1. Findo fyalengeshe abantu ba baLesa ukwishiba ati impindi imo baali ne kufumamo muli Babiloni Umukulu, kabili ni fisa fyakwipusha twakwambaalapo?

MU CIPUTUSHA cafumako, twalisambilile ifi abaKlistu ba bucine babeele mu busha kuli Babiloni. Iciweme cakweba’ti, tabaali ne kuba mu busha umuyayaya. Ukukomeka kwa baLesa ukwa kweba’ti “Fumenimo muli ye, mwe bantu banji” nga kwali kwa lukoso kani abantu babo tabafuminemo mu kupempela kwa bufi ukwa mu calo conse. (Pendeni Ukufisulula 18:4.) Tulukufwaisha ukusambilila ili abantu ba baLesa bafumininemo lukoso muli Babiloni Umukulu! Pano tulyelelwe ukutanga ukwasuka ifi ifyakwipusha: Findo Abasambile ba Baibolo basalulwilepo ukucita ukulosha kuli Babiloni Umukulu ili umwaka wa 1914 taungafika? Kani abakwabesu baali ne munkonsha wa kutulisha ili kwali Inkondo ya Calo iya Kutanga? Kani filya babeele mu busha kuli Babiloni, fyalukulangisha ati baalukucenjeshiwa ne kulunjikwa pali ilye’mpindi?

2. Findo Abasambile ba Baibolo basalulwilepo ukucita ukulosha ku kupempela kwa bufi?

² Ili Inkondo ya Calo iya Kutanga taingatatika, ba Charles Taze  Russell ne babyabo baalikutulukile ati mu mapempelo tabaalukusambishapo bucine bwa mu Baibolo. Popele, baalisalulwilepo ukulitalamushako makosa ku kupempela kwa bufi. Makashini ya Zion’s Watch Tower iya mu November 1879, yalibuulishishe bwino umulandu baalukucitile’fi ili yalabiile ati: “Icalici lyonse ililukulabila ati liswetele kuli baKlistu, pano ilipyungila pamo ne calo (icilwani) tungalibuulishisha lukoso ati licalici ilicencemeshi,” e kweba’ti Babiloni Umukulu.​—Pendeni Ukufisulula 17:​1, 2.

3. Findo Abasambile ba Baibolo basalulwilepo ukucita ifyalukulangisha ati tabaalukufwayapo ukuba mu kupempela kwa bufi? (Boneni icikope icili pe buula 27.)

³ Abantu ba baLesa baalishibile ifi baelelwe ukucita. Baalishibile ati baLesa tekuti babashukishepo kani bapitilisha ukulukuli mu kupempela kwa bufi. Penka, Abasambile ba Baibolo abengi baalilembele inkalata shakubuulishisha ati baafumamo mu macalici baalimo. Bambi, baalukupenda aya amakalata ku ba mu calici bonse pa kubungana. Mu macalici umu babakenye ukupenda kuli bonse, baalukutuma lukoso aya amakalata kuli umo umo uwa muli lyelyo icalici. Mu cinenene, tabaalukufwayapo ukulukuli mu kupempela kwa bufi! Ukucita ifyakube’fi mu myaka ya kunuma, nga kwalibaletele amakatasho aakulu. Ku kushila kwa myaka ya ba 1800, mu fyalo ifingi aba mu bwikalikishi baalukuya ili baleka ukofwako aba mu macalici. Abantu mu fyalo fya kube’fi, tabaalukutiinapo ukulabila pa fya mapempelo neli ukulabila ati baalukukanika ifi baalukusambisha mu macalici, ni pakuti baalishibile ati tapaalipo uuli onse uwali ne kubapanika.

4. Findo fyalukucitika pa bantu ba baLesa na Babiloni Umukulu ili kwali Inkondo ya Calo iya Kutanga?

⁴ Abasambile ba Baibolo baalishibile ati tabaelelwepo ukupelela lukoso pa kubuulako aba mu fisoolo fyabo, ifibusa fyabo, neli aba mu calici mwabo ifi basalulwilepo ukucita ukulosha ku kupempela kwa bufi. Abantu mu calo conse baalyelelwe ukwishiba ati ukupempela kwa bufi, neli Babiloni Umukulu, kuli koti mwanakashi umucencemeshi! Pakuti pali fyefyo, pakati ka December 1917 ne kutatika kwa mwaka wa 1918, Abasambile ba Baibolo abaali ne munkonsha baalipeele abantu amatalakiti 10,000,000 aali ne mutwi wa kweba’ti “Babiloni Awa.” Ici caalisomeshe aba mu mapempelo. Koti ni fyefyo mungalakanya, intangishi sha mapempelo shalikalipile. Pano Abasambile ba Baibolo baalipitilishe ukupyunga uyu umulimo uwali uucindeme. Baalukufwaisha “ukumfwa baLesa ukwa kucila na pa kumfwa abantu.” (Ifyacit. 5:29) Findo ici cilukulangisha? Cilukulangisha ati impindi ili kwali inkondo, talipo e mpindi ili aba abaKlistu ba cine baalukuba mu busha kuli Babiloni Umukulu, sombi eli baalukufumamo muli ye, kabili baalukofwako ne bantu bambi ukufumamo muli Babiloni.

5. Findo filangisha ati abakwabesu baali ne munkonsha ili kwali Inkondo ya Calo iya Kutanga?

⁵ Mu kupita kwa myaka, twalicetekele ati baYawe baalifitiilwe abantu babo ni pakuti tabaali ne munkonsha wa kutulisha icebo iciweme ili kwali Inkondo ya Calo iya Kutanga. Twalukulanguluka ati pakuti pali fyefyo, baYawe baalisuminishe abantu babo ukuba mu busha kuli Babiloni Umukulu pa mpindi iinini. Nangabe’fyo, abakwabesu ne nkashi aba bucetetelo abaalukupyungila baLesa pakati ka mwaka wa 1914 na 1918 baalilangishe ati abantu ba baShikulu bonse baalukupyungisha apapelele amakosa abo mu mulimo wa kutulisha. Kuli ifingi ifilangisha ati ifi fya cine. Ukwishiba bwino ifi Abasambile ba Baibolo bapyungile pali ilye’mpindi kulatofwako ukumfwisha fimbi ifintu ifilembelwe mu Baibolo.

6, 7. (a) Ni esa makatasho Abasambile ba Baibolo baalukupitamo ili kwali Inkondo ya Calo iya Kutanga? (b) Labileni pa fyakubwenako ifilangisha ati Abasambile ba Baibolo baali ne munkonsha.

 ⁶ Na cine, Abasambile ba Baibolo abaaliko ili kwali Inkondo ya Calo iya Kutanga (1914-1918) baalipyungishe mu mulimo wa kutulisha. Nangabe’fyo, kwali ifingi ifyalengeshe caba icikateshe kuli bo ukutulisha. Twakulabila lukoso pali fibili. Ica kutanga, pali ilye’mpindi umulimo baalukupyunga makosa wali wa kupeela lukoso abantu amabuuku. Ku kutatika kwa mwaka wa 1918, ili aba mu bwikalikishi bakenye ukupeela abantu ibuuku lya The Finished Mystery, calikateshe ku bakwabesu abengi ukupyunga umulimo wa kutulisha. Pali yiyi impindi, ninshi tabangasambilila ifya kutulisha ukupyungisha lukoso Baibolo, kabili cali koti ibuuku lya The Finished Mystery e lyalukubalabililako. Ica bubili, cali bulwashi bwa cifini ubu baalukwita ati Spanish Influenza ubwaishileko mu 1918. Pakuti ubu ubulwashi bwali ne makosa ukwakuti, calikateshe ku bakutulisha ukuya ili benda mu kutulisha. Nangaba na aya amakatasho, Abasambile ba Baibolo bonse baalipyungishe apapelele amakosa abo ukupitilisha mu mulimo wa kutulisha.

⁷ Mu 1914 mwenka, Abasambile ba Baibolo abanini lukoso baalitambishe abantu filimu yeyo baalukwita ati “Photo-Drama of Creation” ku bantu ukucila pali 9,000,000. Muli yiyi filimu iyalimo ne mashiwi, baalukulangishamo ne fikope ifyalukutela. Baalukulangisha amalyashi ukufuma ku kulengwa kwa bantunshi ukufika na ku myaka 1000 iya kwikalika kwa baKlistu. Pali yeyo impindi ukucite’cintu ca kube’fi kwali kupyungisha ukukulu. Langulukenipo lukoso. Abantu abatambile iyi filimu mu 1914 mwenka bengi ukucila pa bakutulisha aba mu calo conse pali ino mpindi! Amalipoti alalangisha ati mu 1916 abantu ukufika kuli 809,393 balisangilweko ku kubungana mu United States, kabili mu 1918 inambala yalifikile kuli 949,444. Balya Abasambile ba Baibolo baali ne munkonsha!

8. Kani abakwabesu baalukukwata shani ifyakulya fya ku mupashi ili kwali Inkondo ya Calo iya Kutanga?

⁸ Ili kwali Inkondo ya Calo iya Kutanga, abakwabesu baalukupyungisha ukulukupeela ifyakulya fya ku mupashi ne kulukukoselesha Abasambile ba Baibolo konse lukoso uku baali. Ifi fyalyofweleko abakwabesu ukupitilisha ukulukupyunga umulimo wa kutulisha. Ba Richard H. Barber abaali ne munkonsha pali ilye’mpindi, baalilabiile ati:  “Twalikonseshe ukulukutuma abapyungishi bakwenda bamo bamo eli ne kulukutuma makashini ya Akatambo ka Wakulama, twalukutuma iyi makashini na ku Canada kuko bakenye ukuipeela ku bantu. . . . Nalikwete ishuko lya kutuma ibuuku lya The Finished Mystery ilyali mu tulembo utunini ku bakwabesu abalufishe ili ibuuku neli kuli baabo bapokele. Umukwabesu Rutherford alitubuulile ukwanshika amabungano ku mbonshi ya calo ca United States ne kutuma abakwabesu bakuya mu kukoselesha ifibusa ifyali kulya.”

9. (a) Nindo abantu ba baLesa baalukupengela ukucenjeshiwa ne kulunjikwa pakati ka myaka ya 1914 na 1919? (b) Findo uku ukucenjesha takwalukwalulapo?

⁹ Talipo ni fyonse ifi Abasambile ba Baibolo baalukucita pakati ka myaka ya 1914 na 1919 ifyalukusuminanshanya ne kufunda kwa mu Malembo. Nangaba’ti aba abakwabesu baali ba bucine, tabaumfwishishepo ifi caalula ukulukumfwila abekalikishi. (Loma 13:1) Popele, koti libumba, shimbi impindi baalukulibikamo mu fya nkondo. Ku cakubwenako, ili umwikalikishi wa calo ca United States alabiile ati pa May 30, 1918, bonse mu calo baalyelelwe ukutembelela umutende, makashini ya Akatambo ka Wakulama yalikoseleshe Abasambile ba Baibolo ukutembelako. Bambi abakwabesu baalukofweleshako mu fya nkondo pa kupeelako indalama, kabili bambi baalukuya na ku nkondo ninshi balipitintile ne fyakulwilako. Nangabe’fyo, tekuti cibepo bwino ukulabila ati Abasambile ba Baibolo baali mu busha kuli Babiloni Umukulu ni pakuti baalukupengela ukucenjeshiwa ne kulunjikwa. Mu kupusanako, baalishibile ati baalyelelwe ukulitalamushako ku kupempela kwa bufi, kabili ili kwali Inkondo ya Calo iya Kutanga, baali lukoso apepi ne kufumininamo mu kupempela kwa bufi.​—Pendeni Luku 12:​47, 48.

10. Findo Abasambile ba Baibolo baalukucita ifyalukulangisha ati baalicindikile umweo?

¹⁰ Nangaba’ti baali tabangomfwisha ifi caalula ukubulo’kulibikamo mu fyakupikishanya fya calo koti ni fyefyo twishi pali ino mpindi, Abasambile ba Baibolo baalishibile icintu cimo: Baibolo ilikenye ukwipaya abantu. Popele, na baabo abakwabesu abaalukupinta ifyakulwilako ne kuya ku nkondo ili kwali Inkondo ya Calo iya Kutanga baalukukaana ukwipaya abantu bambi. Bambi abaalukukaana ukwipaya baalukubabika kuntangiile ya bashilikani bambi pakweba’ti babepaye.

11. Findo aba mu bwikalikishi bacitilepo pali fyefyo Abasambile ba Baibolo bakeene ukwipaya bambi mu nkondo?

¹¹ Nangaba’ti abakwabesu baalukulibikamo mu fya nkondo, Umusenseshi aalikalipile pali fyefyo basalulwilepo ukubulo’kwipaya bambi. Pakuti pali fyefyo alipyungishe amafunde ku kubaletela amakatasho. (Amasa. 94:20) Umukulu wa bashilikani ba mu United States, James Franklin Bell, aalibuulishishe ili alukwambaala ne Mukwabesu J. F. Rutherford na W. E. Van Amburgh ati Dipatimenti ya mu United States iipanga amafunde yalukufwaya ukupanga ifunde ilyali ne kusuminisha ati onse uwakaana ukwipaya bambi mu nkondo baali ne kumwipaya. Alukulosha ku Basambile ba Baibolo. Bell alilabiile ku Mukwabesu Rutherford mu bukali ati: “Lilye ifunde talyasuminishiwe ni pakuti Ba Wilson [Umwikalikishi wa mu United States] baalilikeene; pano tuliishi ifyakumwikateni, kabili tukamwikateni!”

12, 13. (a) Nindo abakwabesu 8 bababikiile mu jele pa mpindi iitali? (b) Kani ifi bababikile mu jele fyalibalengeshe ukuleko’kuba ne cumfwila kuli baYawe? Buulishisheni.

¹² Aba mu bwikalikishi baalibwene ati iyi e mpindi ya kuciicila umulimo wa bantu ba baLesa. Ba Rutherford, ba Van Amburgh, ne bakwabesu bambi 6 baalibekete ni pakuti e balukwimakaninako  ba Watch Tower Society. Ili umusololweshi alukubasololola, alilabiile ati: “Ifya mapempelo ifi aba abantu balabila fili ne makosa akonaala ukucila na pa bashilikani ba ku Germany . . . Balipufishe aba mu buteko ne bashilikani bonse kabili balalabila ifibipile pa ntangishi sha mu macalici onse. Balyelelwe ukupanikwa makosa.” (Ibuuku lya Faith on the March, ilyalembele ba A. H. Macmillan, ibu. 99) Fyopele’fyo e fyacitilwe. Aba Abasambile ba Baibolo abaali 8 baalibatwite ku jele iyali ku Atlanta, mu Georgia, kabili baali ne kwikala mulya pa mpindi iitali makosa. Nangabe’fyo, ili inkondo yashilile, baalibafumishe kabili imilandu babapeele yalishilile.

¹³ Na lyelyo baali mu jele, aba abalalume 8 baalukufwaisha ukupitilisha ukulukulonda ifya mu Malembo ifi baishiko. Ili baalukulomba umwikalikishi wa mu United States ukubafumya, baalilembele ati: “Ukufwaya kwa baShikulu kulibuulishishiwe mu Malembo, ‘Tekwipayo’muntu, koku,’ popele uuli onse [pa Basambile ba Baibolo] uulitulile kuli baShikulu uwakana ukulonda ifi abalaile tekuti ashukishiwepo kuli baLesa, kabili angesa na mu konaalwa. Penka, aba kube’fyo tekuti basuminepo ukwipaya abantu bambi.” Aya amashiwi alukulangisha ati baali ne lupata! Calibwenekele apaswetele ati abakwabesu tabaalukufwayapo ukuleko’kulonda ukufunda kwa mu Malembo neli panini!

14. Ukupyungisha Amalembo, buulishisheni ifyacitikile mu 1914 ukufika mu 1919.

¹⁴ Pali Malaci 3:​1-3 palabuulishisha impindi ili “abana bakwe Lefai” abasufishiwe baali ne kusweshiwa. (Pendeni.) Iyi impindi yali kufuma mu 1914 ukufika ku kutatika kwa mwaka wa 1919. Muli yeyo imyaka, baYawe, “baShikulu,” pamo na baYesu Klistu, “inkalamba ya kulayana,” baalishile mu kusalaala itempuli lya kupalanya lukoso ne baalukupyungila muli lili itempuli. Panuma ya kucenjeshiwa, abantu ba baYawe abasweshiwe baalilyanshikile pano ukupokelela imilimo na imbi. Mu 1919, “umupyunjishi uyo ucetekelwe uwa mano” aalipeelwe umulimo wa kupeela ifyakulya fya ku mupashi ku ba mu ng’anda abaali ne kucetekela. (Mat. 24:45) Abantu ba baLesa pano baalifuminemo muli Babiloni Umukulu. Ukufumo’lo, pakuti pa nkumbu sha baYawe, abantu babo balipitilishe ukulukwishibilapo na fimbi pa kufwaya kwa baLesa ne kubatemenwako baWishibo ba kwiulu. Tulatoota ukwakuti pa mashuko abaYawe! ^[1]

15. Pakuti tulifuminemo muli Babiloni Umukulu, findo pano twelelwe ukucita?

¹⁵ Mame’fi caweme ukufumamo muli Babiloni Umukulu! Ukufwaya kwakwe Satana ukwa kufumyapo ubuKlistu bwa cine pa calo kwalifililwe ukukonshiwa. Nangabe’fyo, tatwelelwepo ukulubako ku mulandu baYawe batufumishe mu kupempela kwa bufi. (2 Koli. 6:1) Abantu abakuti ubwingi bacili tabangafumamo mu kupempela kwa bufi. Balyelelwe ukusambishiwa inshila ya kufumamo. Ni fwe tungabofwako. Popele, nga tutenteke Abasambile ba Baibolo ukupitila mu kupyungisha apapelele amakosa esu pakweba’ti tofweko abantu abakuti ubwingi ukulubulwa!