebo iciweme mu calo conse pali ilye’mpindi.—AbaKolo. 1:23.

18. Findo ifiweme ifikatucitikila kuntangiile, kabili findo twelelwe ukucita pali ino mpindi?

¹⁸ Panuma ili baYesu baafwile, baalibushiwe ne kuya kwiulu uku bapeelwe ubukulu ubucilile “na pa bufumu bonse, ne bukulu, ne makosa, ne kukomeka.” (Efesa 1:19-21) Kani twafwa aba bucetekelo ili Amagedono taingatatika, tukabuushiwa mu calo ca bukumo icilungeme, umukaba imilimo ya kusangalasha iyakuti ubwingi. Nangabe’fyo, pali ino mpindi kuli umulimo uucindeme woyo fwense twelelwe ukupyungako, e kweba’ti umulimo wa kutulisha icebo iciweme ne kupanga abasambile. Fwense lukoso, fwe banice ne bakulu, nga tupitilishe ukuba “bafulile ne milimo ya baShikulu.”—1 Koli. 15:58.