1, 2. (a) Ngano ntia kabu dia toma Yehova katuhana? (b) Nti Yehova katuhana mu bâ na luzingu lwa mbote?

YEHOVA watuhana kabu dia toma, kabu diango ni: luzingu. (Mbatukulu 1:27) Yehova zololo ti tabâ na luzingu lwa mbote. Ntiangu katuhanaka mitieno mitulongesaka ntia mpila tubongela nzengolo za mbote. Tufweti sarilaka mitieno miango, mu bungu ti mbo mitubakisaka ‘mu swasikisa mbote na mbi.’ (Bahebre 5:14) Bu tusarilaka mitieno miango, mbo tubikaka Yehova katulongesa, mpe mbo tukwizi banzila mu mpila ya yibote. Ha manima mbo tukwizi bakulaka ti luzingu lwa mbote lwena, mpe mitieno miango mia nkatika mia mbote miena.

² Luzingu lulendi bâ lwa nguria mpasi. Mbo tuvulu bwabanaka na misamu mi tulembo bakilaka misiku mia Bibila mia delakana. Mu tifwani, ntangu zakaka tufweti bonga nzengolo mu musamu wutariri mpila yi batubukila yita dinga nsalulu ya menga. Ngano bwe tulendi bongela nzengolo zitâka Yehova nsayi? Mu kati dia Bibila, mitieno mie mo mitulongesaka bwe Yehova kabongelaka menga. Tala ti tubakuri mio, tulendi bonga nzengolo za ndwenga zitubakisa mpe mu bâ na ngindu ya mbote. (Bingana 2:6-11) Tataluzuleno ndambu ya mitieno miango.

3, 4. (a) Ngano bwe Yehova kasongela kwe bantu mpila yi kabongelaka menga? (b) Menga tidimbu tia ntia tima tiena?

³ Bibila mbo dilongesaka ti menga ma mulongo mena mu bungu ti tidimbu tiena tia luzingu. Kwe Yehova mpe luzingu ntalu lwena. Kayine bu kahonda mpangi’andi Abele, ha manima Yehova wamutela ti: “Menga ma mpangi’aku yawula mata yawula tuka mutoto tii kwe meno.” (Mbatukulu 4:10) Yehova bu katâ ti “menga ma mpangi’aku,” ni luzingu lwa Abele keri zonzelaka. Menga meri tidimbu tia luzingu lwa Abele.

⁴ Mu ntangu ya Noa, ha manima ma delize, Nzambi wahana kwe bantu nzila ya dia musunia wa bibulu. Kâ watomo tâ ti: “Ka lufweti’â lwadia musunia na luzingu lwandi, peleko menga mandi ko.” (Mbatukulu 9:4) Ntumunu yo, beto mpe yita tarila twe batekolo ba Noa. Kwe Yehova menga tidimbu tiena tia luzingu. Beto mpe tufweti ma bongelaka buna bu bongelaka mo Yehova.​—Mikunga 36:9.

5, 6. Ngano Musiku wa Mose nti wuta tu longesa mu mpila yi bongelaka Yehova luzingu na menga?

⁵ Mu ntangu Yehova yi kahana Musiku kwe Mose watâ ti: “Tala ti muntu . . . diri menga ma mpila ni mpila, bo nkatika bo mbo nikala muntu wudiri menga mpe mbo nimukatula ha kati dia kanda diandi. Mu bungu ti luzingu lwa musunia mu menga lwena.”​—Levitike 17:10, 11.

⁶ Mu nzonzolo ya Musiku wa Mose, mu ntangu muntu yi keri hondaka tibulu mu dia tio, wafweti tsamuna menga ma tibulu tiango ha mutoto. Nsalulu yo mbo yeri songelaka ti luzingu lwa tibulu lwa mulongo lwena, mpe Yehova Mvangi vwiri lo. (Lubambu 12:16; Ezekiele 18:4) Yehova keri’â lombaka kwe bala ba Israele ko ti badukisa menga ma tibulu na tii ha têla dia mansukina. Kâ bafweti tomo  tsonesa menga ma tibulu tiango. Buna, mbo baketi dia musunia na ngindu ya yibote. Bu beri zitisaka musiku wutariri menga ma bibulu, mbo beri songelaka buzitu bwawu kwe Yehova, Yandi hanaka luzingu. Musiku mbo weri tumaka bala ba Israele bahanaka bibulu mu mikayulu mu bungu dia mulemvo wa masumu mawu.​—Tala note ya 19 na ya 20.

7. Ngano bwe Davide kasongela buzitu bwandi mu menga?

⁷ Mio mia yirika Davide mu ntangu yi keri nwanaka na Bisi-Filisiti, mbo mitulongesaka ti luzingu ntalu lwena. Mu ntangu mbulumbulu za Davide zamona ti Davide nsatu mamba ya yôka yeri nandi, mbulumbulu zo zayenda ku mbuka ya mbeni zawu mu kwe dinga mamba. Kâ weri musamu wa mpasi, mu bungu ti baketi hombesa luzingu lwawu mu natina Davide mamba ma nwa! Ntiangu mu ntangu yi bamuhana mo, Davide wakala mu nwa mpe watsamuna mo “ha mutoto ha meso ma Yehova.” Mpe watâ ti: “Ka ndendi’â nabanza na kani fioti ko ti meno nita nwa mamba ma! Mbo wubâ ntiana meno nita nwa menga ma bantu baketi hombesa luzingu lwawu mu ku natina mo!” Davide wazaba ti luzingu na menga bieri nguria ntalu kwe Nzambi.​—2 Samwele 23:15-17.

8, 9. Ngano bwe Bakristo bafweti bongelaka menga?

⁸ Mu ntangu ya Bakristo ba ntete, bisambiri bia Nzambi ka bieri’â vutu hanaka bibulu mu mukayulu ko. Kâ bafweti tatamana mu bongela menga ma mulongo. Yehova wabatuma batatamana mu zitisa ntumunu zakaka za Musiku ntiana ntumunu ya ‘lembo sarilaka . . . menga.’ Weri mpe musamu wa mfunu ntiana ntumunu ya losa bunsuza peleko ya lembo sambila biteki.​—Bisalu 15:28, 29.

⁹ Mpila mosi mpe mu ntangu yi. Beto twe Bakristo tuzebi ti Yehova wena Titeko tia luzingu mpe ni Yandi vwiri bivangu biabiansoni bia moyo. Mpe mbo tubakulaka ti  menga ma mulongo mena mpe tidimbu tiena tia luzingu. Ntiangu tutaluzulaka mitieno mia Bibila mu bonga nzengolo yitariri mpila yi batubukila yita dinga menga.

10, 11. (a) Ngano Mbangi za Yehova ntia mabanza me nawu mu musamu wutariri yika kwa menga mu nitu na timosi tia bima bia biyà bia nguri bie mu menga? (b) Ntia nzengolo muna Mukristo kafweti bonga yandi beni?

¹⁰ Mbangi za Yehova mbo zibakulaka ti: ‘lembo sarilaka . . . menga,’ ka wusukisini’â ko kwa mu musamu wa lembo dia peleko wa lembo nwa menga. Kâ, wutariri mpe musamu wa lembo yikaka menga mu nitu, wa hana menga kwe muntu wakaka, mpe mu lunda menga meto ha manima bavutu ma karisa mu nitu. Wutariri mpe musamu wa lembo tambula timosi tia bima bia biyà bia nguri bie mu menga: globules rouges, globules blancs, plaquettes na plasma.

¹¹ Bima bio bia biyà bie mu menga, balendi bia kaba mu mwa bima bia fioti fioti bi batâka nkumbu fractions du sang. Muna Mukristo fweti bonga nzengolo ya tambula peleko ya kala bima bio bia fioti fioti. Muna Mukristo fweti mpe bonga nzengolo ya tambula peleko ya kala mpila yi bamubukila yi dingaka basarila bima bio bia fioti fioti. Mpe muna Mukristo fweti bonga nzengolo yitariri mpila yi balendi sarila menga mandi mu ntangu yi bata mu sala nitu (opération), mu ntangu yi kakwe tarisa nitu peleko mu ntangu yi bata mu buka.​—Tala note ya 21.

12. (a) Mu bungu dia nti nzengolo zi tubongaka mu misamu mitariri ngindu ze mfunu kwe Yehova? (b) Ntete tasola mpila yi batubukila, nti tufweti sa mu bonga nzengolo ya ndwenga?

¹² Ngano Yehova nzengolo zeto zitariri misamu mia ngindu, za katomo kipaka? Yee! Mu bungu ti nzengolo zeto mbo zisongelaka mio mie neto ku mutima. Yehova,  mpila yi tumwinaka misamu mpe yi tubanzilaka kakipaka. (Tanga Bingana 17:3; 24:12.) Ntiangu, ntete tabonga nzengolo yitariri mpila yi batubukila, tufweti lombaka kwe Yehova katutwarisa, mpe tufweti tombaka mu zaba misamu mitariri mpila yi batubukila. Ha manima, mu bonga nzengolo’eto, tufweti wila ngindu’eto yi bayizi longa mu nzila ya Bibila. Ka tufweti’â tayulaka kwe bantu bakaka ko ka nti balendi sa ha tibuka tia beto. Bantu bakaka mpe ka bafweti’â batutuma ko ka nti tufweti sa; mu bungu ti, muna Mukristo “dema dia yandi beni kanata.”​—Bisi-Ngalate 6:5; Bisi-Rome 14:12.

13. Ngano misiku na mitieno mitariri menga nti mitulongesaka mu Yehova?

¹³ Misamu miamiansoni mi tu lombaka Yehova mu yirika, ni mu bungu dia bubote bwa beto beni, mpe mbo misongelaka ti Yehova beto kazololo. (Mikunga 19:7-11) Kâ, ka tumutumamanaka ko kwa mu bungu dia mbote zi tu natinaka misiku miandi. Mbo tutumamaka kwe Yehova mu bungu ti Yandi tuzololo. Luzolo lweto mu Yehova mbo lututumaka mu kala batuyika menga mu nitu. (Bisalu 15:20) Mpila yo mbo yisaka ti tabâ na tikolela tia mbote. Mu ntangu yi bantu babingi bazebi ti, yika menga mu nitu misamu mia mpasi miamingi kunataka. Mpe badoktere babingi bazebi ti, bamana lembo sarila menga mu sala nitu ya muntu, mpila ya mbote yena mu bungu dia tikolela tiandi. “Nsalulu” za Yehova za fuluka zena mu ndwenga na mu luzolo!​—Tanga Izaya 55:9; Za 14:21, 23.

14, 15. (a) Ntia misiku Yehova kahana kwe bala ba Israele mu ba kengerela? (b) Bwe lendi sarila mitieno mie mu kati dia misiku mio?

¹⁴ Ntangu zazansoni misiku mia Nzambi mu bungu dia mbote ya bisari biandi kwa mibâka. Yehova wahana ntumunu  kwe bala ba Israele mu ba kengerela mu bungu dia makuba ma manene. Mu tifwani, ntumunu yeri tâka ti, muntu wuvwiri nzo fweti tunga mwana tikaku ha zulu muluri wa nzo’andi ngatu muntu walembo bwa, mu bungu ti miluri mia nzo zawu mieri mia petakana. (Lubambu 22:8) Musiku wakaka weri tâka ti munkwa ngombe ya mbakala wafweti ya kangilaka ngatu ka yisilakandi muntu miangu, ka yilwekesandi peleko ka yihondandi muntu. (Ndukulu 21:28, 29) Tala ti muntu wayizi fwa mu bungu ti mosi wa bala ba Israele ka tumama mu mosi wa misiku mio ko, dema dia lufwa lwa muntu wo mbo diaketi bâ ha mutu’andi.

¹⁵ Misiku mio mbo mitulongesaka ti kwe Yehova luzingu ntalu lwena. Ngano misiku mio ntia nsobolo mifweti nata kwe beto? Tufweti songelaka buzitu bweto mu bungu dia luzingu, mu mpila yi tukipilaka nzo’eto, yi tukipilaka kaminio’eto, mpe yi tunatinaka yo, mpe mu nsololo za nsaka zeto. Bantu bakaka babanzaka ti, kani kabwe ka kwena musamu ko wubaturila. Nsungula bantwenia babanzilaka bo. Mbo babongaka nzengolo ya yirika misamu buna bu bazololo, kâ ka babanzaka mpasi zilendi baturila ko. Kâ Yehova ka zololo’â ko tadiatila mu mpila yo. Yandi zololo ti tabongelaka luzingu ntiana tima tia ntalu—ni lubâ luzingu lwa beto beni peleko lwa bantu bakaka.​—Ekleziaste 11:9, 10.

16. Ngano Yehova bwe kabongelaka katula kwa zimi?

¹⁶ Kwe Yehova, luzingu lwa muntu ni muntu ntalu lwena. Ni bu lubâ luzingu lwa mwana watiri mu moyo. Mu nzonzolo ya Musiku wa Mose, tala ti muntu wayizi lwekesa mukento weri na zimi ni bu sa ti ka waya ko, mpe tala ti mukento wuna peleko mwana wayizi fwa; muntu wuna Yehova mbo keri mu bongelaka ntiana muntu wuhondele. Ni bu sa ti kuba dieri, mu bungu  ti muntu wayizi fwa, wafwanakana ti muntu wuhondele kafuta mambu mu bungu dia luzingu lwa muntu wufwiri. (Tanga Ndukulu 21:22, 23.) Kwe Yehova, mwana we mu moyo muntu wa moyo wena. Mu nge ngano Nzambi bwe kabongelaka katula kwa zimi? Mu mbanzulu za nge, bwe Nzambi kamonaka ku mutima mu ntangu yi kamonaka milio za bantu zikatulaka mazimi mvula basiri mvula?

17. Ngano nti bilendi bomba mukento wakatula zimi ntete kazaba Yehova?

¹⁷ Mbo tala ti mukento wayizi katula zimi ntete kazaba mabanza ma Yehova? Lendi bâ na lukwikulu ti Yehova lendi mu lemvokela mu nzila ya mukayulu wa Yezu. (Like 5:32; Bisi-Efeze 1:7) Mukento wayirika musamu wa mpila yo mu ntama, ka fweti’â katatamana mu tisemba ko tala ti wayizi soba mabanza mu mio mi kayirika. “Yehova tiari tia lemvokela tie nandi, mpe tiari tia mutima tie nandi . . . Ntiana kwa ku dukilaka ntangu kwe mala na ku diaminaka ntangu, ni buna kwa mpe kalosaka masumu meto mala na beto.”​—Mikunga 103:8-14.

18. Mu bungu dia nti tufweti sarila ngolo mu losa mabanza ma fuluka mu diki?

¹⁸ Buzitu mu bungu dia luzingu bufweti tuka ku mutima’eto, mu bungu ti kabu dia Nzambi diena. Buzitu bo, tintwari bwena na mpila yi tumwinaka bantu bakaka. Ntumwa Za watsoneka ti: “Tala ti muntu yinini mpangi’andi, tihondi tiena.” (1 Za 3:15) Tulendi batika mu lembo zolo muntu, mpe ha manima twizi mu yina. Wulendi tu turila, kâ ka tuta zaba ko. Vula vula, mu ntangu yi tuyinaka muntu, ka tuvutu’â mu zitisaka ko, mbo tumukwikisilaka misamu mia bungungu, tulendi dinga mpe kafwa kwandi. Mbanzulu zi tubâka na zo mu bantu, Yehova za  kazebi. (Levitike 19:16; Lubambu 19:18-21; Matie 5:22) Tamana bakula ti diki die neto mu muntu, tufweti sarila ngolo mu losa mabanza mo.​—Zaki 1:14, 15; 4:1-3.

19. Ngano ntia mpila tusongela ti luzingu ntalu lwena kwe beto?

¹⁹ Tulendi songela ti, luzingu ntalu lwena kwe beto mu mpila yakaka. Mu Mikunga 11:5, mbo tulongokaka ti Yehova “mbo kayinaka muntu ni muntu wuzololo miangu.” Tala ti nsaka za miangu tusolaka, kampe miangu tuzololo. Kâ, mu bungu dia nti tufulusila mitima mieto mu binsinsia, mu mabanza na mu misamu mia miangu? Tuzololo tafulusa mitima mieto mu mabanza ma verela na ma tidzunu.​—Tanga Bisi-Filipe 4:8, 9.

20-22. (a) Bwe Yehova kabongelaka nza ya Satana? (b) Bwe bisari bia Yehova bilendi songela ti ka biena mu nza ko?

²⁰ Nza ya Satana ka yizitisaka luzingu ko. Yehova mbo kamonaka ti, nza ya Satana menga ma bantu yitsamunaka. Mu mbandu zayôka, nsi zayôka ngolo mu politike zatulumuna lufwa lwa milio za bantu, kâ babîngi bieri bisari bia Yehova. Bibila difwanakase nsi zayôka ngolo mu politike na bibulu bia sangi bia nsisi bie na miangu miamingi. (Daniele 8:3, 4, 20-22; Nzabukusu 13:1, 2, 7, 8) Mu nza, nkari ya mata mbongo zazingi yinataka. Bantu bakaka mbo bakwizi bâka bamvwama mu nkari ya mata. Wa matieleka, “nza yayansoni mu lutumu lwa nkwa mbi yena.”​—1 Za 5:19.

²¹ Bakristo ba matieleka “ka [bena] bantu ba nza ko.” Bisari bia Yehova ka bikotaka misamu mia politike ko, mpe ka binwanaka mizingu ko. Ka bihondaka bantu ko mpe ka biyikaka moko kwe bimvuka bihondaka bantu ko. (Za 15:19; 17:16) Mu ntangu yi  babamwisaka mpasi, ka bavutulaka mbi mu mbi ko. Yezu watulongesa ti, tufweti zoloko mbeni zeto.​—Matie 5:44; Bisi-Rome 12:17-21.

²² Mabundu mpe mahondesa milio za bantu. Mu bungu dia mabundu mamansoni ma bungungu ma batâka nkumbu Babilone ya Yinene, Bibila ditele ti: ‘Kwe yandi mpe badzukuri menga ma bambikuri na ma [basantu], na ma bô babansoni ba bahondele ha nsi (mutoto).’ Ngano bakuri mu bungu dia nti Yehova kahanina ntumunu eyi: “Dukeno mu yandi, kanda diani”? Bô basambilaka Yehova, ka babâka mu kati dia dibundu dia bungungu ko.​—Nzabukusu 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Ngano nti tufweti sa mu “duka” mu Babilone ya Yinene?

²³ Mu “duka” mu Babilone ya Yinene, tufweti tomo songela ti ka tasiri’â na kani na tintwari na dibundu dia bungungu ko. Mu tifwani, kampe tufweti lomba bakatula nkumbu’eto mu liste ya dibundu di tabâ. Kâ, ka wufweni’â ko. Tufweti losa, mpe tufweti yina misamu miamiansoni mi yirikaka mabundu ma bungungu. Mabundu ma bungungu mbo matumaka bundiafu, bunsuza mpe mbo makotaka misamu mia politike. (Tanga Mikunga 97:10; Nzabukusu 18:7, 9, 11-17) Ni mu bungu dia misamu mio, milio za bantu zayizi fwa mu mbandu zayôka.

24, 25. Ngano bwe luzabu lwa Yehova lulendi tu bakisila mu bâ mu tidzunu mpe mu bâ na ngindu ya yibote?

²⁴ Ntete tazaba Yehova, muna muntu muntu mbo keri singasaka mu mpila ni mpila misamu mi yirikaka nza ya Satana, kâ bwawu bu tasobele, tatamburi nkululu mpe tayizi tihana kwe Yehova. Bwawu bu, mu “ntangu za tidzunu zitukaka kwe Yehova Yandi beni” twena. Wuzololo tâ mu tidzunu twena mpe ngindu ya yibote ye neto mu bungu ti Yehova tutâka nsayi.​—Bisalu 3:19; Izaya 1:18.

²⁵ Tala ti mu ntama, mu timvuka tilembo zitisaka luzingu  tabâ, Yehova lendi tu lemvokela mu nzila ya nkululu. Luzingu kabu diena dia Yehova di tutomo zoloko. Ngano bwe tuvuturila matondo mu bungu dia kabu dio? Ni mu sa mio mimiansoni mi tulenda mu bakisa bantu bazaba Yehova, ngatu bakatuka mu nza ya Satana mpe babâ na tindiku na Yehova Nzambi’eto.​—2 Bisi-Korente 6:1, 2.

26-28. (a) Ngano Yehova ntia salu kahana kwe Ezekiele? (b) Yehova ntia salu katuhana?

²⁶ Yehova walomba kwe mbikuri Ezekiele kahana nsangu kwe bala ba Israele: wafweti ba tela ti Yerusaleme ntamana mbo bafukisa yo. Wafweti balongesa mio mi bafweti sa mu bâ ba moyo. Tala ti Ezekiele ka hana nsangu zo ko kwe bala ba Israele, Yehova mbo kaketi tûla lufwa lwawu ha mutu’andi. (Ezekiele 33:7-9) Ezekiele wasa miamiansoni mi kalenda mu hana nsangu zo za mfunu. Mu mpila yo wasongela ti, kwe yandi luzingu ntalu lwena.

²⁷ Yehova watuhana salu tia lwengesa bantu ti ntamana nza ya Satana mbo yifuka. Tufweti ba bakisa mu zaba Yehova ngatu babâ ba moyo mpe bakota mu nza ya môna. (Izaya 61:2; Matie 24:14) Tuzololo tasa mio miamiansoni mi tulenda mu hana nsangu zo kwe bantu. Tuzololo tatâ ntiana bwa tâ Paulo: “Wa verela ndiena mu menga ma bantu babansoni, mu bungu ti ka nakolama ko mu lu samunina luzolo lwa Nzambi.”​—Bisalu 20:26, 27.

²⁸ Mu tatamana mu bâ mu luzolo lwa Nzambi, ka wufweni’â ko kwa mu bâ na mabanza mamosi na Yehova mu musamu wutariri luzingu na menga. Kâ, tufweti bâ mpe ba verela ha meso mandi. Musamu ni wo tutaluzula mu timoko tita kwiza.