PAKUTI batata, ba Arthur, baalitemenwe ifya baLesa, baalukufwaya ukuba intangishi mu calici lya Methodist. Nangabe’fyo, ifi fyalyalukile ili bapendele amabuuku a Basambile ba Baibolo ne kutatika ukusambilila nabo. Baalibatishiwe mu 1914 ili baali ne myaka 17. Kwali Inkondo ya Calo iya Kutanga, kabili baalibabuulile ukutatika ubushilikani. Pakuti baalikene ukuya mu nkondo, baalibabikile mu Jele ya ku Ontario, ku Canada pa myenshi 10. Ili babafumishe, baalitatikile ukupyunga bupainiya.

Mu 1926, ba Arthur Guest baalyupile ba Hazel Wilkinson, baabo banyinabo basambilile bucine mu 1908. Nalifyelwe pa 24 April, mu 1931, kabili ndi wa bubili pa bana 4. Icisoolo cesu calibikile akalango ku fya baLesa, kabili ifi Batata baacindikile Baibolo fyalitofweleko ukulukulonda Amashiwi abaLesa mu mweo wesu onse. Impindi ishingi twalukupyungako umulimo wa kutulisha ku ng’anda ne ng’anda.—Ifyacit. 20:20.

Inkondo ya Calo iya Bubili yalitatikile mu 1939, kabili umwaka wa konkelepo baalikenye imilimo ya Bamboni sha BaYawe mu Canada. Pa masukuulu baalukucita ifyalukulangisha ati baalitemenwe icalo ifili koti kucindika imbendela ne kwimba ulwimbo lwa calo. Nebo ne nkashi yanji iikulu, Dorothy, baalukututamfya mu kalashi kani ifya kube’fi fyatatika ukucitika. Ica kukankamika, kambi kasuba abasambishi baalyeseshe ukundengesha ukumfwa insoni pa kulabila ati nebo ndi wa mwenso makosa. Ili twainwike ku sukuulu aba nalukusambilila nabo abengi baalimpamine ne kungwisha panshi. Ifi baacitile fyalikoseshe ukusalululapo kwanji ukwa  ‘kumfwa baLesa ukwa kucila na pa kumfwa abantu.’—Ifyacit. 5:29.

Mu July 1942, ili naali ne myaka 11, nalibatishiwe mwi tanki lya menda pa famu. Nalukulitemwesha ukupyungako bupainiya bwa kofwako kani twaisala amasukuulu. Umbi umwaka nalipyungile pamo ne bakwabesu batatu ukutulisha ku bantu abaalukupyunga umulimo wa kutema ifiti abalukwikala ku nofu ya Ontario.

Pa 1 May, 1949, nalitatikile ukupyunga bupainiya bwa mpindi shonse. Pakuti pa mutano paali umulimo wa kwibaka, baalinjitile ukuya mu kuba mu cisoolo ca pa mutano ica mu Canada pa 1 December. Balimbuulile ukupyungila mu kupulinta kabili nalukupyungila pali cimashini ici baalukwita ati flatbed. Pa milungu iingi, nalukupyunga ubushiku ukupulinta ka talakiti akalukubuulishisha ifi abantu ba baYawe baalukubapensha mu Canada.

Panuma, ili nalukupyungila muli Dipatimenti ya Mulimo, nalipwisheko bapainiya abaishile mu kufakasha pa mutano abaalukuya mu kupyungila ku Quebec ukwali abaalukupensha Bamboni. Pa baishile mu kufakasha paali na Mary Zazula uwafumine ku Edmonton, Alberta. Pakuti ye ne mukwabo, Jose, baalikene ukuleka ukusambilila Baibolo, baalibatamfishe pa ng’anda ku bafyashi babo abaali ni ba Katolika. Mu June 1951, aba babili baalibatishiwe, kabili panuma ya myenshi 6 baalitatikile bupainiya. Ili naalukumwipusha, nalitemenwe imibelo akwete. Nalilangulukile ati, ‘Sombi kani kwacitika fimo ifibipile, uyu umwanakashi alukuboneka ati angawama ukuupa.’ Panuma ya myenshi 9 twalyupene pa 30 January, 1954. Panuma ya mulungu umo, balitubuulile ukuya mu kutatika ukusambilila umulimo wa kwenda, panuma pa myaka ibili iyakonkelepo, twalipyungiile mu luteta ulwabelele ku nofu ya Ontario.

Ili umulimo wa kutulisha mu calo conse walukuya ili ukulilako, baalukupengela bamishonali. Twalilangulukile ati kani tungakonsha ukwikala mu Canada umutantile makosa kabili umufulile utubwibwi, ninshi tungakonsha ukupyungila ku mupunda uuli onse. Mu July, 1956, twalishilile ikalashi lya kulenga 27 ilye Sukuulu lya Gilyadi, kabili mu November twaliile ku Brazil uku batutumine.

Ili twafikile pa mutano wa mu Brazil, baalitatikile ukutusambisha umulaka wa ci Portuguese. Panuma ya kusambilila ifinini muli wuyu umulaka kabili ne kwishiba ifyakulabila pa kupeela makashini, baalitubuulile ukuya mu kutulisha. Umwine wa ng’anda kani alangisha ati alukufwaisha ukusambilila, balitubuulile ati cingawama ukumupendela ilembo ililukulabila ifi ifintu fikaba ili Ubufumu bwa baLesa bukalukwikalika. Akasuba ka kutanga ukuya mu kutulisha, umwanakashi umo aalukukutikisha makosa, popele nalimupendeele ilembo lya Ukufisululula 21:3, 4, panuma nalilesukile! Umubili wanji wali taungapilila ukwikala ku mupunda  ukukabile makosa, kabili ubu bwali ne kuba bukatasho kuli nebo.

Baalitutumine ukupyunga bumishonali mwi tauni lya Campos, umuli amakelesha 15 pali ino mpindi. Ili twafikile, mwali lukoso ibumba limo mwi tauni ne ng’anda ya bamishonali umwalukwikala bankashi 4: Ba Esther Tracy, ba Ramona Bauer, ba Luiza Schwarz, na ba Lorraine Brookes (pali ino mpindi ni Wallen). Umulimo nakwete pa ng’anda wa kofwako ukuwasha ifyakufwala ne kufwaya inkuni sha kwipikila. Panuma ya kusambilila Akatambo ka Wakulama pali Cimo ubushiku, twalipokelele umwensu tatwalukucetekelapo. Abakashi banji baalikele pa cipuna balukutuusha ili twalukwambaala pa milimo yaliko pali kakalya akasuba. Ili baimishe umutwi pakweba’ti beme, insoka yalifumine iyatukateshe mpaka naipaya!

Panuma ya kusambilila ici Portuguese pa mwaka, balimbuulile ukuba umupyungishi wa luteta. Twalipufishe amekalilo esu, tatwakwetepo amalaiti, twalukulaala pa mpasa, twalukwendela pali bakafwalo ne cikocikala. Ili twalukupyunga kampeni mu mupunda wa kutali, twalyendele ukupyungisha ishitima ukuya mu mishi iyabelele mu mapili kabili twalukusonkela ing’anda imo. Iofeshi lya mutano lyalitutumine amamakashini ya kupeela abantu 800. Impindi ishingi twalukuya ku post office mu kupinta ifibokoshi umwali amamakashini ne kufitwala ku ng’anda.

Mu 1962, mu Brazil monse mwali Isukuulu lya Bufumu ilya kusambisha abakwabesu ne nkashi bamishonali. Pa myenshi 6, nalukuya mu kusambisha aya amasukuulu, pano Mary aalukushala. Nalisambishe amakalashi aabelele mu Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, na Salvador. Nalyanshikile ibungano lye besa mu cakwibaka icishibikilwe makosa mu Manaus. Pakuti pa mfula iikulu, amenda aengi alibeele ne fiko kabili ukwakwipikila ifyakulya pe bungano takwalukubonekapo bwino. (Pali yeyo impindi, baalukwanshika ifyakulya pa mabungano.) Nalitumiine ibumba lya bashilikani, kabili umushilikani uwali ne nkumbu alyanshikile ati batupeele amenda aweme aakunwa kabili alitumine abashilikani babili ukwisa mu kutubikila amatenti abili aakwipikilamo.

Ili nshaalipo, Mary aalukutulisha mwi tauni umu balabila ici Portuguese, kabili umu abantu batemenwe ukulabila pa ndalama. Alukufilwa ukutatika ukwambaala ne bali bonse pali Baibolo, popele alilabiile kuli bamo abaalukupyungila pa Beteli ati, “Icalo ici tekuti ntemwepo ukwikalamo ni Portugal.” Icakonkelepo ukucitika calitukankamikile! Tapapitilepo ne mpindi twalipokelele inkalata iyalukutubuula ati batutuma ukuya mu kupyungila ku Portugal. Pali ilye’mpindi, mu Portugal baalukuciicila umulimo wesu, pano twalisumine ukuya nangaba’ti pa kutanga Mary aalikankamene.

Twalifikile ku Lisbon, mu Portugal, mu August 1964. Bakapokola ba mu Portugal baalukupensha makosa abakwabesu. Pakuti pali fyefyo, cali icelelwe ukufika ukwakubula abali bonse ukutupokelela neli fwebo ukutumina Bamboni abali bonse. Twalukwikala mu ng’anda ya bensu ili twalukupembelela ukutusuminisha ukukwata apa kwikala. Panuma ya kupoka ifipepala fya kutusuminisha ukwikala muli cicilya icalo, twalitatikile ukusonkela ing’anda imo. Mu January 1965, twalitumiine iofeshi lya mutano. Twalisangalele ili twasangilwe ku kubungana panuma ya myenshi 5!

Twalishibile ati bakapokola baalukuya mu mang’anda abakwabesu inshiku shonse. Pakuti baalisele Imilenda ya Bufumu, twalukubunganina mu mang’anda. Bamboni abakuti ubwingi balukubekata kuli bakapokola ne kuya mu kubepusha. Abakwabesu baalukubapensha pakweba’ti balabile amashina abaalukutangilila. Pakuti pali fyefyo, abakwabesu baalitatikile ukuliita ku mashina abo lukoso, aali koti ni José neli Paulo, pa mupunda wa mashina abawishibo. Fyopele’fyo efi na fwebo twalukucita.

Ukupeela abakwabesu ifyakulya fya ku mupashi e kwali ukucindeme makosa. Umulimo Mary akwete wali wa kukopolola ifiputusha fya kusambililamo mu Akatambo ka Wakulama ne mabuuku ambi.

Mu June 1966, kwalishile umulandu uukulu mwi solololo lya mu Lisbon. Abakwabesu bonse 49 abali mwi kelesha lya Feijó, baalibapeele umulandu wa kubunganina mu ng’anda imo. Nalibofweleko ukulyanshikila muli wuyu umulandu pa kulipanga koti ni loya wabo. Twalishibile ati tatwalipo ne kucimfya muli wuyu umulandu, pano twalikutulukile ati tungacitila bumboni. Loya wesu alishilile ukulabila pa kubuulishisha ilyashi lyakwe Gamalyeli uwaliko mu mpindi ya basambile. (Ifyacit. 5:33-39) Abatulisha amalyashi baalilabiile makosa pali wuyu umulandu. Pa bakwabesu 49 bambi baalukubakaka pa nshiku 45 bambi ukufika na ku myenshi 5 na hafu. Iciweme cakweba ati, loya wesu alisumiine ukusambilila Baibolo kabili alukusangwa ku kubungana ili tangafwa.

Mu December 1966, balimpeele umulimo wa kuba umupyungishi wa mutano kabili impindi ishingi twalukupyunga ne milandu baalukutupeela. Calishibikilwe ati Bamboni sha BaYawe baalukufwaya ukuba abakakulukile ukulukupempela. (Filip. 1:7) Pa 18 December, 1947, baalitusuminishe. Umukwabesu Nathan Knorr na Frederick Franz, ukufuma ku maofeshi aakulu, baalishile mu kufakasha mu Portugal ukwisa mu kusangwa kwi bungano ilyabelele mu Oporto na Lisbon ukwali abantu 46,870.

 BaYawe baalipeele ishuko lya kweba’ti bucine bufike pa nsumbu apa balabila ici Portuguese, ukubikako ne nsumbu sha Azores, Cape Verde, Madeira,na São Tomé and Príncipe. Mu 1988 baalikushisheko umutano. Pa April 23 muli wenka ulya umwaka, Umukwabesu Milton Henschel alitangilile ili baalukupeela ifyakwibaka kuli baYawe kabili abantu 45,522 balisangilweko. Calitusangaleshe ili abakwabesu ne nkashi 20 abapyungilepo bumishonali mu Portugal babwelele ukwisa mu kusangwa kuli kuku ukubungana ukulibelele.

Ukupyunga ne bantu abali fyakubwenako ifiweme pa myaka iingi kulitofweleko makosa. Nalisambilileko ifiweme ku Mukwabesu Theodore Jaracz ili naile nakwe mu kufakashisha umutano umbi. Umutano twafakashishe wali mu bukatasho, kabili abaali mu Komiti wa Mutano baalyeseshe ukushilisha ubu ubukatasho. Pa kubofwako, Umukwabesu Jaracz alilabiile ati: “Pano ni mpindi ya kweba’ti umupashi uswetelele upyungilepo.” Ili twafakashishe amaofeshi mu Brooklyn imyaka iingi kunuma, nebo na Mary, twalyambawile makosa ne Mukwabesu Franz na bambi. Ili Umukwabesu Franz bamubuulile ukulabila pa myaka iingi apyungiile baYawe, alilabiile ati: “Ningamubuuleni lukoso ati: Tekusha ukwanshika kwa baYawe nangaba ne makatasho mungapitamo. Uku ukwanshika e kulukupyunga lukoso umulimo baYesu babuulile abasambile babo ukupyunga, e kweba’ti umulimo wa kutulisha icebo iciweme ica Bufumu bwa baLesa!”

Nebo ne bakashi banji tulilitemweshe makosa ukupyunga uyu umulimo. Tulaanuka makosa ifiweme twalitemweshe ili twalukufakashisha imitano. Ulya umulimo walitupeele ishuko lya kulangisha ati tulatoota pa kupyunga kwa banice ne bakulu ne kubakoselesha ukupitilisha ukupyunga umulimo wa baYawe.

Ukuba imyaka ilipitile bwangu, kabili fwense fwebilo tuli mu myaka ya ba 80. Mary alakatashiwa ne malwashi aalekenelekene. (2 Koli. 12:9) Amakatasho alitofweleko ukukosha ukucetekela kwesu ne kutulengesha ukupitilisha ukuba aba bucine. Kani twaalakanya pa mweo wesu, tulalabila ati mu cinenene baYawe balitulangishe uluse mu nshila ishingi. *