ILI nali ne myaka 9, nalilekele ukukula. Pali bubuno bukumo, ndi ne myaka 43. Nangabe’fyo, ndi lukoso mita umo mwi fumbi. Ili abafyashi banji babwene ati naleka ukukula, balinkoseleshe ukulukupyungisha pakweba ati nilukubika makosa akalango kwi fumbi lyanji. Na muli fyefyo, nalipangile akapingwe aka kushitishishapo ifisepo pantangiile ya ng’anda yesu kabili nalukupawamya ukwakuti. Pakuti pali fyefyo, abantu abengi balukwisa mu kushite’fintu panji.

Ukuba, ukupyungisha takwashilishishepo amakatasho. Pakuti ifumbi lyanji lyali fyopele filya, kabili amatebulu aengi mu mashitolo aali atali pali nebo, nalukukatashiwa ukucita ne fintu ifipubile ifi abantu bonse baalukucitako. Calukuboneka koti fyonse ifintu fyalipangilwe abantu abatali. Nalukubombomana makosa. Pano ifyo fyalyalukile ili nali ne myaka 14.

Kambi kasuba, Bamboni sha BaYawe babili abanakashi balishile mu kushite’fisepo kabili balinjipwishe kani ningatemwa ukusambilila Baibolo. Popele twalitatikile ukusambilila. Mu mpindi iinini lukoso, nalikutulukile ati ukwishiba baYawe ne kufwaya kwabo kucindeme makosa ukucila ne kulukulanguluka pe fumbi lyanji. Ici calingofweleko makosa. Amashiwi natemenwe makosa mashiwi aali pa Amasamo 73:28. Iciputusha ca kutanga ica lili ilembo cilalabila ati: “[Kuliweme kuli] nebo ukupalamina kuli baLesa.”

Icisoolo cesu califumine ku Côte d’Ivoire ne kuya ku Burkina Faso. Uku ukukuuka kwalyalwile amekalilo anji. Ku mupunda twalukwikala akale, abantu balipiliile ukumbona ninshi ndukushitisha ifisepo pa kapingwe. Pano uku twakukiile, nali umwensu kabili abengi balukukankamana kani bambona. Abantu balukundolesha ica kweba ati nalukumfwe’nsoni. Popele, pa milungu iingi nalikeele mu ng’anda. Eli naanukile ifi ukupalamina kuli baYawe kuweme kuli nebo. Popele, nalitumine inkalata kwi ofeshi lya mutano ilya Bamboni sha BaYawe, kabili balitumine uwakumfakashisha. Ba Nani, bamishonali, balishile mu kumfakashisha ninshi balininine pali ka honda.

Mu misebo ya kuli wuyu umupunda mwalukuba makosa imicanga mu mpindi ya lusuba, eli mu manyinsa mwalukuba makosa amatipa. Impindi ishingi, ba Nani balukupona pali ka honda ili balukwisa mu kunsambisha Baibolo. Pano, tabaalekelepo ukwisa. Kambi kasuba, balimbuulile ati tuye fwense mu kubungana. Nalitatikile ukulanguluka ati kani mfume mu ng’anda, abantu balukutatika ukundolesha. Nakabili, ukunina pali ka honda kwali ne kukusha ubukatasho bwa kukensha. Nangabe’fyo,  nalisumiine ukuya nabo ni pakuti nalyanukile amashiwi aali mu ciputusha ca bubili ice lembo ntemenwe aakweba ati: “Ndibele ati baShikulu Yawe cakupulucilamo nebo.”

Shimbi impindi, nebo na ba Nani twalukuponena pa matipa. Pano, ukupona takwalukutulengeshapo ukubulo’kusangwa ku kubungana ni pakuti twalitemenwe makosa ukubungana. Ifyalukucitika pa Mulenda wa Bufumu fyalipuseneko makosa. Pa mupunda wa kukankamana, abantu bonse balisangalele ukumbona. Panuma ya myenshi 9, nalibatishiwe.

Iciputusha ca butatu ice lembo ntemenwe cilalabila ati: “Nga ndukutulisha ifyakucita kwenu konse.” Nalishibile ati ukuya mu kutulisha kwali ne kuba bukatasho. Ndaanuka ifyacitikile umuku wa kutanga naile mu kutulisha ku ng’anda ne ng’anda. Abakulu ne banike balukundolesha, balukundonda panuma ili baseka ifi nalukwenda. Ici calinsoomesho’mutima. Pano, ukwanuka ati aba abantu balukupengela ukuba mu Paladaiso koti ni fyefyo na nebo mpengela ukubamo kwalingofweleko ukupitilisha ukutulisha.

Pakweba ati ifintu fipubeko, nalishitile incinga ya kucofela ku maboko iyali ne mataelo atatu. Kani twafika ku cininika, woyo ndukupyunga nakwe aalukunsunkako. Pano ili twashila icininika naye alukuninapo pa kutentemuka. Nangaba ati ukutulisha kwalinkatesheko pa kutanga, mu mpindi inini lukoso nalitatikile ukulitemwesha umulimo wa kutulisha ica kweba ati mu 1998, nalitatikile ukupyunga bupainiya bwa mpindi shonse.

Nalukusambisha abantu abengi Baibolo, kabili 4 pali bo balibatishiwe. Nakabili, inkashi shanji nasho shalisambilile bucine. Shimbi impindi kani nabombomana eli naumfwa ifi abantu bambi balukukula mu fya baLesa, ndakoshiwa. Ku cakubwenako, kambi kasuba ninshi ndilwele ubulwele bwa mpepo, nalipokelele inkalata ukufuma ku Côte d’Ivoire. Nalitatikile isambililo lya Baibolo ne mwalalume uwalukusambilila pa yuniveshiti mu Burkina Faso lyelyo napeele ku mukwabesu umwalalume. Mu kupita kwa mpindi, uyu umusambile alikukiile ku Côte d’Ivoire. Nalisangalele ukumfwa mu nkalata ati alibele wakutulisha uutangabatishiwa.

Ndasangana shani indalama mpyungisha? Ibumba ilyofwako abalemeene lyalinsambishe ukupashila ifyakufwala. Ili umbi umusambishi abwene ifi nalukupyunge’milimo, alilabiile ati, “Tulyelelwe ukukusambisha ifya kupanga sopo.” Fyopele’fyo efi bacitile. Pali bukumo, ndapanga sopo ya kuwashisha ne ya kusambila. Abantu abengi balitemenwe sopo yeyo mpanga kabili balabuulako ne bantu bambi ukwisa mu kushita. Kani kuli abalukuifwaya, ndabatwalila ne mwine pali ka honda aka mataelo atatu.

Ku cakubombomanika, mu 2004, nalilekele ukupyunga bupainiya ni pakuti umusana walukusoomena. Nangabe’fyo, ndaya mu kutulisha lyonse.

Abantu balalabila ati ndi musangalele. Na cine, ndi umusangalele ni pakuti kuweme kuli nebo ukupalamina kuli baLesa.—Ilyashi lya ba Sarah Maiga.