1, 2. Findo cipale abasambile ba baYesu baalangulukile panuma ili baYesu babwelele kwiulu?

ABASAMBILE ba baYesu baalimakene pa Lupili lwa Maolife. Baalifumine lukoso mu kubona bashikulu kabili icibusa cabo, baYesu, bapintwa kwiulu kabili ne kufimbwa mwi kumbi. (Ifyacit. 1:9, 10) Pa myaka ibili, baalibasambishe kuli baYesu, baalibakoseleshe, kabili baalibatangilile. Pano baYesu baalile. Findo baali ne kucita?

² BaYesu baalibuulile abasambile babo ati: “Mukaba ni mboni shanji mu Jelusalemi, na mu calo monse ica bena-Juda ne ca Samalya, ne kufikilo’kupelele icalo ca panshi.” (Ifyacit. 1:8) Kani baali ne kukonsha shani uyu umulimo? Ukuba, baYesu baalibabuulile ati baali ne kupokelela umupashi uswetelele. (Ifyacit. 1:5) Nangabe’fyo, pakweba’ti bakonshe ukupyunga umulimo wa kutulisha mu calo conse baalyelelwe ukuba abanshikilwe bwino kabili baalukupengela ukutangililwa. Akale, baYawe baalukupyungisha abantunshi pa kutangilila abantu babo. Popele, abasambile cipale baalukulanguluka ati, ‘Kani baYawe bali ne kusalulula intangishi ya bukumo?’

3. (a) Panuma ili baYesu babwelele kwiulu, ni cindo icicindeme ici intangishi shabo isha bucine shasalulwilepo ukucita? (b) Findo twakwambaalapo muli cicino iciputusha?

 ³ Panuma ya milungu ibili, abasambile ba baYesu baalipitulukile mu Malembo, ukutembela kuli baLesa, kabili baalisalulwile Matia ukupyana Juda Isikaliote ne kuba intangishi ya kulenga 12. (Ifyacit. 1:15-26) Kani ici cali icicindeme kuli bo na kuli baYawe? Matia aali ne kupyunga umulimo ucindeme mu kwanshika kwa baYawe. * BaYesu tabasalulwilepo abasambile babo pakweba’ti balukupyungila lukoso pamo umulimo wa kutulisha, sombi baali ne kupyunga umulimo uukulu mu kwanshika kwa baLesa. Kani ni wisa uyo umulimo, kabili baYawe balisambishe shani aba abasambile ukuukonsha ukupitila muli baYesu? Ni kwisa kwanshika ukupalileko ukucitilwe mu bantu ba baLesa pali ino mpindi? Kabili tungacita shani pa ‘kulanguluka abalukututangilila,’ makosa makosa abali mwi bumba lya “umupyunjishi uyo ucetekelwe”?—Ebeya 13:7; Mat. 24:45.

4. Ni wisa mulimo intangishi ne bakulu bambi mu Jelusalemi baalukupyunga mu mpindi ya basambile?

⁴ Pa Pentekosite 33 C.E., intangishi shalitatikile ukutangilila ikelesha lya buKlistu. Pali kakalya akasuba, “Petilo aliimakene pamo ne babyakwe ikumi na umo” ne kulabila ifyebo ificindeme kwi bumba lya baJuda ne baalukile baJuda. (Ifyacit. 2:14, 15) Abengi pali lili ibumba balyalukile baKlistu. Panuma, aba abaKlistu ba bukumo “baliikele ne munkonsha mu busambishi ne kwambala kwa ntanjishi.” (Ifyacit. 2:42) Intangishi e shalukupyungila ku ndalama she kelesha. (Ifyacit. 4:34, 35) Baalukupeela abantu ba baLesa ifyakulya fya ku mupashi, balilabiile ati: “Fwebo twakulukukosa ukutembela, ne kucite’milimo ye shiwi.” (Ifyacit. 6:4) Kabili balisalulwile abalalume abelelwe ukuya mu kupyunga umulimo wa kutulisha mu mipunda ya bukumo. (Ifyacit. 8:14, 15) Mu kupita kwa mpindi, abakulu bambi baalibeele mwi bumba lya ntangishi ne kutatika ukupyungila amakelesha. Pakuti aba bali libumba ilitangilila, baalukutangilila amakelesha onse.—Ifyacit.15:2.

5, 6. (a) Kani umupashi uswetelele walyofweleko shani ibumba ilitangilila? (Boneni icikope icili pe buula 23.) (b) Kani inkalamba shalyofweleko shani ibumba ilitangilila? (c) Kani Amashiwi abaLesa alukutangilila shani ibumba ilitangilila?

⁵ AbaKlistu mu mpindi ya basambile baalishibile ati baYawe baalukutangilila ibumba ilitangilila ukupitila muli baYesu, Intangishi yabo. Kani baalishi shani ifyo? Ica kutanga, umupashi uswetelele walukofwako ibumba ilitangilila. (Yoa. 16:13) Umupashi uswetelele walitulwilwe pa baKlistu bonse abaasufishiwe, pano walukofwako makosa intangishi ne bakulu mu Jelusalemi ukupyunga umulimo wabo uwa kutangilila. Ku cakubwenako, mu 49 C.E., walyofweleko ibumba ilitangilila ukusalululapo bwino ifyakucita ukulosha ku lyashi lya kukopolwa. Amakelesha alilondele ifi balabiile kabili “alikoshiwe mu kucetekela, ne kufula abantu abenji inshiku na nshiku.” (Ifyacit. 16:4, 5) Inkalata iyalukulabila pali wuyu umulandu yalilangishe ati ibumba ilitangilila lyalilangishe ifisepo fya mupashi ifili koti butemwe ne kucetekela.—Ifyacit. 15:11, 25-29; Galatya 5:22, 23.

⁶ Ica bubili, inkalamba shalukofwako ibumba ilitangilila. Ili Konelyo, umwina fyalo wa kutanga ukuba umuKlistu, tangabatishiwa, inkalamba yalimutangilile ukubuula intangishi Petilo ukwisa kuli ye. Panuma ili Petilo atulishe kuli Konelyo ne ba mu cisoolo cakwe, umupashi uswetelele walishile pali bo, nangaba’ti tabaalipo  abakopwelwe. Ici calilengeshe intangishi kumo ne baKlistu bambi ukwishiba ukufwaya kwa baLesa ne kuleka abena fyalo ukwisa mwi kelesha lya buKlistu. (Ifyacit. 11:13-18) Eli, inkalamba shalyofweleko makosa umulimo wa kutulisha ukukula woyo ibumba ilitangilila lyalukucebapo. (Ifyacit. 5:19, 20) Ica butatu, Amashiwi abaLesa alukutangilila ibumba ilitangilila. Ili aba abalalume abasufishiwe ne mupashi uswetelele baalukubuulishisha bwino ifi abaKlistu baelelwe ukusuminamo na lyelyo baalukubuula amakelesha ifya kulonda, baalukutangililwa ne Malembo.—Ifyacit. 1:20-22; 15:15-20.

7. Nindo tungalabilila ati baKlistu baalukutangilila ikelesha lya buKlistu ilya kutanga?

⁷ Nangaba’ti ibumba ilitangilila lyalipeelwe amakosa pa makelesha, lyalishibile ati lyalukutangililwa na baYesu. Intangishi Paulu yalilembele ukulosha kuli baYesu ati: “Balisalulwile bambi ati bekale ni ntanjishi.” Nakabili yalilembele ati: “Mu butemwe, tukakule mu fintu fyonse muli babo, abali mutwi, e baKlistu.” (Efesa 4:11, 15) Pa mupunda wa kulukuliita abene pe shina lya ntangishi imo iyaishibikilwe makosa, “abasambile balitanjile ukwilikwa ati bena Klistu.” (Ifyacit. 11:26) Fyacine ati Paulu alibuulishishe umulandu cicindamine ‘ukulukulama ifya kutantaka,’ neli ukufunda kwa mu Malembo, uku intangishi ne balalume bambi abaalukutangilila baalukupeela. Nangabe’fyo, aalilundilepo ukulabila ati: “Ndukufwaya ati mwishibe ati umutwi wa balalume bonse ni baKlistu; . . . nakabili ati umutwi wa baKlistu ni baLesa.” (1 Koli. 11:2, 3) Mu cinenene, baYawe, ukupitila muli baKlistu Yesu baalukutangilila ikelesha.

8, 9. Ni wisa umulimo uucindeme woyo Umukwabesu Russell apyungile ku kushila kwa myaka ya ba 1800?

⁸ Ku kushila kwa myaka ya ba 1800, ba Charles Taze Russell ne babyabo bamo bamo baalukufwaisha ukubwesha ubuKlistu bwa cine. Pa kubofwako ukutulisha bucine bwa mu Baibolo mu milaka iingi, mu 1884 baalitatikile akampani ka mwi funde ako baalukwita ati Zion’s Watch Tower Tract Society, kabili Umukwabesu Russell ewali plesident. * Umukwabesu Russell alitemenwe makosa ukusambilila Baibolo, kabili ukwakubulo’mwenso alukubuulishisha ati ubusambishi ubuli koti busambishi bwa kweba’ti kuli balesa batatu neli ati umweo taufwapo bwa bufi. Alicetekele ati baYesu tabaalipo ne kuboneka ku menso abuntunshi pa kubwela, kabili ati “impindi sha bena fyalo” shali ne kushila mu 1914. (Luku 21:24) Umukwabesu Russell alipyungishe impindi yakwe, amakosa, ne ndalama pa kubuulako bambi ubu bucine asambilile. Ukwakubula ne kukanika, pali ilye’mpindi baYawe baalipyungishe Umukwabesu Russell ukutangilila ikelesha.

⁹ Umukwabesu Russell taalukufwayapo ukulemiwa ku bantu. Mu 1896, alilembele ati: “Tatulukufwayapo umucinshi neli ubuleme ukwisa kuli fwebo neli ifi tulemba; kabili tatulukufwayapo ukulukwitwa ati ba Lefalandi neli ati baLabi. Nakabili, tatulukufwayapo uuli onse ukulukwitwa pe shina lyesu.” Panuma alilabiile ati: “Uyu talipo mulimo wa muntunshi; sombi mulimo wa baLesa.”

10. (a) Ni lwisa baYesu basalulwile ‘umupyungishi ucetekelwe’? (b) Buulishisheni ifi panini panini Ibumba Ilitangilila lyalukuya ili lipusanako ku kampani ka Watch Tower Society.

¹⁰ Mu 1919, imyaka itatu ukufuma apa Umukwabesu Russell afwilile, baYesu balisalulwile “umupyunjishi uyo ucetekelwe.” Pali wisa mulandu? Pakweba’ti alukupeela aba mu ng’anda yabo “ifyakulya fyabo pa mpindi ishelelwe.” (Mat. 24:45) Na muli yeyo imyaka, ibumba ilinini ilya bakwabesu abasufishiwe  abaalukupyungila pa maofeshi aakulu mu Brooklyn, New York, e baalukwanshika ne kupeela ifyakulya fya ku mupashi kuli bonse abaalukulonda baYesu. Ishiwi “ibumba ilitangilila” lyalitatikile ukupyungishiwa mu mabuuku esu mu myaka ya ba 1940, ili caishibikilwe ati abaali muli lili ibumba e baalukutangilila mu kampani ka Watch Tower Bible and Tract Society. Nangabe’fyo, mu 1971, Ibumba Ilitangilila lyalifuminemo muli Watch Tower Society. Pakuti aka akampani ka mwi funde, pano Ibumba Ilitangilila lilalonda Amalembo. Ukufumo’lo, mwi Bumba Ilitangilila mwalukuba lukoso abakwabesu abasufishiwe abatabaalipo bakulu mu kampani ka Watch Tower Society. Mu myaka ya bukumo, abakwabesu abali mwi bumba lya ‘mbelele shimbi’ e bakulu muli kaka akampani ka mwi funde eli na mu tumakampani tumbi utupyungishiwa ne bantu ba baLesa. Ici cilofwako Ibumba Ilitangilila ukubika makosa akalango ku kwanshika ifyakulya fya ku mupashi ne kutangilila abantu ba baLesa. (Yoa. 10:16; Ifyacit. 6:4) Akatambo ka Wakulama aka July 15, 2013, kalibuulishishe ati ‘umupyungishi ucetekelwe’ libumba ilinini ilya bakwabesu abasufishiwe abapangile Ibumba Ilitangilila.

11. Kani Ibumba Ilitangilila lilapyunga shani?

¹¹ Abali mwi Bumba Ilitangilila balasalulwila pamo ifya kucita. Balacita shani ifyo? Balakumana umulungu ne mulungu, ici cilabofwako ukulukwambaala bwino ne kuba abekatene. (Ifisi. 20:18) Umwaka ne mwaka balasalulula umo uwa kuba ceyamani kuli kuku ukukumana ukubako umulungu ne mulungu, pakuti tapalipo uuli onse mwi Bumba Ilitangilila uubonwa ati alicindeme ukucila bambi. (1 Pet. 5:1) Mu makomiti yonse 6 aye Bumba Ilitangilila balasalulula ceyamani uupuseneko umwaka ne mwaka. Tapali uwa mwi Bumba Ilitangilila uuli onse uulibona ati e utangilila ababyakwe bambi, pano bonse balalibona ati bali pa ‘ba mu nga’anda,’ ababwenamo mu fyakulya ifyanshikwa ne mupyungishi ucetekelwe kabili balomfwila wopele’yu umupyungishi.

12. Kani ukwishiba ati abali mwi Bumba Ilitangilila tabawamininepo kulatulengesha ukwipusha fisa ifyakwipusha?

¹² Ibumba Ilitangilila lilipangilwe ne bantu abatabawamininepo. Popele, shimbi impindi bangapusa mu kubuulishisha kwa Malembo na muli fyefyo batangilila mu kwanshika. Na cine, mu Icisontelelo ca Mpapulo sha Watch Tower muli ne mutwi wa kweba’ti “Ifisumino,” apa batantikile ukwaluka mu kubuulishisha kwa Malembo ukucitilwe ukufuma mu 1970. Ukuba, na baYesu tabatubuulilepo ati umupyungishi ucetekelwe akalukutupeela ifyakulya fya ku mupashi ifiwaminine. Popele tungaasuka shani icakwipusha baYesu baipwishe ati: “Mba ni nani lomba umupyunjishi uyo ucetekelwe uwa mano?” (Mat. 24:45) Findo filangisha ati Ibumba Ilitangilila e wuyu umupyungishi? Nga tulabile pali fifilya ifintu fitatu ifyaofweleko ibumba ilitangilila ilyaliko mu mpindi ya basambile.

13. Kani umupashi uswetelele ulyofweleko shani Ibumba Ilitangilila?

¹³ Ifilangisha ati umupashi uswetelele ulabofwako. Umupashi uswetelele ulyofweleko Ibumba Ilitangilila ukumfwisha bucine bwa mu Malembo ubu baafililwe ukumfwisha bwino kunuma. Ku cakubwenako, langulukeni pa kwaluka mu kubuulishisha kwa Malembo ukutantikilwe pa mutwi uwacilabilwapo muli palakalafu yafumako. Muli bucine, tapalipo umuntunshi woyo tungapeela ubuleme pa kumfwisha ne kubuulishisha ifi ifintu “ifitali ifya baLesa.” (Pendeni 1 AbaKolinto 2:10.) Ibumba Ilitangilila lilasuminishako ku mashiwi Intangishi Paulu yalembele ati: “Ifyo fintu kabili tulalabila, pa mashiwi asambishiwe ku mano  abantunshi tepo, sombi pali ayo ausambisha umupashi.” (1 Koli. 2:13) Ukwalakanya pa mfinshi ya ku mupashi iyaliko pa myaka iyakuti ubwingi kulatofwako ukusumina ati ukwakubula umupashi uswetelele tekuti tumfwishepo Amalembo koti ni fifi tuomfwishishe ukufuma mu 1919.

14. Ukwelelwa ne lembo lya Ukufisulula 14:6, 7, kani inkalamba shilofwako shani abantu ba baLesa pali bubuno bukumo?

¹⁴ Ifilangisha ati inkalamba shilabofwako. Pali ino mpindi Ibumba Ilitangilila lilatangilila umulimo wa mu calo conse uwa kutulisha uulukupyungwa ne bantu ukucila pali 8 milyoni. Findo filengeshe uyu umulimo ukukula makosa? Cimo, cakweba’ti, inkalamba shilofwako makosa muli wuyu umulimo. (Pendeni Ukufisulula 14:6, 7.) Impindi ishingi, abakutulisha balakumanya umuntu uwacifuma lukoso mu kutembela ati baLesa bamofweko! * Nangaba’ti mu fyalo ifingi balaciicila umulimo wesu uwa kutulisha, uyu umulimo ulaya lukoso ili ukulilako. Ici naco cilukulangisha ati inkalamba shilatofwako ukupyunga uyu umulimo.

15. Kani Ibumba Ilitangilila lilipuseneko shani ku ntangishi sha mapempelo ambi? Labileni pa cakubwenako.

¹⁵ Balicetekele mu Mashiwi abaLesa. (Pendeni Yoane 17:17.) Langulukeni pa fyacitikile mu 1973. Akatambo ka Wakulama aka June 1 kalipwishe ati: “Kani . . . abantu abatabalekelepo ukupeepa fwaka bangelelwa ukubatishiwa?” Icasuko cali cakweba’ti: “Amalembo  alabuulishisha ati tabelelwepo.” Panuma ya kulabila pa malembo aelelwe, Akatambo ka Wakulama kaalibuulishishe umulandu umuntu uutalekapo ukupeepa fwaka elelwe ukutamfiwilwa mwi kelesha. (1 Koli. 5:7; 2 Koli. 7:1) Kalilabiile ati: “Ici talipo kupanika umuntu. Kwanshika uku baLesa babikileko, ababuulishisha ifi bafwaya abene mwi Shiwi lyabo ililembelwe.” Kani mulingaboneko ukupempela ukuli konse ukulitemenwa ukulonda makosa Amashiwi abaLesa, na lyelyo ukucite’fyo kulukulengesha bambi abali muli kuko ukupempela ukuba ne bukatasho? Ibuuku ya bukumo ililabila pa mapempelo amu United States lyalilabiile ati: “Impindi ishingi intangishi sha buKlistu shilaalula ubusambishi pakweba’ti busuminanshanye ne filabila abali mu macalici abo ne bantu bambi.” Abali mwi Bumba Ilitangilila kani balalonda Amashiwi abaLesa pa mupunda wa kulonda ifilukulabila abantu abengi ili balukusalulula pa fintu, ninshi ni bani abatangilila abantu ba baLesa pali ino mpindi?

16. Ni isa inshila imo tungalangulukilamo abali mwi Bumba Ilitangilila?

¹⁶ Pendeni AbaEbeya 13:7. Ishiwi ilyalwilwe ati “langulukeni” lingaalulwa ne kweba’ti “shimbuleni.” Popele, inshila imo ‘tungalangulukilamo abalukutangilila’ kushimbula Ibumba Ilitangilila mu matembelo esu. (Efesa 6:18) Langulukeni pa mulimo bakwete uwa kutupeela ifyakulya fya ku mupashi, ukutangilila umulimo wa kutulisha mu calo conse, ne kupyungisha bwino indalama sha mu kwanshika. Mu cinenene tulyelelwe ukulukubatembelelako!

17, 18. (a) Kani tulapyungila shani pamo ne Bumba Ilitangilila? (b) Nindo twelelwe ukupyungisha makosa mu mulimo wa kutulisha?

¹⁷ Ukuba, tulyelelwe ukulanguluka pe Bumba Ilitangilila ukupitila na mu kulonda ukutangilila kwabo. Ibumba Ilitangilila lilatutangilila ukupitila mu mabuuku esu ne kubungana kwa pe kelesha, na pa mabungano aakulu. Ukulundapo, lilasalulula abapyungishi banteeta, abasalulula abakulu ba mwi kelesha. Abapyungishi banteeta ne bakulu ba mwi kelesha balalanguluka Ibumba Ilitangilila kani balukulonda ifi lilukubabuula. Fwense tulacindika Intangishi yesu, baYesu, ukupitila mu kuba ne cumfwila ku balalume baabo balukupyungisha pa kututangilila.—Ebeya 13:17.

¹⁸ Inshila na imbi tungalangulukilamo Ibumba Ilitangilila kupyungisha mu mulimo wa kutulisha. Na cine, Paulu alikoseleshe abaKlistu ukutenteka ukucetekela kwa baabo abalukubatangilila. Umupyungishi ucetekelwe alilangishe ukucetekela ukukosele ne munkonsha pa kofwako ne kutulisha icebo iciweme ica Bufumu. Kani muli pe bumba lya mbelele shimbi ilyofwako abasufishiwe muli wuyu umulimo ucindeme? Ukwakubula ne kukanika mukaba abasangalele ili Intangishi yenu, baYesu, ikalabila ati: “Pakuti mwalificitile’fyo kuli umo ababyanji aba, nangaba ali ucepele lukoso, mwalificitile kuli nebo.”—Mat. 25:34-40.

19. Nindo mulukufwaisha ukulonda Intangishi yesu, baYesu?

¹⁹ Ili baYesu baabwelele kwiulu, baalipitilishe ukulukuli ne basambile babo. (Mat. 28:20) Baalishibile ifi umupashi uswetelele, inkalamba, ne Mashiwi abaLesa fyabofweleko ukutangilila ili baali pa calo. Popele, na ino mpindi balofwako umupyungishi ucetekelwe mu nshila intu imo. Koti baKlistu abasufishiwe, abali muli lili ibumba lya mupyungishi ‘balalondo’Mwana wa mbelele uko konse uku alukuya.’ (Ukufisulula 14:4) Kanshi ili twalonda ukutangilila kwabo, tulalonda Intangishi yesu, baYesu. Bukumo lukoso bakatutangilila ku mweo wa muyayaya. (Ukufisulula 7:14-17) Kabili takulipo umuntunshi uungatulaya icakube’fyo!