Kani Muliishi?
Kani tungacetekela ati akale umuntu angaya mu kuminsa ibamba mwi bala lya muntu umbi?
Ibuuku lya Digest ili bakopolwele mu 1468, lili pa mabuuku aengi aakale aabuulishisha ifi balukupyungila pa milandu akale
PALI Matayo 13:24-26, baYesu balilabiile ati: “Ubufumu bwa Kwiulu bulipalene ne muntu uwaminshile imbuto ishiweme mwi bala lyakwe. Sombi ili balele abantu, umupate wakwe waliishile, ne kuminsamo ibamba pakati pali tiligu; lomba ne kukumbuluka. Sombi pa kumena imisongo, ne kufyala, e pakusaluluka ne bamba.” Nangaba’ti amabuuku abaLoma aamafunde alalangisha ati ifi fyalukucitika, abalembeshi abalekenelekene balikanikile kani icakupalanya baYesu balabiile calukulabila pa fyalukucitika mu cinenene.
Dikishonali imo iilabila pali Baibolo ilabuulishisha ati: “Ukuminsa ibamba mwi bala pa kusoomesha uwakubifishe . . . wali mulandu ili abaLoma balukwikalika. Ukupanga ili ifunde kulukubuulishisha ati ifi fyalukucitika impindi ne mpindi.” Abasambilile ifya mafunde ba Alastair Kerr balibuulishishe ati mu 533 C.E., Umwikalikishi wa baLoma Justinian alilembele ibuuku ili beta ati Digest. Muli lili ibuuku alibuulishishe ifunde lya baLoma ne fyebo fya bantu abasambilile amafunde abaaliko ili ifunde lyalukupangwa —(cipale pakati ka 100-250 C.E.). Ukwelelwa na lili ibuuku (Digest, 9.2.27.14), Ulpian uwasambilile amafunde alilabiilepo pa mulandu uwapyungilwepo na Celsus, umuLoma uwali mu bwikalikishi pakati ka 100-200 C.E. Paali umuntu uwaminshile ibamba mwi bala lya muntu umbi, penka ifyakulya muli lyelyo ibala fyalyonaikile. Ibuuku lya Digest lyalilabiile ifi umwine we bala ali ne kupoka ku waminshile ibamba mwi bala lyakwe pakuti pa fyakulya ifyaonaikile.
Imilandu ya kube’fi iyalukucitika ili abaLoma baalukwikalika ilalangisha ati ifi baYesu balabiilepo fyalukucitika mu cinenene.
Kani makosa akuba shani ubwikalikishi bwa baLoma bwapeele intangishi sha baJuda mu mpindi ya basambile ba kutanga?
PALI yeyo impindi, abaJuda baalukwikalikwa ne baLoma. AbaLoma baalikwete umwikalikishi uwalukubemakaninako ku baJuda, e walukutangilila ne bashilikani. Umulimo uukulu woyo apeelwe kupokelako ubwikalikishi bwa baLoma umusonko ne kubona ati kuli umutende. AbaLoma baalukupanika uuli onse uwapulaisha amafunde. Nangabe’fyo, abaLoma balisalulwileko abaJuda bambi abakupyungila pa milandu imbi.
Mwi solololo lya baJuda ilya Sanikedilini
Sanikedilini e yali isolololo ilikulu ilya baJuda kabili emo baalukupangila amafunde. Mu Juda monse mwali amasolololo anini anini. Imilandu iinini yalukupyungilwapo muli enka aya amasolololo ukwakubula ne bekalikishi ba baLoma ukwishiba. Nangabe’fyo, amasolololo abaJuda taapeelwepo amakosa akwipaya utupondo. AbaLoma abene ebalukucite’fi. Nangabe’fyo, aba mwi solololo lya Sanikedilini balyeseshe Stefano ne kwanshika aba kumwipaya ukupitila mu kumupama amabwe.—Ifyacit. 6:8-15; 7:54-60.
Kanshi tungalabila ati isolololo lya Sanikedilini ilya baJuda lyalikweteko amakosa. Nangabe’fyo, abasambilile ifya mu Baibolo ba Emil Schürer baalilabiile ati, “abekalikishi ba baLoma baali ne makosa akupyungila pa milandu imo abene pa mpindi iili yonse, kabili baalukucite’fi makosa makosa kani kuli woyo balukubona ati alukulwisha ubwikalikishi bwabo.” Ifi fyalicitikilepo ili Klodyo Lusya uwalukutangilila abashilikani aikete Paulu, uwali umuLoma.—Ifyacit. 23:26-30.
