Kani Muliishi?
Kani abaJuda abaile ku Jelusalemi pa Pentekosite 33 C.E., fya cine ‘balifumine ku mikoka yonse iya panshi pano’?
Ukulunda pa lyashi ililembelwe pa Ifyacitilwe 2:5-11, umulembeshi umuJuda, Philo, alilembele ilyashi ilyalukubuulishisha ibumba lya bantu abaile ku Jelusalemi pa Pentekosite mu 33 C.E.
Ukulosha ku bantu abaile ku Jelusalemi, Philo alilembele ati: “Pa mpindi shonse ili kuba ifitenje, abantu abakuti ubwingi ukufuma ku mishi ilekenelekene balesa, bambi balafuma ku fyalo fimbi, bambi nabo balaabuka ifishiba pa kwisa, bambi balukufuma ku mutulesuba, ku mbonshi, ku nofu na ku saufu.” Nakabili, alyambwile ne mashiwi aali mu nkalata yeyo Agrippa I, umwinshikulu wakwe Elode Umukulu, alembeele Caligula, Umwikalikishi wa baLoma. Muli yiyi inkalata, Agrippa alilabiile pa mushi wa Jelusalemi ati: “Umushi Uswetelele . . . taulipo mushi uukulu mu calo ca baJuda lukoso, pano mushi uukulu na mu fyalo fimbi, ni pakuti impindi ne mpindi, abantu abengi balafuma muli wuyu umushi ne kuya mu kwikala mu fyalo fimbi ifipalamineko.”
Agrippa alilembele imipunda yeyo abaJuda balukwikalamo. Pali yiyi imipunda pali ne mipunda ya ku Mesopotamya, North Africa, Asia Minor, Greece, na pa nsumbu sha ku Mediterranean. Joachim Jeremias, uusambilile makosa, na ye alilabiile ati: “Nangaba’ti tapalipo apa Agrippa alembele ati abantu balukufuma kuli yiyi imipunda ne kuya ku Jelusalemi, ici cilishibikilwe ati baalukuya ni pakuti abaJuda balipeelwe ifunde lya kweba’ti balukuya ku Jelusalemi mu kupempela.”—Ndutelonomi 16:16.
Kani abantu abakuti ubwingi abalukuya ku Jelusalemi ku fitenje fya baJuda balukulaala pi?
Imyaka yonse, mu Jelusalemi mwalukuba Icitenje ca Muciluko, Icitenje ca Pentekosite, ne Citenje ca Mitanda. Mu mpindi ya basambile ba kutanga, abantu abakuti ubwingi balukufuma mu Ishilaeli na mu fyalo fimbi umwali abaJuda ne kuya ku Jelusalemi kuli fifi ifitenje. (Luku 2:41, 42; Ifyacitilwe 2:1, 5-
Bambi baalukuya mu kulaala mu mang’anda afibusa fyabo; bambi baalukulaala mu mang’anda abensu. Abengi baalukwikala mu matente mukati ka mushi neli mumpelo ye linga. BaYesu baaliile mu kulaala mu Betania, umushi uwali apepi na Jelusalemi, ili kwashele inshiku ishinini ati bafumemo mu Jelusalemi.—Matayo 21:17.
Ifyakwibaka umuli ifi baalukusambilamo fyalisangilwe apepi ne pabeleele itempuli. Cipale bambi abantu balukwikala muli fifi ifyakwibaka kabili emo balukuliswesesha ku menda ili tabangengila mwi tempuli. Mu cakwibaka cimo balilembelemo ifyebo ifibuulishisha ati Theodotus, umupapatilishi umukulu kabili intangishi ya mwi sunagoge, “alibeke isunagoge pakweba’ti balukupendelamo ibuuku lya Torah kabili . . . alibeke ne cakwibaka icali ne fipinda ne menda pakweba’ti abensu kani baisa balukufipyungisha.”