1, 2. Findo baLesa baacitile mu mpindi sha kunuma, kabili findo bambi bangalanguluka ili balwala?

KANI pa mpindi imo mwalilwepo makosa, cipale mwalukulipusha ati, ‘Kani nkatenduluka?’ Cipale uwa mu cisoolo cenu neli umubyenu mulwele. Popele mungalukulanguka kani akatenduluka. Cili cabe bwino ukufwaya ati fwebo na baabo tutemenwe tube ne mweo uuweme. Mu Baibolo, tulapenda pa bantu abaalwele kabili abaalukufwaya ukwishiba kani bangatendulushiwa. Ku cakubwenako, Imfumu Eyasaya, umwana wakwe Eyabi na Jesebeli, yalukunguluka kani yali ne kutenduluka. Nakabili, Imfumu Benadadi iya ku Shilya yalilwele kabili yalipwishe kani ingatendulushiwa.—2 Imfumu 1:2; 8:7, 8.

² Baibolo ilatubuula ati mu mpindi sha kunuma, baYawe balukutendulusha abantunshi mu cimpelampela kabili balipyungishe abakushimika babo ukubuusha abantu bambi abafwile. (1 Imfumu 17:17-24; 2 Imfumu 4:17-20, 32-35) Pali bubuno bukumo, abantunshi kani balwala bangalanguluka ati baLesa bangacitapo fimo pakuti batenduluke.

3-5. Kani baYawe na baYesu bali ne makosa akucite’ndo, kabili ni fisa fyakwipusha twakwambaalapo?

 ³ BaYawe balikwete amakosa akuleta amalwashi pa bantu ne kubapulusha ku malwashi. Baalilengeshe abantu bambi ukulwala, abantu abali koti ni Falo na Milyami. (Ifyakutanga 12:17; Ifyakupenda 12:9, 10; 2 Samweli 24:15) Nakabili, ili abaIshilaeli balekele ukuba aba bucine kuli baYawe, baYawe baliletele “amalwashi onse ne myalo.” (Ndutelonomi 28:58-61) Pa mpindi shimbi, baYawe balilamine abantu babo ku malwashi. (Ifyakufuma 23:25; Ndutelonomi 7:15) Nakabili, balitendulwishepo ne bantu bambi. Ku cakubwenako, ili Jobo alwele kabili ali apepi ne kufwa, balimutendulwishe.—Jobo 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Tuliishi ukweba’ti baYawe bali ne makosa akutendulusha abalwashi. Na baYesu bali ne makosa akutendulusha. Ili baali pa calo, baalitendulwishe abantu abaali ne manata ne ba cinkoninkoni. Nakabili, baalitendulwishe impofu ne bakonaikile. (Pendeni Matayo 4:23, 24; Yoane 9:1-7) Ifi fyonse filalangishe’fintu ifyakuti ubune ifi baYesu bakacita mu calo ca bukumo. Pali yeyo impindi, “injikale taikalabila ati: Ndukulwala.”—Yisaya 33:24.

⁵ Pano ili twalwalisha, kani tungacetekala ati baYawe na baYesu bangatutendulusha mu cimpelampela? Nakabili, findo tungalangulukapo ili tulukusalulula inshila sha kutendulushiwilwamo?

6. Findo Baibolo ilabilapo pa fimpelampela ifyalukucita abaKlistu ba kutanga?

⁶ Mu mpindi ya basambile ba kutanga, baYawe balisufishe abaKlistu ne mupashi uuswetelele ne kubapeela amakosa akucita ifimpelampela. (Ifyacitilwe 3:2-7; 9:36-42) Ku cakubwenako, balukutendulusha abantu kabili balukulabilila na mu milaka iilekenelekene. (1 AbaKolinto 12:4-11) Pano, koti ni fyefyo Baibolo yalabiile, ifi ifimpelampela fyalishilile. (1 AbaKolinto 13:8) Popele, pali bubuno bukumo tatucetekelapo ati baYawe bangatutendulusha mu cimpelampela neli ukutendulusha baabo tutemenwe.

7. Kani Amasamo 41:3 angatofwako shani?

⁷ Pano kani mwalwala, baYawe bakalukumukosheni ne kumofweniko, koti ni fyefyo baacitile ku bapyungishi babo aba kale. Imfumu Dafidi yalilembele ati: “Alishucile uyo ulanguluka abapengele: BaYawe bakamupulusha pa kasuba ka bumbifi. BaYawe bakamulama, akalukwikele ne mweo.” (Amasamo 41:1, 2) Ukuba, Dafidi taalwilepo ati umuntu umuweme kani alukulangulukilako abapengele ninshi takafwapo. Pano baYawe bangamofwako shani uyo umuntu umuweme? Dafidi alibuulishishe ati: “BaYawe bakamwimya pa bulo bwa kulemuka: Mulaanshika bwino ubulo bwakwe pa bulwele bwakwe.” (Amasamo 41:3) BaYawe baliishi bwino ifyakukatasha ifi abantu babo balukupitamo kabili tababalubako. Bangabakosha ne kubapeela amano. Nakabili, baYawe balipangile umubili wa muntu mu nshila ya kweba’ti ulukulitendulusha.

8. Ukwelelwa na Amasamo 41:4, findo Dafidi alombele kuli baYawe?

⁸ Mu Amasamo 41, Dafidi alatubuulishisha na pa mpindi ili alwalishe, ili anakile, ne kubombomana makosa. Cilaboneka koti pali ilya mpindi Abisalomi, umwana wakwe, alukufwaya ukumupoka ubufumu. Dafidi alilwele ica kweba’ti takwetepo ne  makosa akuciicila Abisalomi. Alishibile ati alukupita muli aya amakatasho pakuti pa kubifya acitile na Batasheba. (2 Samweli 12:7-14) Pano findo acitilepo? Alitembeele ati: “Mwe baYawe, muncitile’nkumbu: Mubushe umutima wanji; pakuti nabifya kuli mwebo.” (Amasamo 41:4) Dafidi alishibile ati baYawe baalimufitulukile kabili alicetekele ati bakumofwako mu kulwala kwakwe. Pano kani Dafidi alicetekele ati baYawe bali ne kumutendulusha mu cimpelampela?

9. (a) Findo baYawe baacitiile Imfumu Esikaya? (b) Findo Dafidi acetekele ukufuma kuli baYawe?

⁹ Fya cine ukweba ati shimbi impindi baYawe balukusalululapo ukutendulusha abantunshi. Ku cakubwenako, ili Imfumu Esikaya yali apepi ne kufwa, baYawe balimutendulwishe. Esikaya alipitilishe ukulukuli ne mweo pa myaka 15. (2 Imfumu 20:1-6) Pano Dafidi tacetekelepo ukumutendulusha mu cimpelampela. Sombi alicetekele ati baLesa bangamofwako mu nshila intu imo bangofwelamo “uyo ulanguluka abapengele.” Pakuti Dafidi ali pa bulunda ubuweme na baYawe, alibalombele ukumukosha ne kumulama ili alwele. Nakabili, alilombele ati atenduluke. Na fwebo tungalomba baYawe ukutofwako mu nshila intu imo.—Amasamo 103:3.

10. Findo fyacitikiile Tilofimo na Epafilodito, kabili ifi filatusambishe’ndo?

¹⁰ Mu mpindi ya basambile ba kutanga, talipo baKlistu bonse abalukutendulushiwa mu cimpelampela, nangaba’ti intangishi Paulu ne baKlistu bambi balikwete amakosa akutendulusha. (Pendeni Ifyacitilwe 14:8-10.) Paulu alitendulwishe bawishibo Populyo abalukutendo’mubili kabili abali ne bulwashi bumbi ubukateshe. Paulu ‘alitembele, ne kutintilapo ne minwe yakwe pali bo, ne kubabusha.’ (Ifyacitilwe 28:8) Pano Paulu tatendulwishepo bonse baabo aishibile. Paulu alukupyunga na Tilofimo uwali icibusa cakwe mu mulimo wakwe uwa bumishonali. (Ifyacitilwe 20:3-5, 22; 21:29) Ili Tilofimo alwele, Paulu tamutendulwishepo. Pakuti pali fyefyo, Tilofimo alilekele ukupyunga na Paulu muli bumishonali ne kwikala mu Mileto pakweba’ti atenduluke. (2 Timote 4:20) Na cimbi icibusa cakwe Paulu ni Epafilodito. Alilwele kabili ali apepi ne kufwa. Pano Baibolo tailabilapo ati Paulu alimutendulwishe.—AbaFilipoi 2:25-27, 30.

11, 12. Findo ifi twishi pali Luku, kabili alyofweleko shani Paulu?

¹¹ Luku ali mulaye kabili naye alukupyunga na Paulu. (Ifyacitilwe 16:10-12; 20:5, 6; AbaKolosai 4:14) Kani Paulu na bambi aba alukupyunga nabo mu mulimo wa bumishonali balwala, Luku alukubofwako. (AbaGalatya 4:13) Koti ni fyefyo baYesu balabiile, “abalukutenda ebafwayo’mulaye.”—Luku 5:31.

¹² Luku taalipo muntu lukoso uwatemenwe ukofwako bambi. Alisambilile ifya kuba umulaye. Baibolo taibuulishishapo umupunda neli impindi ili asambilile ifya kuba umulaye. Pano ilabuulishisha ati Luku alibuulile Paulu ukusekelako abaKolosai. Popele, cilukuboneka ati Luku alisambilile ifya kuba umulaye pa sukuulu ilyali mu Laodikeya, umushi uwapalamine ne mushi wa Kolosai. Nakabili, ili Luku alukulemba ibuuku lyakwe ne lya Ifyacitilwe, alipyungishe amashiwi ao abalaye bapyungisha. Pakuti ali mulaye, alilembele amalyashi aengi aalabila pali fyefyo baYesu balukutendulusha abantu.

13. Findo twelelwe ukwanuka ili tulukupeela neli ukupoka ukufunda ukulosha ku fintu ifikumine umweo wesu?

 ¹³ Buno bukumo, tapalipo abaKlistu babyesu abangacita icimpelampela. Pano, pakuti balitutemenwe bangatubuulako ifi tungacita nangaba’ti tatubepwishepo. Fya cine, fimbi ifi bangatubuula fingapyunga lukoso bwino. Ku cakubwenako, Paulu alibuulile Timote ukulukunwako utufaina tunini. Timote ali ne bukatasho bwa munda. * (Pendeni 1 Timote 5:23.) Pano tulyelelwe ukucenjela. Cipale umukwabesu angafwaisha ati tulukunwa umuyanda umo uwa ku cipatela neli uwa cimuntu. Kabili angatupangilisha ukulya neli ukubulo’kulya ifyakulya fimo. Cipale angatubuula ati fyalyofweleko umuntu umo neli uwa mu cisoolo cakwe uwali ne bukatasho buntu bumo. Pano ici tacilukwalulapo ati na mwebo fingamofweniko. Fya cine ati umuyanda umo neli inshila ya kutendulushiwilwamo fingapyunga ku bantu abengi. Pano ici twelelwe ukwanuka ca kweba’ti nangaba’ti fipyunge ku bengi fingatuletela amakatasho aakulu.—Pendeni Ifisimpi 27:12.

14, 15. (a) Bantu ba kuba shani twelelwe ukucenjelako? (b) Findo tungasambililako ku mashiwi tusangana pa Ifisimpi 14:15?

¹⁴ Fwense tulafwaya ukuba ne mweo uweme pakweba’ti tulukulitemwesha ne  kupyungila bwino baYawe. Pakuti tatuwamininepo, tekuti tuciicilepo amalwashi onse. Kani twalwala, kungaba inshila ishilekenelekene isha kutendulushiwilwamo. Popele, tulikwete amakosa akusalululapo umuyanda neli inshila tungapyungisha. Pano, bambi abantu ne makampani bangalabila ati balikwete umuyanda uungatutendulusha. Balacite’fi ni pakuti balafwaya ukukwata amaboni aengi. Bangalabila ati bambi abantu balipyungishepo inshila imo ne kupola kabapola. Kabili ili twalwala, tungafwaya ukucita ifili fyonse lukoso ifingatulengesha ukumfwako bwino ne kupitilisha ukuba abalabi. Pano tatwelelwepo ukulubako ukufunda ukuli mu Mashiwi abaLesa ukwa kweba’ti: “Uwakutumpa alacetekela amashiwi onse; Sombi umuntu ucenjele alaceta bwino ukwenda kwakwe.”—Ifisimpi 14:15.

¹⁵ Kani tuli abacenjele neli aba mano, tukalukwishiba bwino ifi twelelwe ukucetekela, makosa makosa kani uulukutupeela ukufunda tasambililepo ifya kuba umulaye. Tungalipusha ati: ‘Balabila ati ifi ifyakulya na uyu umuyanda fyalyofweleko bambi, pano ndiishi shani ati mu cinenene fyalibofweleko? Nangaba’ti filyofweleko bambi, ningeshiba shani ati na nebo fingangofwako? Kani ndyelelwe ukufwailisha bwino ne kwipushako abasambilile makosa pa fya kushilisha ubukatasho bwanji?’—Ndutelonomi 17:6.

16. Findo twelelwe ukulangulukapo ili tulukusalulula pa fili fyonse ifikumine umweo wesu?

¹⁶ Ili tulukusalulula inshila ya kwishibilamo ubulwashi tuli nabo neli inshila ya kutendulushiwilwamo, tulyelelwe ukuba ne ‘milangwe,’ neli ukuba ne mano. (Tito 2:12) Ici cicindeme makosa makosa kani inshila ya kwishibilamo ubulwashi tatungayumfwapo. Kani uyo umuntu tulukwipusha angatubuula ifi iyi inshila ipyunga? Kani ifi alukubuulishisha filukumfwanika ifyensu? Kani abalaye ba ku cipatela nabo balisumiine ati iyo inshila ingofwako abantu? (Ifisimpi 22:29) Cipale umuntu amubuuleni ati kuli inshila ya kutendulushiwilwamo iya bukumo kabili abalaye tabangeshiba ifili fyonse pali yeyo inshila. Pano, kuliko ifili fyonse ifilangisha ati iyo inshila ingapyunga? Bambi bangatubuula inshila sha kutendulushiwilwamo ishisankenemo ne kupyungisha amakosa amipashi. Ifi fingatuletela amakasho. Mulukwanuka ati baLesa balatucenjesha ukubulo’kupyungisha inshila ishisendeme pa kutendulushiwa.—Ndutelonomi 18:10-12; Yisaya 1:13.

17. Mu cifyalilwa lukoso, findo tufwaisha?

¹⁷ Ibumba ilitangilila ilyaliko mu mpindi ya basambile lyalilembele inkalata ku bakwabesu mu makelesha, ukubabuulako ifi baelelwe ukulitalamushako. Ku kushila kwa nkalata, ibumba ilitangilila lyalilembele ati: ‘Kani mukaleke’fyo, mukaba bwino. Nga mushalepo.’ (Ifyacitilwe 15:29) Nangaba’ti amashiwi akupelako alukubuulishisha lukoso ati bashale bwino, alatwanushako ati ca cifyalilwa ukufwaya ukuba ne mweo uuweme.

18, 19. Findo ifikacitika mu calo ba bukumo ifi tulukupembelela?

¹⁸ Pakuti tatuwamininepo, tekuti tuciicilepo amalwashi onse. Na lyelyo twalwala, tatucetekelapo ati baYawe bangatutendulusha mu cimpelampela. Pano tungapembelela impindi ili baLesa bakashilisha amalwashi onse. Pa Ukufisulula 22:1, 2, Yoane alilabiile pa ‘menda amweo’ na pa ‘miti ya mweo’ ifikatendulusha abantu bonse. Ici tacalulapo ati muyanda wa cimuntu woyo tunganwa neli umuyanda tukalukunwa mu calo ca bukumo. Sombi ni fyefyo baYawe na baYesu bakacita pakweba’ti tukekale umuyayaya.—Yisaya 35:5, 6.

¹⁹ Tulukupembelela iyo impindi iweme. Pano, pali ino mpindi ici twishi ca kweba’ti baYawe balitutemenwe fwense kabili ati balishi bwino ifi tulukupenga. Koti ni fyenka filya Dafidi acitile, na fwebo tulicetekele ati ili twalalwa baYawe tabakatushapo. Bakapitilisha ukulama bonse abalukubapyungila muli bucine.—Amasamo 41:12.