1, 2. Kani baYawe balitusambishe shani ukulukubatemwa?

INSHILA iiweme yeyo bawishi bangasambishishamo abana babo kuba icakubwenako. Kani balukulangisho’butemwe ku bana babo, balabasambisha ifya kulangisho’butemwe. Tapalipo umuntu uungatutemwa makosa ukucila pali fyefyo baWishifwe, baYawe, batutemenwe. Popele, tulasambilila ifya kulangisha ubutemwe “pakuti bo e batanjile ukututemwa.”—1 Yoane 4:19.

² Kani baYawe balilangishe shani ati “e batanjile ukututemwa”? Baibolo ilalabila ati: ‘Ili twali tucili imbifi, baKlistu balitufwilile.’ (AbaLoma 5:8) BaWishifwe ba butemwe, baYawe, baalitupeele Umwana wabo ukuba umulubulo pakweba ati batulubule ku kubifya ne mfwa. Iyi impese iicindeme yalilengeshe tupalamine kuli baYawe ne kulangisha ati tulibatemenwe. Ili baYawe batupeele iyi impese, balitulangishe ifi twelelwe ukucita. Balitusambishe ati tulyelelwe ukulangisho’butemwe pa kulukupeelako bambi ifi tukwete ne kubulo’kuba abakulitemwa.

3, 4. Tulalangisha shani ati tulitemenwe baLesa?

³ Ubutemwe e mibelo ya baYawe iikulu. Popele, tulomfwisha umulandu baYesu balabilile ati ifunde ilikulu lya kweba ati: “Ukalukutemwa baYawe Lesa wobe ne mutima wobe wonse, ne mupashi wobe wonse, ne mano obe onse, ne makosa obe onse.” (Mako 12:30) BaYawe balafwaya fwebo ukubatemwa ne ‘mutima  wesu onse.’ Popele, tungasoomesha baYawe kani twatemwa makosa umuntu umbi neli ifintu fimbi pa mupunda wa baYawe. Pano, tatwelelwepo ukulukumfwa lukoso ati tulitemenwe baLesa. BaYawe balafwaya fwebo ukubatemwa ne ‘mano esu onse’ ne ‘makosa esu onse.’ Ici cilukwalula ati tulyelelwe ukulangisha ati tulitemenwe baYawe ukupitila muli fyefyo tulanguluka na muli fyefyo tucita.—Pendeni Mika 6:8.

⁴ Popele, tulyelelwe ukutemwa baYawe ne buntu bwesu bonse eli na fyonse lukoso ifi tukwete. Tulalangisha ati tulitemenwe baYawe kani twabika ukufwaya kwabo pantangiile mu mweo wesu. Mwi sambililo lyafumako, twalisambilile inshila shine umu baYawe balangishishemo ati balitemenwe abana babo. Pano, nga tubone ifi tungakusha ukutemwa kwesu ukwa kuli baYawe na fyefyo tungalangisha ati tulibatemenwe.

5. Findo tufwaisho’kucita kani twaalakanya pali fyonse lukoso ifi baYawe batucitiile?

⁵ Kani umuntu amupeeleni impese, ukwakubula ne kukanika mungalangisha ati mwatoota uwamupeeleni iyo impese. Nakabili, mungalukupyungisha bwino iyo impese ni pakuti muliicindikile. Jakobo alilembele ati: “Impese shonse ishiweme ne fyaluse fyonse ifiwaminine filatulila kwiulu, ne kuseluka ukufuma kuli baWishifwe aba kutuba, abatabalipo ne kwaluka, neli cinshingwa icakucitwa pa kusholoka.” (Jakobo 1:17) Tulasangalala makosa pakuti baYawe balatupeela fyonse ifi tupengela pakweba ati tube ne mweo kabili abasangalele. Na muli fyefyo, tuleshiba ifi baLesa batutemenwe, kabili na fwebo tulafwaisho’kulangisha ati tulibatemenwe. Kani na mwebo efi mufwaisho’kucita?

6. Kani findo abaIshilaeli baelelwe ukucita pakweba ati baYawe balukubashukisha?

⁶ BaYawe baalipeele abaIshilaeli ifintu ifyakuti ubwingi. Pa myaka iyakuti ubwingi, baLesa balukutangilila abaIshilaeli ukupitila mu mafunde balukubapeela kabili balukubapeela fyonse ifi balukupengela pa kuba ne mweo. (Ndutelonomi 4:7, 8) Pakuti pali fyefyo, abaIshilaeli baali ne kulangisha ati balukutoota kani balukumfwila amafunde abaLesa. Ku cakubwenako, ili baalukupeela imilambu kuli baYawe, balyelelwe ukupeela “ifya mutulu [ifisepo] ifya kutanga lukoso ifya pa mushili.” (Ifyakufuma 23:19) AbaIshilaeli baalishibile ati baali ne kushukishiwa kuli baYawe kani balukubomfwila ne kubapyungila apapelele amakosa abo.—Pendeni Ndutelonomi 8: 7- 11.

7. Tungapyungisha shani ‘amaboni esu’ ku kulangisha ati tulitemenwe baYawe?

⁷ Na fwebo tungalangisha ati tulitemenwe baYawe ukupitila mu kubapeelako ‘amaboni esu.’ (Ifisimpi 3:9) Tulatoota baYawe kani tulukupyungisha bwino amaboni esu. Ku cakubweneko, tungapyungisha amaboni esu ku kofwako imilimo ya Bufumu iya mwi kelesha eli ne ya mu calo conse lukoso. Nangaba’ti tulikwete ifingi neli ifinini, fwense tungapyungisha ifi tukwete ku kulangisha ati tulitemenwe baYawe. (2 AbaKolinto 8:12) Pano, kuli na shimbi inshila ishi tungalangishishamo ati tulitemenwe baYawe.

8, 9. Ni ise’nshila na imbi tungalangishishamo ati tulitemenwe baYawe? Findo ba Mike ne cisoolo cabo baacitile?

⁸ BaYesu baalitusambishe ati tulukutango’kupensela Ubufumu ne kubulo’kubamba mu mitima pakuti pa fyakulya ne fyakufwala. BaWishifwe balitulaile ukutupeela ifi tupengela. (Matayo 6:31-33) Tulicetekele makosa baYawe kabili tuliishi ati bakakonsha uku ukulaya kwabo. Na cine, tulacetekela umuntu woyo tutemenwe makosa. Fyopele’fyo, kani ukucetekela kwesu muli baYawe kwakulilako, tukabatemenwako makosa. Pakuti pali fyefyo, tungalipusha ati: ‘Kani ifi mfwaya ukucita na fyefyo mpyungisha impindi ne makosa anji filalangisha ati ndibatemenwe makosa baYawe? Kani lyonse ndacetekela ati baYawe bakumpeela ifi ndukupengela?’

 ⁹ Ba Mike ne cisoolo cabo baalilangishe ukucetekela kwa kube’fyo muli baYawe. Ili ba Mike baali abanice, baalukufwaisha ukutulishako mu calo cimbi. Na lyelyo baupile ne kukwata abana babili, balipitilishe ukuba na lyelyo ilangulushi. Ili ba Mike ne cisoolo cabo bapendele pa bakwabesu ne nkashi abapyungiilepo ukwalukupengelwa abakutulisha, baalisalulwilepo ukupufya amekalilo abo. Balishitishe ing’anda yabo iikulu ne kukuukila mu ng’anda inini. Nakabili, ba Mike balicefesheko ubwingi bwa baabo balukuwamisha ifyakwibaka kabili baalisangene ne kweba ati bangapyungisha Intaneti pa kuceba pa mulimo wabo kani bakuukila ku calo cimbi. Icafuminemo ca kweba ati ba Mike ne cisoolo cabo baalikuukiile ku calo cimbi kabili balilitemweshe makosa ukutulisha. Ba Mike baalilabiile ati: “Icine, tulilibwenene ukukonshiwa kwa mashiwi abaYesu aali pali Matayo 6:33!”

10. Mba nindo ciwamine ukulukwalakanya pali fyefyo tusambilila pali baYawe koti ni fyefyo Dafidi acitile?

¹⁰ Dafidi alilabiile ati: “Amaulu alatulisha ubuleme bwa baLesa; ne kusememba nako kulalanjisha imilimo iya kuminwe yabo.” Nakabili alilabiile ati: “Ukufunda kwa baYawe kuliwaminine lukoso; kulabusha umutima: Ukushimika kwa baYawe kulukwikalilila, kulabaalula abatumpile ati ba mano.” Ili Dafidi aalakenye pa mafunde abaYawe ne bulengeshi bwabo, alipalamine makosa kuli baYawe kabili alukufwaisha ne kulangisha ati alibatemenwe. Alilabiile ati: “Amashiwi amu kanwa kanji ne kwalakanya ukwa mu mutima wanji nga kube ni mpokelo pa menso enu, mwe baYawe, mwe bwe lyanji, mwe ndubula yanji.”—Amasamo 19:1, 7, 14.

11. Tungapyungisha shani ifi baYawe batusambishe ku kulangisha ati tulibatemenwe? (Boneni icikope icili pe buula 28.)

¹¹ Buno bukumo, baYawe balatusambisha ifintu ifingi pali bo, ukufwaya kwabo, ubulengeshi bwabo, ne Mashiwi abo. Aba mu calo balakoselesha abantu ukusambilila makosa kabili ici cilalengesha abantu ukuleko’kutemwa baLesa. Pano baYawe balipuseneko ni pakuti kani batusambisha fimo, balafwaya fwebo ukufipyungisha pakweba ati fitofweko fwebene ne kofwako abantu bambi. (Ifisimpi 4:5-7) Ku cakubwenako, balafwaya ati tulukubuulako bambi pali “bucine” tusambilile pakweba ati bakapuluke. (1 Timote 2:4) Tulalangisha ati tulitemenwe baYawe ne bantu babyesu kani tulukutulisha pa Bufumu bwa baLesa na fyefyo bukacitila abantunshi.—Pendeni Amasamo 66: 16, 17.

12. Kani Mboni umo umwanice alyumfwile shani pe buuku iliweme ili apokelele?

¹² Abanice nabo bangalakanya pali fyefyo baYawe babasambisha na fyefyo babapeela. Shannon alanuka ifi aumfwile pe bungano lye besa ili aali lukoso ne myaka 11 kabili umwanice  wakwe umwanakashi ali ne myaka 10. Pali lili ibungano ilyakwete umutwi wa kweba ati “Ukuipeelesha kwa Bulesa,” abanice bonse, ukubikako na Shannon ne mwanice wakwe, balibabuulile ukwikala pa mupunda uulibelele. Pa kutanga, alyumfwile umwenso. Pano alisangalele ili bamupeele ibuuku lya Ifipusho Abacaice Bepusha ne Fyasuko Ifingabafwa. Kani alyumfwile shani pali lili ibuuku iliweme ukwakuti? Alilabiile ati: “Pali ilya impindi nalibwene ati baYawe bacinenene kabili ati balintememwe makosa. Cilatusangalasha makosa ukwishiba ati baLesa besu abakulu, baYawe, balatupeela ifya mpese ifyakuti ubune kabili ifiwaminine!”

13, 14. Findo twelelwe ukucita kani baYawe batufunda, kabili nindo?

¹³ Baibolo ilatubuula ati: “BaYawe balabapama abo aba batemwa, koti ni fyopele’fyo ifi bawishi bamupama umwana wabo ubatemenwe.” (Ifisimpi 3:12) Kani tulukusambishiwa na baYawe ne kusumino’kufunda kwabo, tulasambilila ukucite’fiweme kabili tulaba ne butende bwa mwi langulushi lyesu. Fya cine, “ukupama konse pa mpindi ya bukumo takuboneka ati kwa kusangalasha, sombi kulaboneka ati kwa kusomesha.” (AbaEbeya 12:11) Nangabe’fyo, kani tulyelelwe ukumfwa shani ili baYawe batufunda? Tatwelelwepo ukupufya ukufunda kwa baYawe neli ukufiitwa pakuti tatutemenwepo uko ukufunda. Pakuti tulitemenwe baYawe, tulabomfwila kabili tulalitemenwa ukuwamyako umulukupengela ukwaluka.

¹⁴ AbaJuda abengi abaaliko ili uwakushimika Malaci ali ne mweo, tabalukumfwilapo baYawe. Tababikileko ne kalango ati imilambu balukupoosela baLesa tabalukuipokelelapo. Pakuti pali fyefyo, baYawe balipaatiile abaJuda pali cici. (Pendeni Malaci 1:12, 13.) Na cine, baYawe balifundile abaJuda pa miku iingi, pano balikeene ukumfwila baYawe. Popele balibabuulile ati: ‘Nkatuma amafinge pali mwebo, nkafinga amashuko enu.’ (Malaci 2:1, 2) Fya cine ati kani tulukukaano’kufunda kwa baYawe neli ukulanguluka ati takucindemepo, tungalufya bucibusa bwesu na baYawe.

15. Kani mibelo ya kuba shani yeyo tatwelelwepo ukuba nayo?

¹⁵ Icalo cakwe Satana cilakoselesha abantu ukuba ne mibelo ya kulitoota ne kulitemwa. Abengi tabafwayapo ukubalunjika neli ukubabuula ifyakucita. Bambi balakutika lukoso ku kufunda ni pakuti efi belelwe ukucita. Tatwelelwepo ukuba koti ni baba. Baibolo ilatubuula ati: “Tekupalana ne ba mpindi ino.” Pano, tulyelelwe ukwishiba bwino ifi baYawe bafwaya fwebo ukulukucita pa kubasangalasha. (AbaLoma 12:2)  BaYawe balapyungisha ukwanshika kwabo ukutupeela ukufunda pa mpindi iyelelwe. Ku cakubwenako, balatwanushako ifyakucita kani tuli ne balalume neli abanakashi, ifyakusalulula ifibusa, na pa kusalulula bwino ifyakulisangalashishamo. Kani mu kulitemenwa tulukusumino’kufunda kwa baYawe ne kuwamyako umulukupengela ukwaluka, tulalangisho’kutoota pa kutangilila kwa baYawe ne kweba’ti tulibatemenwe makosa.

16, 17. (a) Nindo cicindamine ukulombela ukofwako kwa baYawe ili tatungasalululapo ifyakucita? (b) Kani findo abaIshilaeli bacitile pa mupunda wa kulomba ukubofwako kuli baYawe?

¹⁶ Abana abanini baleyamina makosa pa bafyashi babo ukubalama ne kubofwako. Ne bana abakulu lukoso bangalombo’kubofwako ku bafyashi babo. Baliishi ati nangaba’ti bangalisalulwilapo ifyakucita, abafyashi babo bangabapeelo’kofwako ukuweme. BaWishifwe, baYawe, balitupeele amakosa akulisalulwilapo ifyakucita. Pano, pakuti tulibatemenwe ne kubacetekela, impindi shonse tulalomba ukofwako kwabo kabili tulesho’kwishiba ifi balangulukapo pali fyefyo tulukufwayo’kucita ili tatungaficita. Kani twaeyamina pali baYawe, bakatupeela umupashi wabo uuswetelele uukalukutofwako ukucite’filungeme.—AbaFilipoi 2:13.

¹⁷ Ili Samweli ali ne mweo, abaIshilaeli balibakomekele ku baFilisiti pa mpindi imo. Pa mupunda wa kwipusha baYawe ifi baelelwe ukucita, balilabiile ati: “Nga tulete ibokoshi lya kulayana kwa baYawe, tulifumye ku Shilo, ati likese pakati pali fwebo, litupulushe mu minwe ya tupondo twesu.” Kani findo fyafuminemo? “Kwali ukwipayala ukukulu makosa, pakuti palifwile pa baIshilaeli abantu abakulwa panshi amasausande amakumi atatu. Kabili ibokoshi lya baLesa lyalipokolwelwe.” (1 Samweli 4:2-4, 10, 11) AbaIshilaeli balukulanguluka ati kani bapinta Ibokoshi lya baYawe, baYawe bakubofwako. Pano tabalombelepo ukubofwako kuli baYawe neli kwesha lukoso ukwishiba ifi baYawe balukulangulukapo. Kabili balicitile ifi balukulanguluka ati fyali lukoso bwino. Popele, balipengele pakuti pali fyefyo bacitile.—Pendeni Ifisimpi 14:12.

18. Kani findo Baibolo imusambisheni pa kupemamo muli baYawe?

¹⁸ Umwimbishi wa masamo uwatemenwe makosa baYawe kabili uwabacetekele alilembele ati: “Ulukupemamo muli baLesa: pakuti pantanjile nkalukubacindika bo, pakuti pa makosa apa menso abo. Mwe baLesa banji, umutima wanji ulukubombomana muli nebo: Pakuti pali fyefyo ndukumulangulucileni.” (Amasamo 42:5, 6) Kani na mwebo efi mumfwa pali baYawe? Kani muli cibusa ca baLesa icipalamishe? Kani mulibacetekele makosa? Ishibeni ati mungabacetekela ukucila na fyefyo mubacetekele pali ino impindi. Baibolo ilatubuula ati: “Kopemamo muli baYawe ne mutima wobe wonse, wilukweyaminapo pa kalango kobe we mwine. Pa nshila shobe shonse usumine kuli bo, eli bakalukukulanjisha inshila shobe.”—Ifisimpi 3:5, 6.

19. Kani mukalukulangisha shani ati mulitemenwe baYawe?

¹⁹ BaYawe balitusambishe ukubatemwa ukupitila mu kutango’kututemwa. Popele, nga tulukulanguka pali fyefyo baYawe batucitiile na fyefyo batulangisho’butemwe. Nakabili, nga tulukulangisha ati tulitemenwe baYawe ne mutima wesu onse, ne mupashi wesu onse, ne mano esu onse, ne makosa esu onse.—Mako 12:30.