Ngano ka lwasiri baki mbongo zazingi ko mu bungu ti mbaya yayikiri ngolo? Bimbevo bia mu nza, katastrofe, misamu mia politike na mizingu, bilendi ti sa wabâ musamu wa mpasi kwe beto mu baka mbongo zifwanane mu luzingu. Ni bu sa ti tulendi kwizi bâ na mfwemoso zazingi, bu tulembo vutu bâka na mbongo za fwanana, malongi me kô, masikanaka mu Bibila, malendi tu bakisa mu nata luzingu lwa mbote, na mbongo fioti.

 Mutieno wa Bibila: “Meno nalongoka [. . .] mu bâ na bima biabingi na mu bâ na bima fioti.”—Bisi-Filipe 4:12.

 Ni bu sa ti mbongo fioti kwa ze neno bwawu bu, lulendi yukunu mu lenda mu yirika misamu miamingi na mbongo za fioti. Lwamana kulu tambula misamu buna bu miena mpe ludingiri mu yukunu, beno na kanda dieno mbo lulenda um telamana misamu mia mbaya.

 Dingeno nsangu mu lubakusu lu hanaka guvernema peleko organizasio zakaka, lu balendi lu hana bwawu bu. Sarilakeno manzangu mu bungu ti programe zo ntangu fioti kwa zihanaka kwe bantu mu baka lubakusu.

 Mutieno wa Bibila: “Makani ka malunganaka ko bu balembo dingaka malongi, kâ milongi bu mibâka miamingi mbo malunganaka.”—Bingana 15:22.

 Zonzeleno musamu wo na muntu wu wakwela, mboko na bala beno. Lwamana zonzaka mu mpila ya mbote, lulendi bakisa bantu ba kanda dieno mu bakula na mu yika moko mu nsobolo zi lulendi nata. Bantu babansoni bu basalaka ha timosi mu sarilaka bima fioti, mpe bu balembo bebesaka bima, mbo lusarila mbongo zeno ntangu yayingi.

 Mutieno wa Bibila: “Zakala mpe dinga mu zaba ntalu.”—Like 14:28.

 Bu lubâka na mbongo za fioti nkatika mfunu wena mu zaba mu bungu dia ntia bima lufweti sarilaka mbongo zeno zazansoni. Buna, kubikakeno ntalu ya bima bi lusunmba tintwari na mbongo zi lwe na zo. Ha manima, tsonekeno bima biabiansoni bi lusumba ma mpila yi lusumbila bio, ni bu sa ti luzebi ti misamu milendi soba. Yêlakeno mpe mu kubika bima biakaka bi lulendi sumbila mu ntinu, mpe bi luta lembo kekolo.

 Malongi: Bu lutaluzulaka bima bi lusumbaka, ka luzimbakandi bima bia fioti. Lulendi yituku bu lukwizi mona mbongo zi lusarilaka mu bima bia fioti. Bakala dimosi bu diataluzula bima bi keri sumbaka, yandi wayizi bakula ti mu bungu dia chewing gum, mbongo yôka 100 dollars (kampe 67.000 FCFA) keri dukisaka!

 Mutieno wa Bibila: “Bika lwalenda mu bakula bima biyôkele mfunu.”—Bisi-Filipe 1:10.

 Delakasakeno mbongo zi lubakaka na bima bi lusumbaka, mpe dingeno mu zaba bima bi lulendi katula peleko bi lulendi dimina, mu lenda mu sumba bima bie neno nsatu titwari na mbongo ze neno. Taluzuleno misamu mita landa:

•   Billet peleko transport. Tala ti kaminio zazingi ze neno, ngano lulendi teka yimosi? Tala ti kaminio ya ntalu ye neno, ngano lulendi dinga mu bâ kwa na kaminio yilembolo ntalu? Ngano lulendi kotaka kwa bus peleko velo?

•   Nsaka. Ngano ntangu fioti lulendi bika mu bâka na abonnement mu bungu dia tele, Internet peleko satellite? Ngano lulendi sarila mpila zakaka zilembo dinganaka mbongo zazingi? Mu tifwani, biblioteke ya tizunga tieno yilendi lu defesaka filme za mpamba, peleko mabuku ma audio na ma elektronike.

•   Bisalulu. Mu kanda zonzeleno mpila yi lulendi dimina ntalu ya mamba, courant na carburant. Vulu hondaka minda mpe lembo yebelaka mamba mamingi; wulendi moneka musamu wa fioti, kâ nsalulu za mpila yo zilendi bakisa mu lunda mbongo zazingi.

•   Bidia. Ka luvuluandi dîlaka ku restaurant. Buna, lambakeno bima bieno ku nzo. Kubikakeno bima bi lulamba, sumbakeno bidia bieno ku zandu, tala ti wufwanane. Bima bisârilaka ka lulosakandi bio. Kubikakeno lutangu lwa bima bi lusumba ntete lwenda ku zandu, ngatu lwalembo sumba bima sumba buna. Sumbakeno bima bia muvu, bilembo vulu fwaka ntalu yayingi. Ka lusumbakandi bidia bilembolo bia mbote. Salakeno mwa nsaba ku nzo.

•   Binkuti. Ka lusumbakandi binkuti bie nsangu, kâ dingakeno mu yingasaka bio bibebele, peleko bi lulembo sarilaka. Dingakeno mu sumba binkuti bi bakokese ntalu (soldes), peleko binkuti bia mbote bi babakilaka ku masola. Yumisinakeno binkuti mu musinga tala ti wufwanane. Mbo wulubakisa mu lunda mbongo na bu luyumisina binkuti bieno mu masini.

•   Bima bi lusumba ha manima. Ntete lwasumba tima, tiyuleno: ‘Ngano ndendi tia sumba? Ngano nkatika nsatu tie nani?’ Ngano lulendi tambula mu lembo yingasa peleko mu soba apareye za elektronike, kaminio peleko bima biakaka bia mu nzo tala ti bubote kwa bisalaka? Ngano lulendi teka bima bi lwasala lembo vutu sariri? Wulendi lu bakisa mu lembo sarilaka mbongo zazingi na mu kengerela lubaku lweno.

 Malongi: Bu lulembo bâka na mbongo zazingi, wulendi lu tuma mu bika nsalulu zakaka zitumaka mu dukisa mbongo zazingi, ntiana nwaka fumu na malavu mamingi, peleko bulaka nsaka za mbongo. Nata nsobolo za mpila yo mbo kulubakisa mu lunda mbongo na mu tomesa luzingu lweno.

 Mutieno wa Bibila: “Nsayi kwe bô bazabaka nsatu zawu za timpeve.”—Matie 5:3.

 Bibila malongi madelakana dihanaka: “Ndwenga mbo zikengerelaka, ntiana kwa mpe mbongo mbo zikengerelaka, kâ ndandu za luzabu ni zena’eti: Ndwenga, luzingu za muntu we na zo zilundaka.” (Ekleziaste 7:12) Ndwenga za mpila yo mu Bibila zena; mpe bantu babingi bayizi mona ti sarilaka malongi ma Bibila kwababakisa mu lembo bâka na lwaka lwalwingi mu bungu dia misamu mia mbongo.—Matie 6:31, 32.