1, 2. Mba nindo baYesu bamutemenwe Malita, pano findo abifishe ifyalangishe ati taalipo umuwaminine?

KANI mwaalakanya pali Malita, inkashi yakwe Lasalo, mulalanguluka ati aali muntu wa kuba shani? Baibolo ilabuulishisha ati Malita aali cibusa iciweme ica baYesu, kabili ati baalimutemenwe. Ukuba, talipo e mwanakashi lukoso baYesu batemenwe kabili woyo bacindikile. Ku cakubwenako, Maliya, umukwabo Malita, na ye aali cibusa ca baYesu. Nakabili, baYesu balibatemenwe ba Maliya, banyinabo. (Yoane 11:5; 19:25-27) Pano, nindo baYesu bamutemenwe Malita?

² BaYesu baalimutemenwe Malita ni pakuti aali uwa nkumbu kabili aali ne mutima wa kupeela. Nakabili aalukupyungisha. Pano, umulandu uukulu woyo baYesu baamutemenwe wali wa kweba ati aali ne kucetekela ukukosele. Alicetekele fyonse lukoso ifi baYesu balukusambisha, kabili taalukukanikapo ati baYesu baali ni baMasaya abalailwe. (Yoane 11:21-27) Nangabe’fyo, Malita taalipo umuwaminine. Na ye aalukubifya. Ku cakubwenako, kambi kasuba ili baYesu babafakashishe, Malita alifiitilwe pakuti pali Maliya umukwabo, kabili alibuulile baYesu ati bangabuula Maliya ukumofwako. Malita alilabiile  ati: “Mwe baShikulu, tamulukundangulucila nebo ati umukwasu andeka ati ndukutabataba nenka? Mumubule lomba ati angofweko.” (Pendeni Luku 10:38-42.) Mba nindo Malita alabilile’fyo, kabili findo tungasambililako kuli fyefyo baYesu bamwasukile?

3, 4. Findo Maliya acitile ifi baYesu bamutoteelepo, kabili findo Malita asambilileko? (Boneni icikope icili pe buula 22.)

³ BaYesu balisangalele pakuti balibetile kuli Malita na Maliya ukuya ku ng’anda kwabo, kabili balukufwaya ukupyungishe’yo impindi ukubasambisha bucine. Ili bafikile lukoso, Maliya alikele apepi nabo kabili ‘alukumfwa ishiwi lyabo.’ Alukufwaya ukumfwa fyonse lukoso ifi Abasambishi Abakulu baalukulabila. Malita na ye nga alisalulwilepo ukukutika kuli baYesu. Kabili nga balimutootele pa kuleka ifi alukucita pakweba ati akutikishe ifi baalukulabila.

⁴ Pano Malita alukutabataba. Alukwanshika ifyakulya fya baYesu ifilibelele kabili alukubatabatabila pakweba ati balitemweshe ukufakasha kwabo. Ili abwene ati Maliya umukwabo talukumofwako, alifiitilwe kabili alitatikile ukulitamasha kuli baYesu. BaYesu balibwene ati Malita alukulikatasha, popele balimubuulile ati: “Malita, Malita, ulukubamba mu mutima ne kulikatasha pa fintu ifinji.” Nakabili, balimubuulile ati ukwanshika lukoso ifyakulya ifinini kungawama. Pano baYesu baalimutootele Maliya pa kusalululapo ukukutika kuli bo. Balilabiile ati: “Maliya asalulula icintu icakwabanya iciweme; lombe’co teti cikapokololwe kuli ye.” Cipale Maliya taalukwanukapo ifi aliile pali kako kasuba, pano ukwa kubula ne kukanika alukwanuka ifi asambilile kuli baYesu na fyefyo bamutootele. Panuma ya myaka 60, intangishi Yoane yalilabiile ati: “BaYesu balukutemwa Malita ne mukwabo.” (Yoane 11:5) Aya amashiwi alukubuulishisha ati Malita alipokelele ukufunda kwa baYesu kabili alipyungiile baYawe mu mweo wakwe onse.

5. Mba nindo citukatashisha ukubika makosa akalango ku fintu ificindeme? Ni cisa cakwipusha twakwambaalapo?

⁵ Ukucila na pali fyefyo cali akale, shino nshiku kuli ifingi ifingatulengesha ukubulo’kubika makosa akalango ku kupyungila baYawe. Akatambo ka Wakulama aka September 15, 1958, kalicenjeshe abakwabesu ati belukubiika makosa akalango ku fyakupangapanga ica kweba ati fyabalengesha ukubulo’kupyungila bwino baYawe. Na muli yeyo imyaka, kwalukuba ifya bukumo. Ifintu ifili koti mamakashini aku calo aalukuboneka bwino, ifilimba, amafilimu, ne ma TV fyalifulile pali ilya mpindi. Aka Akatambo ka Wakulama kalilabiile ukweba ati ili tulukupalamina ku kushila kwa calo, “ifintu ifingatulengesha ukubulo’kubika makosa akalango ku kupyungila baYawe fikalukufulilako.” Shino nshiku, kuli ifingi ifingatulengesha ukubulo’kubika makosa akalango ku milimo ya baYawe. Pano, tungatenteka shani Maliya ne kubika makosa akalango ku kupyungila baYawe?

6. Kani abantu ba baYawe balapyungisha shani ifyakupangapanga ukufuma ne kale?

⁶ Abantu ba baYawe balapyungisha ifyakupangapanga ifya mu calo ku kutulisha icebo iciweme. Ku cakubwenako, ili takungaba inkondo ya calo iya kutanga na lyelyo kwali iyi inkondo, baalukutambisha abantu filimu iyalukwitwa ati “Photo-Drama of Creation.” Baalituliishe ku bantu abakuti ubwingi mu fyalo ifilekenelekene ukupyungishe’fikope ifyalukutela ne mafilimu aepi umwali ne mashiwi. Ku kushila kwa yiyi filimu baalukubuulishisha impindi ya mutende ili baYesu Klistu bakalukwikalika. Mu kupita kwa mpindi, abantu ba baYawe baalitatikile ukupyungishe’filimba ku kutulisha icebo ca Bufumu ku bantu abakuti ubwingi mu calo conse. Shino nshiku, tulapyungishako ne makompyuta na Intaneti pa kutulisha ku bantu konse lukoso uku  bangasangwa, ukubikako na mu mipunda iya kutali.

7. (a) Mba nindo ukupyungisha makosa icalo kubipiile? (b) Findo fingafumamo kani tulukupyungisha makosa icalo?

⁷ Baibolo ilatubuula ukubulo’kupyungisha makosa icalo. Ici cilisankenemo ne kubulo’kupoose’mpindi iikulu ku fya mu calo. (Pendeni 1 AbaKolinto 7:29-31.) Ukuba, fimbi ifya mu calo tafibipilepo, pano fingatuliile’mpindi. Ku cakubwenako, cipale tungalitemwesha ifyakulisangalashishamo, ukupenda amabuuku, ukutamba TV, ukufakasha ku mipunda iiweme, ukushite’fintu, ne kulukubona ifyakupangapanga na fimbi lukoso ifya bukumo ifishile. Bambi balitemenwe ukwambaala pa Intaneti, ukutuma amameseji ne ma e-mail, neli ukwishiba ifilukucitika mu calo. Pano bambi bangekalila lukoso ukulukucite’fi ifintu. (Uwakutulisya 3:1, 6) Kani tulukupoose’mpindi iikulu ku fintu ifitaficindemepo, tungafilwa ukubika akalango ku fintu ificindeme makosa, e kweba ati ukupempela baYawe.—Pendeni AbaEfesa 5:15-17.

8. Mba nindo tatwelelwepo ukutemenwa ifya mu calo?

⁸ Satana alesha apapelele amakosa akwe ukutulengesha ukutemwa ifya mu calo ne kubulo’kubika akalango ku kupyungila baYawe. Fyopele’fyo efi acitile na mu mpindi ya basambile ba kutanga, kabili efi acita na bubuno bukumo. (2 Timote 4:10) Popele, tulyelelwe ukulisalaala ne kubona kani tulitemenwe ifya mu calo ne kwalulako umulukupengelwa. Baibolo ilatubuula ati twilukutemwa ifintu fya mu calo. Sombi ati tulukutemwa makosa baYawe. Ukucite’fi kukatofwako ukulukumfwila baYawe ne kulukuli ifibusa fyabo.—1 Yoane 2:15-17.

9. Findo baYesu basambishe abasambile babo ukubikako akalango, kabili bali shani cakubwenako iciweme?

⁹ BaYesu balisambishe abasambile babo mu nkumbu koti ni fyopele filya basambishe Malita ati alukubika makosa akalango ku fya baLesa. Baalibakoseleshe ukubika makosa akalango ku kupyungila baYawe ne kupensela Ubufumu bwabo. (Pendeni Matayo 6:22, 33.) BaYesu abene bali cakubwenako iciweme. Tabaakwetepo ifintu ifingi, kabili tabakwetepo ing’anda neli ni mpanga.—Luku 9:58; 19:33-35.

10. Findo baYesu baacitile ifilangisha ati baali icakubwenako iciweme?

¹⁰ BaYesu tabasuminishepo neli cimo ukubalengesha ukubulo’kubika akalango ku mulimo wa kutulisha. Ku cakubwenako, ili batatikile lukoso umulimo wa kutulisha, aba mu mushi wa Kapanaumi baalukufwaya ati baYesu bekaleko mu mushi wabo pa mpindi iikulu. Findo baYesu bacitile? Balibikile makosa akalango ku mulimo bapeelwe. Balilabiile ati: “Ukungelelwa nebo ukubulishisha icebo iciweme ica Bufumu bwa baLesa na mu mishi imbi nayo; nalituminwe pakuti pali fyefyo.” (Luku 4:42-44) BaYesu baalukwende’mishinso iitali pakweba ati batulishe icebo iciweme ku bantu abakuti ubwingi. BaYesu baali abawaminine. Nangabe’fyo, pakuti baalukupyungisha,  baalukukatala kabili balukupengela ukutuushako.—Luku 8:23; Yoane 4:6.

11. Findo baYesu bacitile ili umwalalume umo abalombele ukumofwako pa bukatasho ali nabo? Findo baYesu basambishe abasambile babo?

¹¹ Kambi kasuba, ili baYesu balukusambisha abasambile babo, umwalalume umo alibaciciile ne kulabila ati: “Mwe baSambishi, mumubule umukwasu ati aabanye ubupyani na nebo.” BaYesu tabashilishishepo ubukatasho bwa wuyu umwalalume. Tabasuminishepo ici ukubalengesha ukuleko’kusambisha abasambile babo. Sombi balipyungishe iyi impindi ukubasambisha ati kani babika makosa akalango ku fya ku munefu, bangafilwa ukubika akalango ku kupyungila baLesa.—Luku 12:13-15.

12, 13. (a) Findo baYesu bacitile mu mushi wa Jelusalemi ifyasangaleshe abaGiliki bambi? (b) Findo baYesu bacitile ili Filipo ababuulile ati abaGiliki balukufwayo’kubabona?

¹² BaYesu balikatashiwe ukwakuti ili kwashele inshiku ishinini ati bepaiwe. (Matayo 26:38; Yoane 12:27) Baaliishibile ati baali ne kupenga ne kufwa. Nakabili, baaliishibile ati kwali imilimo iingi yeyo baelelwe ukupyunga ili tabangafwa. Ku cakubwenako, pa Mulungu, pa Nisani 9, baYesu balingiile mu mushi wa Jelusalemi ninshi balininine pa mbongolo. Abantu baalibapokelele ati ni Mfumu yabo. (Luku 19:38) Pa kasuba kakonkelepo, baYesu balitamfishemo mwi tempuli abalukwibila abantu pa kulukushitishe’fintu pa mitengo iikulu makosa.—Luku 19:45, 46.

¹³ Ili bambi abaGiliki abaile ku Jelusalemi ku citenje ca Muciluko babwene ifi baYesu bacitile, balisangalele ukwakuti. Popele, balilombele intangishi Filipo kani bangabonana na baYesu. Pano, baYesu tabacitilepo filya pakweba ati abantu babatoote neli ukubalama ku bapate babo. BaYesu baaliishibile ifyali ificindeme makosa. Baalibikile makosa akalango ku kucito’kufwaya kwa baYawe ukwa kweba ati bapeele umweo wabo ukuba umulubulo. Na muli fyefyo, balyanwisheko abasambile babo ati kwalishele lukoso inshiku shinini ati bepaiwe. Kabili balibabuulile ati bonse abalukufwaya ukubalonda nabo balyelelwe ukulipeelesha ukufwa. Baalilabiile ati: “Uyo uwakulukutemwa umweo wakwe akaulufya; sombi uwakufitilwa umweo wakwe uwa mu calo cino ica panshi, eukaulama mu mweo uwa muyayaya.” Pano, baYesu balilaile ati ‘baWishibo bakalemya’ abasambile babo ne kubapeela umweo wa muyayaya. Ukwa kubula ne kukanika, Filipo alibabuulileko abo abaGiliki ifi ifyebo fya kusangalasha.—Yoane 12:20-26.

14. Nangaba ati baYesu balibikile makosa akalango ku mulimo wa kutulisha, findo fimbi ifi baalukucita?

¹⁴ Ili baYesu baali pa calo, umulimo uukulu balukupyunga wali wa kutulisha icebo iciweme. Nangaba ati balibikile makosa akalango ku kutulisha, tabalukulangulukapo pa milimo impindi shonse. Ku cakubwenako, balisangilweko ku buufi (ubwinga) bumo, uku baalwile amenda ukuba ni mfaina ishiweme. (Yoane 2:2, 6-10) Nakabili, balukulya ne fyakulya mu mang’anda a fibusa fyabo ne ya bantu bambi lukoso abatemenwe icebo iciweme. (Luku 5:29; Yoane 12:2) Ne cacililepo ukucindama ca kweba ati baYesu balukupaatulako impindi ya kutembela, ukwalakanya, ne kutuusha.—Matayo 14:23; Mako 1:35; 6:31, 32.

15. Findo Paulu alabiile ifi abaKlistu belelwe ukucita, kabili findo acitile ifyalangishe ati aali cakubwenako iciweme?

¹⁵ Paulu alilabiile ati abaKlistu bali koti balabutuka ulubilo, kabili ati pakweba ati bacimfye muli lulu ulubilo, balyelelwe ukufuula fyonse lukoso ifingabalengesha ukuleka neli ukubulo’kubutuka bwino. (Pendeni AbaEbeya 12:1.) Paulu umwine aali cakubwenako iciweme. Paulu nga apitilishe ukusambilila ifya kuba intangishi ya baJuda, nga aali ne maboni ukwakuti. Pano, alififutatile fyonse’fyo pakweba ati abike akalango ku ‘fintu ifiwaminine,’ neli ati ificindeme  makosa. Alipyungishe mu mulimo wa kutulisha kabili alyendele mu mipunda iingi, ukubikako na ku Shilya, ku Asia Minor, Makedonya, na mu calo ca bena Juda. Paulu alitontomekele pe lambulo lyakwe ilya mweo wa muyayaya kwiulu. Alilabiile ati: “Ndukulubako ifintu ifya panuma, ne kulukutambicila ku fintu ifili pantanjile, penka ndukulondaisha akeshibilo ati mfike na ku kulambulwa.” (AbaFilipoi 1:10; 3:8, 13, 14) Paulu aali mushike, kabili ici calimofweleko ‘ukupembelela baShikulu ukwa kubulo’kubamba mu mutima ifya fyebo fimbi.’—1 AbaKolinto 7:32-35.

16, 17. Kani abali mu cupo ne bashike bangalonda shani icakubwenako cakwe Paulu? Kani ba Mark na ba Claire baalicitile shani ifyo?

¹⁶ Koti ni fyefyo Paulu acitile, abapyungishi bambi aba baYawe balisalulwilepo ukubulo’kuupa neli ukuupwa pakweba ati balukupyungisha makosa mu milimo ya baYawe. (Matayo 19:11, 12) Abatabalipo mu cupo tabakwetepo imilimo iingi iikumine icisoolo. Pano, fwense lukoso, abopeene ne bashike, tulyelelwe ‘ukufuula ifilemene fyonse’ ifingatulengesha ukubulo’kubika makosa akalango ku kupyungila baYawe. Cipale tulyelelwe ukwalulako ifi tucita pakweba ati tulukupyungisha makosa mu milimo ya baYawe ne kubulo’kupoose’mpindi ku fintu fimbi.

¹⁷ Ku cakubwenako, ba Mark na ba Claire, balikuliile ku calo ca Wales. Ba Mark balitatikile bupainiya ili bashilile lukoso isukuulu. Fyopele’fyo efi na ba Claire bacitile. Ili baupeene, balipitilishe ukupyunga bupainiya. Pano baalukufwaya ukucite’ficililepo na pali fifi. Ba Mark balilabiile ati: “Twalipufisheko amekalilo esu pa kushitisha ing’anda yesu ne kuleka incito twalukupyungako limo limo pakweba ati tutatike ukupyungako umulimo wa kwibaka mu fyalo ifilekenelekene.” Pa myaka 20 iipitilepo, balipyungiile mu fyalo fya mu Africa ne kofwako ukwibaka Imilenda ya Bufumu. Shimbi impindi tabalukukwatapo indalama, pano baYawe baalukubofwako lyonse lukoso. Ba Claire balilabiile ati: “Ukupyungila baYawe inshiku shonse e kutuletela ukusangalala kwa cinenene. Tulipangile ifibusa ifingi mu fyalo tupyungiile, kabili tatubulishapo neli kamo. Ukusangalala ukuli mu kupyungila baYawe mu mulimo wa mpindi shonse tekuti tukupalanyepo ku fintu ifi twashiile.” Fyopele’fi efi ne bengi abapyunga umulimo wa mpindi shonse bomfwa. *

18. Ni fisa fyakwipusha ifi tungalipusha?

¹⁸ Kani mulalanguluka ati mungakushako ukupyunga kwenu mu milimo ya baYawe? Kani kuli ifilukumulengesheni ukubulo’kubika akalango ku fintu ificindeme makosa? Kani efi cili, findo mungacita? Cipale mungawamyako inshila mupendelamo ne kusambilila Baibolo. Iciputusha cakonkapo cikabuulishisha ifi mungacite’fyo.