1. Kani ni isa imibelo ya baLesa iikulu, kabili ukwishibe’fyo kulamulengesheni ukumfwa shani pali bo?

BAIBOLO ilatubuula ati “baLesa e butemwe.” (1 Yoane 4:8) Kani ico cilaalule’ndo? Ubutemwe tabulipo lukoso pa mibelo ya baYawe iweme. Sombi, e mibelo yabo iikulu. Tabakwetepo lukoso ubutemwe. Abene e butemwe. Ubutemwe e butangilila fyonse lukoso ifi bacita. Tulatoota pali fyefyo baYawe balangishe ubutemwe ukupitila mu kulenge’calo ne fya mweo fyonse!

2. Kani ukwanuka ati baLesa bali ne butemwe kulatulengesha ukucetekele’ndo? (Boneni icikope icili peulu.)

² BaYawe balitemenwe ubulengeshi bwabo. Ukwanuke’fyo kulatupeela ubucetekelo bwa kweba’ti bakakonsha ukucito’kufwaya kwabo konse. Ici cikalengesha bonse abali ne cumfwila ukusangalala mu mweo wabo onse. Ku cakubwenako, pakuti baYawe bali ne butemwe, “balianshicile akasuba ako bakasolololamo ne ba mu calo ukulungeme ku muntu uyo uyu basalulwile,” baYesu Klistu. (Ifyacitilwe 17:31) Tulicetekele ati uku ukusololola kukacitwa. Panuma ya fyefyo, abantunshi bacumfwila bakekala umuyayaya.

3. Ifintu fingaba shani kani baLesa tabatutemenwepo?

³ Kani ubutemwe talipo e mibelo iikulu iya baLesa, findo fingacitika ku bantunshi? Abantunshi bangapitilisha ukulukulikalika abene ne kutangililwa na Satana, lesa wa kubulo’kutemwa. (2 AbaKolinto 4:4; 1 Yoane 5:19; pendeni Ukufisulula 12:9, 12.) Ifintu kuntangiile fingabipa ukwakuti kani baYawe tabatutemenwepo.

4. Mba nindo baYawe basuminishishe Satana ne bantunshi ukufutukila ukwikalika kwabo?

⁴ Ili Satana afutukile ukwikalika kwa baLesa, alilengeshe ne bafyashi besu aba kutanga ukucita fyopele’fyo. Alikanikile ati baLesa ebelelwe ukwikalike’calo. Nakabili, alukulabila ati ni ye ewingekalika bwino, talipo ni baLesa. (Ifyakutanga 3:1-5) BaYawe balilangishe ati bali ne mano pa kusuminisha Satana ukwikalika pa mpindi inini, pakweba’ti alangishe kani angekalika bwino. Pano, ififuminemo filibuulishishe bwino ati Satana ne bantunshi tekuti bekalikepo bwino icalo.

5. Kani ificitika ukufuma ne kale filalangishe’ndo?

⁵ Pali bubuno bukumo, icalo cilukuya ili cibipilako. Mu myaka 100 iipitilepo, abantu ukucila pali 100 milyoni balifwile mu nkondo. Baibolo ilalabila “pa nshiku sha kupelako” ati: “Abantu bakubifya ne bakutumpaika ku fipa bakalukuya ili balunduluka ne kubipa.” (2 Timote 3:1, 13) Nakabili, Baibolo ilalabila ati: “Mwe baYawe, ndiishi ati inshila ya muntu taili muli ye umwine; umuntu ulukwenda taali ne mano akulunjika ukutanauka kwakwe.” (Jelemiya 10:23) Ificitika ukufuma ne kale filalangisha ati aya amashiwi acine. BaYawe tabalengelepo abantunshi ne mano neli amakosa akulitangilila abene.

6. Mba nindo baLesa basuminishishe bumbifi ukulukuliko?

⁶ Pakuti baYawe balisuminishe bumbifi ukulukuliko pa mpindi inini, cilibwenekele apaswetele ati ebengekalika lukoso bwino icalo. Kuntangiile, baLesa bakafumyapo bumbifi bonse. Panuma ya kucite’fyo, kani umuntu uuli onse akakanike ukwikalika kwabo, bakamonaala penka’po. Ukupyungisha ifilukucitika ino mpindi, bakabuulishisha bwino umulandu wa konawila bonse abakakanika ukwikalika kwabo nakabili. Tamukabapo bumbifi neli panini.

7, 8. Kani baYawe balilangishe shani ati balitemenwe abantunshi?

⁷ BaYawe balilangishe ubutemwe bwabo mu nshila ishilekenelekene. Langulukeni lukoso pa bukulu bwa maulu na fyefyo aboneka bwino. Mu maulu muli imilalafuti iyakuti ubwingi, kabili mu mulalafuti umo muli amapulaneti ne mabilyoni atubangabanga. Mu mulalafuti tubona, uwitwa ati Milky Way, emuli ne kasuba. Ukwakubula akasuba, pa calo tekuti pabepo ifya mweo ifili fyonse. Ifi fyonse filalangisha ati baYawe e Balengeshi, kabili filalangisha imibelo yabo, iili koti makosa, amano, ne butemwe. Muli bucine, “ifyamfiso fyabo [baLesa], amakosa abo amuyayaya na bulesa bwabo, ukufuma ku mpindi ya kulengwa kwa calo, fyonse filibwenekele bwino, pakuti filabonwa mu fintu ifyalengelwe.”—AbaLoma 1:20.

⁸ BaYawe balilengele icalo pakweba’ti palukwikala ifya mweo. Fyonse lukoso ifi babikile pa calo filofwako abantunshi ne nama ukuba ne mweo. BaLesa balilengele umupunda uweme uwa kwikalamo abantunshi ne kubapeela akalango ne mibili iwaminine pakweba’ti balukwikala umuyayaya. (Pendeni Ukufisulula 4:11.) Ukulunda pali fyefyo, “balapele’fyakulya ku ba munefu bonse: Pakuti inkumbu shabo sha muyayaya.”—Amasamo 136:25.

9. Nangaba’ti baYawe ni baLesa ba butemwe, ni fisa ifi bapatile?

⁹ Nangaba’ti baYawe ni baLesa ba butemwe, balipatile bumbifi. Ku cakubwenako, Amasamo 5:4-6 alalabila pali baYawe ati: “Mwebo tamuli ni baLesa abakutemwa ifibipile. . . Mulabafitilwa bonse abalukucite’fibipile.” Nakabili, “baYawe balabakanamina abakali ne bakutumpaika.”

10, 11. (a) Findo fikacitika ku bantunshi imbifi? (b) Kani baYawe bakalambula shani abantunshi abali ne cumfwila?

¹⁰ Pa mpindi iyelelwe, baYawe bakafumyapo bumbifi pakuti ni baLesa ba butemwe kabili balipatile ifibipile. Amashiwi abo alatulaya ati: “Imbifi shikapinikwa: Sombi abo abalukupembelela kuli baYawe, bo ebakapyane’calo. Pakuti pa kupite’mpindi ice, lombe’mbifi teshi ikalukulipo.” Abapate ba baYawe “bakapila lukoso mu cushi.”—Amasamo 37:9, 10, 20.

¹¹ Nakabili, Amashiwi abaLesa alatulaya ati: “Abalungeme bakapyane’calo, bakalukwikalamo inshiku shonse lukoso.” (Amasamo 37:29) Abantunshi ba bucine “bakalukulitemwesha mu kufula kwa butende.” (Amasamo 37:11) Mba nindo? Ni pakuti shonse impindi baLesa besu aba butemwe balacitila abapyungishi babo ifiweme. Baibolo ilatubuula ati: “Bakabasumwina iminsoshi yonse ku menso abo; tapalukuli imfwa libili, neli ni nsoni, neli kulila, neli kusomenwa konse tau; pakuti ifintu ifya kutanga filipitilile.” (Ukufisulula 21:4) Muli bucine, ifintu fikawama ukwakuti ku bantunshi bonse abalangisha ati balatoota pa butemwe bwa baLesa.

12. Kani ‘uwakubule’milandu’ muntu wa kuba shani?

¹² Baibolo ilatubuula ati: “Koceta umuntu uwaminine [“uwakubule’milandu,” NWT], ulukumubwenesha umuntu ulungeme: Pakuti ukupela kwa muntu uyo butende. Sombi ifya bakupulaisha, bo bakonalwa lukoso bonse pamo: Ukupelako kwa mbifi kukapinikwa lukoso.” (Amasamo 37:37, 38) ‘Uwakubule’milandu’ aleshiba bwino baYawe ne Mwana wabo kabili alacita ukufwaya kwa baYawe. (Pendeni Yoane 17:3.) Alicetekele ati “icalo ca panshi cilukupitilila kumo ne kukumbwa kwaciko; sombi uyo ucita koti kufwaya kwa baLesa ewikalilila inshiku shonse isha muyayaya.” (1 Yoane 2:17) Pakuti ukushila kwa calo kwapalamina, tulyelelwe ‘ukupembelela baYawe, ne kulonde’nshila yabo.’—Amasamo 37:34.

13. Kani ni muli isa nshila iikulu baYawe balangishishemo ubutemwe bwabo?

¹³ Nangaba’ti tatuwamininepo, tungomfwila baLesa. Nakabili, umulambu wa baYesu woyo baYawe batupeele e nshila iikulu yeyo balangishishemo ubutemwe bwabo. Pakuti pali fyefyo tungaba ifibusa fyabo. BaYawe balipeele umulambu pakweba’ti abantu bacumfwila bakalubulwe ku kubifya ne mfwa. (Pendeni AbaLoma 5:12; 6:23.) BaYesu baali aba bucine kuli baLesa pa mpindi itali mwiulu. Ecalengeshe na baYawe ukucetekela ati Umwana wabo ali ne kuba uwa bucine pa calo. Pakuti baYawe ba butemwe, balisoomenwe ukubona imbifi shilukupensha Umwana wabo. Nangabe’fyo, baYesu balilangishe ati baLesa ebelelwe ukwikalika icalo kabili balilangishe ati umuntu umuwaminine angalukuli uwa bucine na lyelyo alukupita mu makatasho aakuti ubukulu.

14, 15. Kani abantunshi balabwenamo shani mu mfwa ya baYesu?

¹⁴ Nangaba’ti baYesu balipitile mu fyakwesha ifingi, balipitilishe ukuba aba bucine kabili balilangishe ati baYawe e belelwe ukwikalika. Tulyelelwe ukutoota pali fifi baYesu bafwile, ni pakuti umulubulo bapeele ulilengeshe abantunshi ukuba ne shuko lya kwikala umuyayaya mu calo ca baLesa ica bukumo. Intangishi Paulu yalibuulishishe ubutemwe baYawe na baYesu balangishe ili yalabiile ati: “Pakuti ili tucinacile, pa mpindi ielelwe baKlistu balibafwilile abalukupufya baLesa. Pakuti kulikateshe ukubona ungamufwila umuntu ulungeme; sombi cipale umbi angakosho’mutima wakwe ukumufwilo’muntu uweme. Sombi baLesa balukulanjisha ubutemwe bwabo abene ubwa kuli fwebo, pakuti ili tucili bumbifi, baKlistu balitufwilile.” (AbaLoma 5:6-8) Intangishi Yoane nayo yalilembele ati: “Muli fifi emu bwabwenekele muli fwebo ubutemwe bwa baLesa, ati baLesa balitumine Umwana wabo uli enka mu calo ca panshi, ati tukekale ne mweo pakuti pali ye. Muli fifi emuli ubutemwe: tepakuti twalibatemenwe baLesa;  sombi ni pakuti balitutemenwe, ne kutumo’Mwana wabo mulubulo pa kubifya kwesu.”—1 Yoane 4:9, 10.

¹⁵ BaYesu balilabiile ati “baLesa balitemenwe aba pa calo ca panshi ukwakuti, fyopele filya baliposele [“balipeele,” NWT] Umwana wabo uli enka, ati abantu bonse, ulukupemamo muli ye taakonalwa, yo; sombi ati akalukuli ne Mweo uwa muyayaya.” (Yoane 3:16) Nangaba’ti baYawe balisoomenwe, balipeele Umwana wabo ukuba umulubulo. Ici cilalangisha ifi batemenwe abantunshi. Kabili ubu ubutemwe tabukashilapo. Paulu alilembele ati: “Ndukucetekela ati neli ni mfwa, neli mweo, neli ni nkalamba, neli bufumu, neli fintu fya bukumo, neli fintu ifikesa, neli makosa, neli butali ubwa kwiulu neli bwa panshi, neli cintu cimbi icilengelwe, tacikeshibapo ukutulekanya ne butemwe bwa baLesa, ubuli muli baKlistu Yesu baShikulu besu.”—AbaLoma 8:38, 39.

16. Kani Ubufumu bwa buMasaya cindo, kani ni nani baYawe basalulwile ukuba Imfumu?

¹⁶ Ubufumu bwa buMasaya, e kweba ati ubuteko ububikilweko na baLesa, nabo bulalangisha ati baYawe balitemenwe abantunshi. Muli isa nshila? BaYawe balisalulwile baYesu Klistu ukuba Imfumu. Iyi imfumu ilitemenwe abantunshi kabili ili iyelelwe ukwikalika. (Ifisimpi 8:31) Nakabili, baLesa balisalulwile abantunshi 144,000 abakwikalika na baKlistu mwiulu. Ili babuushiwa, balaya kwiulu ninshi baliishi bwino ifi abantunshi bapitamo. (Ukufisulula 14:1) Ili baYesu baali pa calo, balukulabila makosa pa Bufumu, kabili balisambishe abasambile ukulukutembela ati: “Mwe baWishifwe aba kwiulu, ishina lyenu licindikwe. Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe, panshi pano koti ni kwiulu.” (Matayo 6:9, 10) Tulukupembelela impindi ili amatembelo aali koti ni lili akakonshiwa, impindi yeyo Ubufumu bwa baLesa bukaleta amashuko ku bantunshi.

17. Kani ni kwisa kupusana ukuli pa kwikalika kwa baYesu ne kwa bantunshi?

¹⁷ Pali ukupusana ukukulu pa kwikalika kwa baYesu ne kwa bantunshi. Ukwikalika kwa bantunshi kuliletele inkondo, ishilengeshe abantu abengi ukufwa. Pano Imfumu yesu, baYesu, balitutemenwe kabili balalangisha imibelo iikweteko baLesa, iili koti butemwe. (Ukufisulula 7:10, 16, 17) BaYesu balilabiile ati: “Iseni kuli nebo, mwense mwe mwakatala ku milimo ne fipinto ifilemene; eli nakumupeleni ukutusha. Litwikeni icikonkoli canji, musambile kuli nebo; pakuti nebo nditekenye, ndilicefeshe mu mutima; penka mukabona ukutusha kwa mipashi yenu. Pakuti icikonkoli canji ciliweme; icipinto canji cilipubile.” (Matayo 11:28-30) Uku ukulaya kwa kusangalasha ukwakuti!

18. (a) Findo fyatatikile ukucitika ukufuma mu 1914? (b) Findo tukasambililapo mu ciputusha cakonkapo?

¹⁸ Baibolo ilalangisha ati Ubufumu bwa baLesa bwalitatikile ukwikalika mu 1914. Ukufume’yo impindi, abakalukwikalika na baYesu kwiulu balabunganishiwa, ne ‘bumba lya bantu ilikulu makosa’ ilikapuluka ukonaalwa kwa cicino icalo ne kwingila mu calo ba bukumo lilabunganishiwa. (Ukufisulula 7:9, 13, 14) Kani ilyo ibumba lya bantu lilikulile shani pali ino mpindi? Findo baLesa bafwaya bo ukulukucita? Iciputusha cakonkapo cikaasuka ifi ifyakwipusha.