1, 2. (a) Makatasho akuba shani abengi balukupitamo pali ino mpindi, kabili alukubalengesha ukuba shani? (b) Findo tungacetekela ifilabilwepo pali Yisaya 41:10, 13?

NKASHI uuli ni painiya kabili uupilwe ku mukulu wa mwi kelesha, alilabiile ati: “Nangaba’ti ndibikile akalango ku fya baLesa, ndabamba mu mutima pa myaka iingi. Ukubamba mu mutima kulandengesha ukubulo’kuba ne mweo uweme, kulakuma ifi ncita ku bantu bambi, kabili shimbi impindi kulandengesha ukufwayo’kuleka fyonse ne kwikala lukoso.”

² Kani mwaumfwisha ifi uyu nkashi omfwa? Ku cakubombomanika, pakuti pa kukatasha kwa fintu mu calo cakwe Satana, tungalukubamba makosa mu mutima kabili mu kupelako tungakatala. Ici cingaba koti bwato ubulukufilwa ukwenda pakuti buliketwe ku cakwimakanikilako ubwato. (Ifisi. 12:25) Findo fingamulengesheni ukumfwe’fyo? Cipale kuli umukwabenu uwafwile, mulalwalilila, mulukukatashiwa ukupeela icisoolo cenu ifi cilukupengela, neli pali abalukumupensheni. Ukubombomana pakuti pali aya amakatasho kungashilisha amakosa enu. Nakabili, kungamulengesheni ukuleko’kusangalala. Pano mungacetekela ati baLesa balukufwaisha ukumofweniko ne kuboko kwabo.—Pendeni Yisaya 41:10, 13.

3, 4. (a) Mu Baibolo, kani ishiwi lya kweba’ti “amaboko” lilalosha kundo? (b) Findo fingalengesha amaboko esu ukulebela?

³ Impindi ishingi Baibolo ilapyungisha ifilewa fya mubili ku  kubuulishisha fimo. Ku cakubwenako, ukuboko kulilabiilwepo mu Baibolo pa miku iyakuti ubwingi. Ukukosha ukuboko kwa muntu umbi kungalosha ku kumukoselesha, ukumukosha, neli ukumupeela amakosa akucita fimo. (1 Sam. 23:16, Esila 1:6) Nakabili, kungalosha ku kuba ne bucetekelo bwa kweba’ti ifintu kuntangiile fikawama.

⁴ Shimbi impindi ukuleka amaboko ukulebela kulalosha ku kubombomana, ukusoomenwa mu mutima, neli ukuba ukwakubulo’bucetekelo. (2 Ifye. 15:7, Ebeya 12:12) Umuntu kani alukumfwa ifya kube’fyo cilaba icipubile kuli ye ukubona ati tapalipo ifi angakonsha. Ni bani bangamofweniko ukukosa kani mulukupita mu makatasho aalukumubombomanikeni, aalukumulengesheni ukubulo’kuba ne mweo uuweme, neli aalukukuma bucibusa bwenu na baLesa? Findo fingamulengesheni ukukoselela kabili ukuba abasangalele?

5. (a) Findo tungacita ili twaba ne makatasho, pano findo twelelwe ukulukwanuka? (b) Findo twakwambaalapo?

⁵ Pendeni Sefaniya 3:16, 17. Pa mupunda wa kuleka amaboko esu ukulebela, e kweba’ti ukuba ne mwenso neli ukubombomana, baYawe, baWishifwe abatutemenwe balukutubuula ‘ukupoosa ukubamba kwesu ukwa mu mutima pali bo.’ (1 Pet. 5:7) Na fwebo tungalonda amashiwi baLesa babuulile abaIshilaeli ati ‘ukuboko kwabo takwipipile ati kubulo’kwishiba ukupulusha’ abapyungishi babo aba bucine. (Yisa. 59:1) Twakulabila pa fyakubwenako fitatu ifya mu Baibolo ifilangisha ati baYawe balafwaisha kabili bali ne makosa akukosha abantu babo abalukupita mu makatasho. Boneni ifi mungakoshiwa pa kwalakanya pali fifi ifyakubwenako.

6, 7. Findo tungasambiliko kuli fifilya abaIshilaeli bacimfishe abaAmaleki mu nkondo?

⁶ Ili abaIshilaeli balubwilwe lukoso mu Ijipiti, abaAmaleki baalishile mu kulwa nabo.Mose alibuulile Joshua ukutangilila abaIshilaeli mu nkondo. Pali yeyo impindi, Mose alibuulile Aloni na Ulu ukuya nakwe ku lupili ulwali apepi. Kani aba batatu baalukufuma ku nkondo pakuti pa mwenso? Koku mwane!

⁷ Ifi Mose acitile pakweba’ti bacimfye mu nkondo fyalipyungile bwino. Mose alisuntwile amaboko mwiulu ninshi aliikete ne kasako ka baLesa. Impindi yonse yeyo Mose asuntwile amaboko akwe, baYawe baalipeele abaIshilaeli amakosa akucimfya abaAmaleki mu nkondo. Nangabe’fyo, ili amaboko akwe Mose alemene, kabili atatika ukulebela, abaAmaleki baalitatikile ukucimfya abaIshilaeli. Pa kubona ifyalukucitika, Aloni na Ulu “balibulile ibwe, ne kulibika munshi muli [Mose], na ye aliikelepo; popele Aloni na Ulu balukumusuntula’maboko mwiulu ukulukwekatilile, umbi pa lubali lumbi, na umbi na ye pa lubali lumbi; popele amaboko akwe alikosele ukufika na ku mpindi ya kuwa akasuba.” Ukuboko kwa baLesa ukwa makosa kwalyofweleko abaIshilaeli ukucimfya mu nkondo.—Ifyakufu. 17:8-13.

8. (a) Findo Asa acitile ili abaEtiopia baalukutinisha abaJuda? (b) Findo tungasambililako kuli fifilya Asa acetekele makosa baLesa?

⁸ BaYawe nakabili baalilangishe ati ukuboko kwabo takwipipile mu mpindi Asa ali imfumu. Baibolo ililabiilepo pa nkondo ishilekenelekene. Pano ibumba lya fita ilikulu makosa lyali libumba lyakwe Shala umuEtiopia. Alikwete abashilikani abasambishiwe bwino ifya kulwa inkondo 1,000,000. AbaEtiopia baalifulile makosa ukucila ibumba lya fita ilyakwe Asa. Alakanyeni lukoso ifi cali icipubile kuli Asa ukuba ne mwenso ne kusumina lukoso ati baali ne kubacimfya. Pano Asa alilombele baYawe ati  bamofweko. Ku kuboneka kwa fintu, caalibonekele koti Asa ne fita fyakwe tekuti bacimfyepo abaEtiopia, nangabe’fyo “ifintu fyonse fileshibwa kuli baLesa.” (Mat. 19:26) BaLesa baalilangishe ati ba makosa kabili “balipamine abaEtiopia pa menso akwe Asa,” uwali ne ‘mutima uwaminine kuli baYawe inshiku shakwe shonse.’—2 Ifye. 14:8-13; 1 Imf. 15:14.

9. (a) Findo ifitafyalengeshepo Neyamiya ukubulo’kwibaka ifibumba fya Jelusalemi? (b) Kani baLesa balyasukile shani itembelo lyakwe Neyamiya?

⁹ Alakanyeni lukoso ifi Neyamiya aumfwile ili aile ku Jelusalemi. Ifibumba fya mushi fyalyonaikile ica kweba’ti cali icipubile ku bapate ukuonaala, kabili abaJuda babyakwe baali ababombomene. Ili papitile impindi, abapate baalitatikile ukutinisha abaJuda. Ifi fyalilengeshe amaboko abo ukulebela ica kweba’ti baalilekele ne kwibaka ifibumba fya Jelusalemi. Kani ifi fyalilengeshe na Neyamiya ukuleka amaboko akwe na ye ukulebela ne kulukuli umubombomene lukoso? Neli panini! Koti ni Mose, Asa, ne bapyungishi ba baYawe bambi, Neyamiya naye alukulangisha ati alicetekele muli baYawe ukupitila mu kutembela. Kabili na pali yiyi impindi efi acitile. Mu bukatasho ubwalukuboneka ati abaJuda tekuti babushilishepo, baYawe baalikutikile ku kulomba kwakwe Neyamina ne kubofwako. BaLesa baalipyungishe ‘amakosa abo’ ne ‘kuboko kwabo ukukosele’ ku kukosha amaboko abaJuda aalukulebela. (Pendeni Neyamiya 1:10; 2:17-20; 6:9.) Kani na mwebo mulicetekele ati baYawe balapyungisha ‘amakosa abo’ ne ‘kuboko kwabo ukukosele’ ku kukosha abapyungishi babo pali ino mpindi?

10, 11. (a) Kani Satana alafwaya shani ukulenga amaboko esu ukulebela? (b) Nindo baYawe bapyungisha pa kutukosha ne kutupeela amakosa? (c) Kani mulibwenenemo shani mu kusambishiwa na baYawe?

¹⁰ Tuliishi ati Umusenseshi takalekapo amaboko akwe ukulebela ne kuleka ukuciicila imilimo ya baKlistu. Pa kututiinisha alapyungisha aba mu bwikalikishi, intangishi sha mapempelo, ne bafutukiile baLesa. Findo afwaisha ukukonsha? Alafwaya amaboko esu ukulebela ne kuleka ukupyungisha mu mulimo wa kutulisha icebo iciweme ica Bufumu. Nangabe’fyo, baYawe balafwaya ukutupeela amakosa kabili bangacite’fyo ukupyungisha umupashi wabo uswetelele. (1 Ifye. 29:12) Cicindeme kuli fwebo ukuba na wuyu umupashi pakweba’ti tungaba ne makosa aakuciicila amatakasho ao Satana ne calo cakwe baleta pali fwebo. (Amasa. 18:39; 1 Koli. 10:13) Nakabili, tungatoota ni pakuti tulikwete Amashiwi abaLesa, aalembelwe pakuti pa kutangililwa ne mupashi uswetelele. Langulukeni lukoso na pa fyakulya fya ku mupashi ifi tupokelela umwenshi ne mwenshi. Amashiwi aalembelwe pali Sakaliya 8:9, 13 (pendeni) aalilabiilwe ili itempuli lya mu Jelusalemi lyalukwibakwa, kabili na ino mpindi aya amashiwi acindeme kuli fwebo.

¹¹ Nakabili tulakoshiwa ku fyebo baLesa batusambisha ku kubungana kwa pe kelesha, ku mabungano, na ku masukuulu amu kwanshika. Uku ukusambisha kungatukosha, kungatulengesha ukufwaya ukupyungako imilimo ya mu kwanshika, ne kupyunga bwino imilimo yeyo abaKlistu bapeelwe. (Amasa. 119:32) Kani mulafwaisha ukulukukoshiwa kuli kuku ukusambishiwa tukwata?

12. Findo twelelwe ukucita pa kweba ati tupitilishe ukuba abakosele mu fya baLesa?

¹² BaYawe balyofweleko abaIshilaeli ukucimfya abaAmaleki ne baEtiopia, kabili baalipeele Neyamiya ne baJuda babyakwe amakosa akushila ukwibaka ifibumba. Na fwebo baLesa bakatupeela amakosa ili tulukukululushiwa na lyelyo tuli ababombomene pa kweba’ti tungapitilisha ukupyunga umulimo wa kutulisha.  (1 Pet. 5:10) Tatucetekelapo ati baYawe bakatucitila icimpelampela. Sombi, na fwebo tulyelelwe ukukonsha akabeya kesu. Tulyelelwe ukulukupenda Amashiwi abaLesa inshiku shonse, ukwanshikila ne kusangwa ku kubungana umulungu ne mulungu, ukulukulisambisha ne kukwata amapempelo acisoolo, ne kulukutembela kuli baYawe lyonse. Tatwelelwepo ukubika makosa akalango ku fya pa lwesu icakweba’ti twafilwa ne kukoshiwa kuli fyefyo baYawe batupeela. Kani mwabona ati amaboko enu atatika ukulebela muli fifi twabilapo, lombeni baYawe ukumofweniko. Eli mwakubona ifi umupashi wabo ‘wakulengela muli mwebo ukufwaya ne kupyunga.’ (Filip. 2:13) Pano, findo mungacita pakweba’ti mukoshe amaboko abambi?

13, 14. (a) Kani umukwabesu umo alikoseleshiwe shani ili abakashi bakwe bafwile? (b) Kani tungakosha shani bambi?

¹³ BaYawe balitupeele abakwabesu ba mu calo conse abatubikileko akalango kabili abatukoselesha. Anukeni ifi intangishi Paulu yalembele ati: “Kosheni amaboko alebacile ne makufi abukumene, kamwasebele’nshila ishilungeme amakasa enu.” (Ebeya 12:12, 13) Abengi abaliko mu mpindi ya basambile ba kutanga baalukubakoselesha muli yeyo inshila. Fyopele’fyo efi ciba na bubuno bukumo. Umukwabesu umo abakashi balifwile kabili alipitile mu fyakukatasha na fimbi. Alilabiile ati: “Nalisambilile ati tekuti tusalulule amakatasho aakwisa pali fwebo, impindi elelwe ukushila, neli imiku elelwe ukwisa pali fwebo. Ukutembela ne kulisambisha e kwangofweleko ukubulo’kubombomana makosa. Kabili ifi abakwabesu ne nkashi balukungofwako fyalindengeshe ukulukusangalala. Pano ndibwene umulandu cicindamine kuli fwebo ukuba na bucibusa ubuweme na baYawe ili amakatasho taangesa.”

¹⁴ Aloni na Ulu balyofweleko Mose ili kwali inkondo pa kwikata amaboko akwe. Na fwebo tungafwayako inshila ishi tungofwelamo bambi. Ni bani abo tungofwako? Abacekulu, abalukupenshiwa ku ba mu cisoolo cabo, abalukulyumfwa ukuba benka, neli abafwilwa abakwababo. Tungofwako ne banice abo balukupangilisha ukucita ifyakubifya neli abalukufwaisha ifya mu calo, ifili koti kusambilila makosa, ukukwata amaboni, neli ukufwaya ukupyunga incito sha peulu. (1 Tesa. 3:1-3; 5:11, 14) Fwayeni inshila mungofwelamo abantu ku Mulenda wa Bufumu, ili mulukutulisha, ili mulukuliila pamo, neli ili mulukwambaala ne bantu pa foni.

15. Kani amashiwi mulabila angofwako shani abaKlistu babyenu?

¹⁵ Panuma ili Asa acimfishe mu nkondo, uwakushimika Asaliya alimukoseleshe ye ne bantu bakwe ati: “Sombi mwebo mube ne makosa, amaboko enu ekalebela; pakuti imilimo yenu ikalambulwa.” (2 Ifyebo. 15:7) Ici calilengeshe Asa ukucita ifintu ifyalukofwako ukupempela kwa cine. Mu kupalako, amashiwi enu aaweme angofwako makosa bambi. Popele, mungofwako bambi ukupyungila bwino baYawe. (Ifisi. 15:23) Kabili ili muli pa kubungana, mulukwanuka ati ifyasuko fyenu ifiweme fingakosha bambi.

16. Koti ni Neyamiya, kani abakulu ba mwi kelesha bangakosha shani amaboko abakwababo mwi kelesha? Buulishisheni ifi abaKlistu babyenu bamofweleniko pa lwenu.

¹⁶ Neyamiya na baabo aali nabo baalikoseshe amaboko abo ne kupyunga umulimo ni pakuti baYawe balibofweleko makosa. Balishilile ukwibaka ifibumba fya Jelusalemi mu nshiku lukoso 52! (Neya. 2:18, 6:15, 16) Neyamiya talukutangililapo lukoso umulimo, sombi alukupyungako umulimo wa kwibaka ifibumba fya Jelusalemi. (Neya. 5:16) Mu kupalako abakulu ba mwi kelesha abengi balatenteka Neyamiya  pa kofwako mu fya kwibaka neli ukupitila mu kuwamya Umulenda wa Bufumu. Ukupitila mu kupyungila pamo ne bakutulisha bambi mu mulimo wa kutulisha ne kwembela, abakulu ba mwi kelesha balakosha amaboko abaabo abalukubamba mu mutima.—Pendeni Yisaya 35:3, 4.

17, 18. Findo tungacetekela ili twaba ne makatasho?

¹⁷ Ukupyungila pamo ne bakwabesu ne nkashi kulatwikatanya. Kulatulengesha ukuba na bucibusa ubuweme ne bakwabesu kabili kulatofwako ukucetekela makosa mu mashuko akuntangiile ao Ubufumu bwa baLesa bukaleta. Ili tulukukosha amaboko abambi, tulabofwako ukuba abakosele ili balukupita mu fyakukatasha ne kubofwako ukuba abasangelele ili balukupembelela ifya kuntangiile. Na cine, ukofwako bambi kulatulengesha ukubika akalango ku fya baLesa ne kumfwisha bwino ifi baLesa bakatucitila kuntangiile. Na muli fyefyo, amaboko esu alakoselako.

¹⁸ Ukubona ifi baYawe baofweleko ne kulama abapyungishi babo aba kale kulakosha ukucetekela kwesu kabili tulabacetekela makosa. Popele, ili mwaba ne makatasho, ‘amaboko enu elukulebela’! Sombi, mulukutembela kuli baYawe ati bamofweniko. Nakabili ukuboko kwabo ukwa makosa nga kumukosheni ne kumutangilileni ku mashuko ao Ubufumu bukaleta.—Amasa. 73:23, 24.