1, 2. Nindo Baibolo ipalanishisha impese ya kulabila ku mulilo?

MU 1871, umulilo walitatikile mwi yamba lya Wisconsin, mu United States. Tapapitilepo ne mpindi iitali, uyu umulilo kausalangana ne konaala ifiti apepi ne mabilyoni abili. Kabili, abantu 1,200 balifwile. Uyu umulilo walipeye abantu abakuti ubwingi ukucila imililo yonse iicitikilepo mu United States. Cilukuboneka koti tumulilo utunini utwalukufuma pa njanji ili ishitima lyalukupita twalyambwishe umulilo uukulu mwi yamba. Ici cilatwanushako ifi Baibolo ilabila, ati: “Boneni, umulilo unini ulaambusha icisompe icikulu!” (Jakobo 3:5) Nindo umulembeshi wa Baibolo, Jakobo alabilile’fi?

² Alilabiile ati: “Ulumini mulilo.” (Jakobo 3:6) “Ulumini” ni mpese ya kulabila. Kabili, koti ni fyefyo ifili umulilo, ifi tulabila fingonaala ifintu ifingi. Ifi tulabila fingambukila bambi. Baibolo ilalabila ati ifi tulabila fingalengesha imfwa neli umweo. (Ifisimpi 18:21) Pano, kani ici cilaalula ukweba’ti tatwelelwepo ukulukulabila ifili fyonse ni pakuti lukoso tungalabila ifitafyelelwepo? Koku mwane. Tekuti tulekepo ukupyungisho’mulilo pakuti ungatoca. Pano, tulyelelwe lukoso  ukucenjela ili tulukuupyungisha. Ku cakubwenako, tungapyungisho’mulilo ili tulukwipika ifyakulya, ukoonta, eli ne kutufya apa tuli. Mu nshila intu imo, kani tulukusalulula bwino amashiwi akulabila, tungapyungisha iyi mpese ku kulemya baYawe ne kofwako bambi.—Amasamo 19:14.

3. Ni fisa fintu fitatu ifingatofwako ukukoselesha bambi?

³ BaYawe balitupeele amakosa akubuulako bambi ifi tulukumfwa neli ifi tulukulanguluka. Tulacite’fyo ukupitila mu kulabila neli mu kupyungisha umulaka wa bashinkile amatwi. Pano, tungapyungisha shani iyi mpese ku kukoselesha bambi? (Pendeni Jakobo 3:9, 10.) Tulyelelwe ukwishiba ili twelelwe ukulabila, ifya kulabila, ne nshila ya kufilabililamo.

4. Kani ni lwisa twelelwe ukwikala celele?

⁴ Shimbi impindi taciwamapo ukulabila. Baibolo ilalabila ati kuli “impindi ya ku kutumana.” (Uwakutulisya 3:7) Ku cakubwenako, tungekala celele ili bambi balukulabila pakweba’ti tulangishe ati tulibacindikile. (Jobo 6:24) Nakabili, tatwelelwepo ukulabila ifyamfiso ifi bambi tabelelwepo ukwishiba. (Ifisimpi 20:19) Kabili kani umuntu atusoomesha, cingabamo amano ukwikala celele ne kubulo’kulabilapo ifili fyonse.—Amasamo 4:4.

5. Tungalangisha shani ati tulatoota pa mpese baYawe batupeele?

⁵ Pano shimbi impindi nasho cingawama ukulabila. (Uwakutulisya 3:7) Kuli impindi ya kulemya baYawe, ukukoselesha bambi, ukubuulishisha ifi tulukumfwa, ne ya kubuulako bambi ifi tulukupengela. (Amasamo 51:15) Kanshi, kani tulukupyungisha impese ya kulabila muli yiyi nshila, ninshi tulukulangisha ati tulatoota pa mpese baYawe batupeele. Na cine, tali tulafwaya ukupyungisha bwino impese iiweme yeyo umubyesu atupeela?

6. Nindo cicindamine ukusalulula bwino impindi ya kulabila?

⁶ Nindo cicindamine ukusalulula bwino impindi ya kulabila? Pa Ifisimpi 25:11 palalabila ati: “Ishiwi ililabilwe ukwelelwe lili koti masuku e golide mu ntumbe she shilifa.” Amasuku e golide alaboneka bwino ukwakuti, pano angacilapo ukuboneka bwino kani ali mu ntumbe neli mu mbale ye shilifa. Mu kupalako, tungakwata ifya kulabila ifiweme ku muntu umbi. Pano kani twasalulula bwino impindi yeyo twelelwe ukufilabila, tungofwako makosa uyo umuntu. Tungacita shani ifyo?

7, 8. Kani abakwabesu ba ku Japan balituntulwile shani baYesu?

⁷ Kani twalabila pa mpindi iitayelelwepo, abantu tekuti bomfwishepo ifi tulukulabila. (Pendeni Ifisimpi 15:23.) Ku cakubwenako, mu March 2011, kwalicitikile icitulika na tsunami ifyaonawile imipunda iya ku mutulesuba mu calo ca Japan. Abantu ukucila pali 15,000 balifwile. Nangaba’ti kwali abakwababo Bamboni sha BaYawe ne fibusa fyabo abafwile, Bamboni balukufwaisha ukupyungisha Baibolo ku kofwako abantu abaali mu bukatasho buntu bumo. Pano balishibile ati abantu abakuti ubwingi baali baBuda kabili tabaishibilepo ifingi pali Baibolo. Popele, pa mupunda wa kubabuula pa bucetekelo bwa kubuushiwa, abakwabesu baalikoseleshe aba abantu pa kubuulishisha bwino umulandu ifibipile ficitikila ku bantu abaweme.

⁸ Balya abakwabesu balituntulwile baYesu. BaYesu baalishibile ili baelelwe  ukwikala celele na lyelyo baelelwe ukulabila. (Yoane 18:33-37; 19:8-11) Balukusambisha abasambile babo ifintu fyonse pa mpindi iyelelwe. (Yoane 16:12) Abakwabesu ku Japan balipembelele impindi iiweme iya kubuulako abantu pa kubuushiwa. Ili papitile imyaka ibili na hafu ukufuma apa kwacitikiile ifi ifyakukatasha, abakwabesu baalitatikile ukupeela abantu talakiti ya Kani Abafwile Bakabuuka? Ili abantu bapokele talakiti ne kuipenda, baalikoseleshiwe. Na fwebo, tulyelelwe ukulanguluka pa fyakutantaka fya bantu eli na pali fyefyo abantu abali mu mupunda tutulishamo basumiinemo pakweba’ti tungasangana impindi iyelelwe ukulabila nabo.

9. Ni muli fisa fimbi umu tungapembelela impindi iyelelwe ukulabila?

⁹ Kani ni muli fisa fimbi umu tungapembelela impindi iyelelwe ukulabila? Cipale umuntu angalabila ifintu ifyakutusoomesha. Pa mupunda wa kwasuka penka apo ne kulabila ifyakumutongaala, cingaba bwino ukulanguluka pali fifi ifyakwipusha: ‘Kani acilukufwaya lukoso ukunsoomesha? Kani cingelelwa ukulabila na ye pali lili ilyashi?’ Cingaba bwino ukubulo’kulabilapo neli fimo. Pano kani kuliko umulandu twelelwe ukulabila na ye, tulyelelwe ukupembelela ne kulabila ili twafituluka. (Pendeni Ifisimpi 15:28.) Cipale tulukufwaya ukukoselesha aba mu cisoolo cesu abatabalipo ni Bamboni pakweba ati beshibe baYawe. Tulyelelwe ukutekanya, ukulangulukapo makosa pali fyefyo tulukufwaya ukulabila, kabili ne kusangana impindi yeyo bangalitemenwa ukukutika.

10. (a) Nindo twelelwe ukusalulwila bwino ifya kulabila? (b) Ni ndabililo sha kuba shani tatwelelwepo ukuba nasho?

¹⁰ Ifi tulabila fingalengesha abalukupita mu makatasho ukumfwako bwino neli ukukushishako ubukatasho. (Pendeni Ifisimpi 12:18.) Abantu abakuti ubwingi mu calo cakwe Satana balapyungisha ‘amashiwi asashile’ aali koti ‘mifwi’ neli koti “ni mpoko” ni pakuti balafwaya ukusoomesha bambi. (Amasamo 64:3) Abengi balakopa ishi indabililo mu mafilimu neli muli fyefyo batamba pa maTV. Pano abaKlistu tabelelwepo ukulabila ifili fyonse ifingasoomesha bambi, neli ni mu kuseka lukoso. Ukusekesha kuweme kabili kungalengesha ifi tulukulabila ukumfwanika bwino. Pano tatwelelwepo ukulabila ifyakusekesha ifingalengesha bambi ukusoomenwa neli ukumfwe’nsoni pakweba’ti bambi basekeko lukoso. Baibolo ilabuulishisha ati abaKlistu tabelelwepo ukupyungisha amashiwi ‘amucobwe.’ Nakabili, ilalabila ne kweba’ti: “Amashiwi onse abipile elukufuma mu kanwa kenu, sombi nga alukufuma aweme akwibaka ukwelelwe, ati akabapele ishuko abakumfwa.”—AbaEfesa 4:29, 31.

11. Findo fingatofwako ukusalulula amashiwi aweme?

¹¹ BaYesu balisambishe ati akanwa kalalabila ifiswile mu mutima. (Matayo 12:34) Ici cilaalula ukweba ati ifi tulabila filalangisha ifi tumfwa. Popele, kani tulitemenwe abakwabesu kabili tulibabikileko akalango, tukalukusalulula amashiwi aakulabila kuli bo. Ifi tukalukulabila fikalukuli ifyelelwe kabili fikalukukosha bambi.

12. Findo fimbi ifingatofwako ukusalulula amashiwi aweme?

¹² Cilapengela ukupyungisha pakweba’ti tulukulabila amashiwi aweme. Nangaba’ti  Solomoni ali ne mano, ‘alukwalakanya ne kufwaisha’ amashiwi aaweme pakweba’ti ifi alembele fibe ifilungeme kabili ifiweme ukupenda. (Uwakutulisya 12:9, 10) Kani findo fingatofwako ukwishiba ifi tungalabila? Tungafwaya ifyebo mu Baibolo na mu mabuuku esu ifingatofwako ukulukulabila bwino. Kani kuli amashiwi ao tatwishipo bwino cingawama ukwishiba ifi yaalula. Nakabili, tungatenteka baYesu pakweba’ti tulukulabila ifingofwako bambi. BaYesu balishibile bwino ifyakulabila ni pakuti baYawe balibasambishe “ukukosha ku mashiwi ukatele.” (Yisaya 50:4) Nakabili, ciweme ukwalakanya na pali fyefyo amashiwi esu angofwako aba tulukulabilako. (Jakobo 1:19) Popele, tulyelelwe ukulipusha ati: ‘Kani ndabile ifi, uyu muntu akumfwisha ifi ndukufwayo’kumubuulako? Kani akumfwa shani?’

13. Nindo twelelwe ukulukulabila mu nshila iipubile ukumfwa?

¹³ Mu Ishilaeli baalukulisha ulupenga mu nshila ishilekenelekene pa kwishibisha fimo. Kumbi ukulisha kwalukwishibisha abantu ati babungane pamo. Kumbi nako ukulisha kwalukubuulishisha ati abashilikani batatiko’kulwa ne bapate babo. Alakanyeni lukoso ifingacitika ku bashilikani kani ulupenga talumfwanikilepo bwino! Baibolo ilapalanya ukulila kwa lupenga ku mashiwi aapubile ukumfwa. Kani tatubuulishishepo bwino ifintu, abantu tekuti bomfwishepo ifi tulukulabilapo kabili bangacetekela ifitafilipo fya cine. Nangaba’ti tulukufwaya ukulabila ifi tulukulyumfwa, tulyelelwe ukucenjela pakweba’ti tatulabilepo ifyebo ifitafyelelwe neli ifyakubulo’mucinshi.—Pendeni 1 AbaKolinto 14:8, 9.

14. Ni cisa cakubwenako icilangisha ati baYesu balukulabila ifipubile ukumfwa?

 ¹⁴ Ifyapitala 5 ukufika ku 7 ifye buuku lyakwe Matayo filalangisha bwino ifi baYesu balukusalulula bwino amashiwi aapubilo’kumfwa. Mu lyashi balabiile, tabalukulabilapo ifyebo ifitaficindemepo neli amashiwi aakateshe ukumfwa pakweba’ti balibweneshe ku bantu ati baliishi ifingi. Nakabili, baYesu tabalabilepo ifintu ifya kusoomesha bambi. Balisambishe amasambililo acindeme makosa. Pano ifi balabiile fyali ifipubilo’kumfwa. Ku cakubwenako, baYesu balukufwaya ukofwako abasambile ati tabaelelwepo ukulukubamba mu mitima pakuti pali fyefyo baali ne kulya akasuba ne kasuba. Popele, balibabuulile ati baYawe balatebeta ifyuni. Eli pano babepwishe ati: “Kanshi mwebo tamulificilile ukwakuti ifyo amakwebo?” (Matayo 6:26) Ukupyungisha aya amashiwi aapubile ukumfwa, baYesu balikoseshe abasambile babo ne kubofwako ukumfwisha isambililo ilicindeme.

15. Nindo twelelwe ukulabila mu nshila iiweme?

¹⁵ Inshila tulabililamo kuli bambi icindeme ukwakuti koti ni fyenka filya ukusalulula amashiwi kucindeme. Abantu baalukulitemwesha ukukutika kuli baYesu ni pakuti balukulabila mu nshila ‘ya luse’ neli iiweme. (Luku 4:22) Kani tulukulabila mu nshila iiweme, abantu bakalukulitemwesha ukukutika ne kusumina ifi tulukubabuula. (Ifisimpi 25:15) Kani tulicindikile abo tulukulabila nabo ne kubabikako akalango, tukalukulabila nabo mu nshila iiweme. Ifi efi baYesu bacitile. Ku cakubwenako, ili babwene ibumba ilikulu makosa lilukufwaisha ukukutika kuli bo, balilitemeenwe ukusambishe’bumba. (Mako 6:34) Na lyelyo abantu babatukile baYesu, tababweseshe amatuka.—1 Petilo 2:23.

16, 17. (a) Tungatenteka shani baYesu ili tulukulabila ku ba mu cisoolo cesu ne fibusa fyesu? (Boneni icikope icili pe buula 18.) (b) Ni bwisa bune bwalimo muli fifilya inkashi imo yalabile mu nshila iiweme?

¹⁶ Nangaba’ti tulitemenwe aba mu cisoolo cesu ne fibusa fyesu, tungabona ati pakuti tulibeshi tungalabila ifili fyonse. Cipale tungalanguluka ati tatwelelwepo ukusalulula bwino amashiwi ao tulabila kuli bo. Pano baYesu tabalukulabilapo ifitafyaelelwe ku fibusa fyabo. Ili abasambile babo balukupikishanya pa waelelwe ukuba umukulu pali bo, baYesu balipyungishe’nshila ya nkumbu pa kubasambisha. Nakabili balipyungishe ne cakubwenako ca mwana umunini pa kubofwako ukwalula ilangulushi lyabo. (Mako 9:33-37) Abakulu ba mwi kelesha bangatenteka icakubwenako ca baYesu ili balukufunda bambi.—AbaGalatya 6:1.

¹⁷ Na lyelyo lukoso ili bambi balabila ifya kutusoomesha, mungafuma ifiweme kani twalabila nabo mu nshila iweme. (Ifisimpi 15:1) Ku cakubwenako, kwali inkashi imo iyali ne mwana umusankwa uwalukupyungila baYawe. Pa mpindi intu imo uyu umwana alukucita ne fibipile. Inkashi imbi yalyumfwile’nkumbi, popele yalibuulile banyina ba wuyu mwana ati: “Cakunkamika ukweba’ti mulifililwe ukusambisha bwino umwana wenu.” Banyina ba wuyu mwana balilangulukilepo makosa ne kulabila ati: “Fya cine ukweba ati ifintu tafilipo bwino pali ino mpindi, pano eli alukusambishiwa. Mukese mu kulabila na nebo panuma ya Amagedono, eli tukeshiba ifyakulabilapo.” Pakuti banyina ba mwana balilabile na yiyi inkashi mu nshila iiweme, balipitilishe ukuba ifibusa. Nakabili, umwana alyumfwile ifyalabile banyina kabili alibwene ne kweba’ti balicetekele ati angaleka ukucita ifibipile. Popele, uyu umwana alilekele ukwangala ne bantu ababipile, alibatishiwe kabili alipyungileko na pa Beteli. Nangaba’ti tulukulabila ku bakwabesu, aba mu cisoolo cesu, neli ku bantu aba tatwishipo, ukwambaala kwesu “nga kukalukuli ne luse inshiku shonse ukulunjilwe ne mucele.”—AbaKolosai 4:6.

18. Tungatuntulula shani icakubwenako ca baYesu muli fyefyo tulabila?

¹⁸ Impese yeyo tukwete iya kubuulako bambi ifi tulukulanguluka na fyefyo tulukumfwa, mu cinenene ni mpese iyakuti ubune iya kufuma kuli baYawe. Kani tulukutuntulula icakubwenako ca baYesu, tukalukusalulula bwino ili twelelwe ukulabila, tukalukusalulula bwino ifya kulabila, kabili tukalukwesha ne makosa esu onse ukupyungisha amashiwi ayelelwe. Popele, nga tulukupyungisha amashiwi aaweme ku kukoselesha bambi ne kusangalasha baYawe.