UMUTWI WA INO MAKASHINI | BAIBOLO—ILYASHI LYA FYEFYO YAPULUKILE
Baibolo Yalipulukile ku Konaalwa
UBUKATASHO: Abengi aba mapolitiki ne ntangishi sha mapempelo baalukucita ifyapuseneko na fyefyo Baibolo isambisha. Impindi ishingi, baalukupyungisha amakosa abo ku kuciicila abantu pakweba ati belukukwata Baibolo, ukuipulinta neli ukuyalula. Langulukeni pali fifi ifyakubwenako fibili:
-
Cipale mu 167 B.C.E.: Imfumu ya baSelukiya, Antiochus Epiphanes, iyalukufwaya ukupangilisha abaJuda ati batatike ukupempela koti baGiliki, yalifundile ati Amalembo AciEbeya onse lukoso onaalwe. Umulembeshi we lyashi lya kale, Heinrich Graetz, alilembele ati abapyungishi ba mfumu “balikwamawile ne koca ifyakupeta fye Funde konse lukoso uku balukufisanga, ne kwipaya bonse lukoso baabo balukusanga balukupenda Baibolo pakweba ati bakoshiwe ne kusangalashiwa.”
-
Pakati ka 500 C.E. na 1500 C.E.: Intangishi sha baKatolika shimbi shaalukubona bonse lukoso abakwete amabuuku amu Baibolo ukulunda pe buuku lya Amasamo mu ciLatin ati balyalukiile baLesa ni pakuti ishi intangishi shalifiitilwe pali fyefyo aba abantu balukusambisha ifi Baibolo isambisha pa mupunda wa kusambisha ubusambishi bwa mu Katolika. Ibumba lya ntangishi sha mapempelo limo lyalifikile na ku kufunda abalalume babo ati “impindi ne mpindi balukufwaya-fwaya bwino abaalukiile baLesa . . . pa kufwaya mu mang’anda onse na mu mipunda yonse umungasangwa abakwete amabuuku ambi aamu Baibolo. . . . Amang’anda onse umwali ne kusangwa abaalukiile baLesa aali ne konaalwa.”
Abapate ba Baibolo nga baalikonseshe ukuyonaala, ne fyebo ifilimo na fyo nga fyaalilubile.
Baibolo ya Cisungu yeyo William Tyndale aalwile yalipulukile nangaba ati balikeenye ukuitandanya, baliyocele, na Tyndale umwine balimwipeye mu 1536
IFI BAIBOLO YAPULUKILE: Imfumu Antiochus yaalibikile makosa akalango ku calo ca Ishilaeli, pano abaJuda baalukwikala na mu fyalo fimbi ifingi. Na cine, abasambilile ifya mu Baibolo bambi balilabiile ati ili umwaka wa 100 C.E. walukufika, abaJuda abengi tabaalukwikalapo mu Ishilaeli. Nakabili, abaJuda baalilamiine ifyakupeta apaalembelwe Amalembo mu masunagoge. Aya yopele Amalembo aalipyungishiwe na lyelyo papitile imyaka iingi, kabili ne baKlistu nabo baaliapyungisheko.—Ifyacitilwe 15:21.
Muli yiyi imyaka, abaatemenwe Baibolo baalipitilishe ukwalula ne kukopolola Amalembo nangaba’ti baalukubapensha. Na lyelyo ifyakupulintilako ifi bapangile pakati ka myaka ya ba 1400 C.E. tafingapangwa, ifiputusha fimo ifya Baibolo cipale eko fyali mu milaka 33. Panuma ya fyefyo, amaBaibolo aakuti ubwingi alyalwilwe ne kupulintwa mu mpindi lukoso iinini.
IFIFUMINEMO: Nangaba’ti imfumu sha makosa ne ntangishi sha mapempelo shaalukufwayo’konaala Baibolo, Baibolo e buuku ilyalwilwe mu milaka iingi ukucila amabuuku onse kabili e buuku ili abantu abakuti ubwingi bakwete. Amafunde ne milaka ya mu fyalo ifingi filyeyamine pali lili ibuuku, kumo ne mekalilo abantu abakuti ubwingi.
