1, 2. (a) Ngano bantu bakwelane ntia vuvu tivulu bâka nawu? (b) Ntia biyuvu tuhanina mvutu mu timoko ti?

BANZA’ETI bakala dimosi na mukento wumosi, mu tilumbu tia makwela mawu. Nsayi yayingi ye nawu, mpe bazololo bakulu batika longo lwawu. Makani mamingi me nawu na vuvu. Vuvu tie nawu ti makwela mawu mbo mazingila mpe mbo mabâ mu nsayi.

² Makwela mamingi mabatikaka bubote; kâ, nsayi’awu ka yizingilaka ko. Ngatu makwela mazingila mpe mabâ mu nsayi, Nzambi fweti twarisa mukento na bakala. Buna, tataleno ka ntia mvutu Bibila dihanaka mu biyuvu ebi: Ngano makwela ntia ndandu mena? Tala ti zololo wakwela, bwe lendi tomo solela muntu wu kwela? Bwe lendi bela mulumi peleko mukazi wa mbote? Mpe nti bilendi bakisa makwela maku ngatu mazingila?​—Tanga Bingana 3:5, 6.

3. Ngano mu bâ mu nsayi, muntu wufweti bâ kwa wa kwela? Bangula.

³ Bantu bakaka babanzaka ti ka tulendi’â tabâ mu nsayi ko tala ti ka twena ba kwela ko. Kâ bungungu bwena. Yezu watâ ti bumpumpa bulendi bâ kabu. (Matie 19:11, 12) Mpe ntumwa Paulo watâ ti bumpumpa ndandu zazingi  bwena. (1 Bisi-Korente 7:32-38) Nge beni fweti bonga nzengolo ya kwela peleko ya lembo kwela. Kufweti’â wabika ndiku zaku, kanda diaku, tikulu tiaku tiakutuma mu ngolo ko ngatu wakwela.

4. Ngano makwela ma mbote ntia ndandu manataka?

⁴ Bibila mbo dibangulaka ti makwela mpe kabu dia Nzambi diena mpe ndandu zazingi manataka. Yehova watâ mu bungu dia Adame, bakala dia ntete: “Ka bwena bubote ko ti bakala kabâ yandi kaka. Tibakisi timudelakane nimusarila.” (Mbatukulu 2:18) Yehova wasala Eva ngatu kabâ mukazi wa Adame. Adame na Eva bayizi bâ kanda dia ntete. Tala ti mukento na bakala bala be nawu, makwela mawu mafweti ba bakisa mu sansa bala bawu mu mpila ya mbote. Kâ, makwela ka mena kwa na kani dia buta bala ko.​—Mikunga 127:3; Bisi-Efeze 6:1-4.

5, 6. Bwe makwela malendi bâ ntiana “musinga wa sieto mu misinga mitatu”?

⁵ Mutinu Salomo watsoneka: “Bantu bole bubote bwingi yôka muntu wumosi, mu bungu ti musendo wa toma we nawu mu salu tiawu tia ngolo. Mu bungu ti, tala ti mosi bwiri, wô wakaka lendi mu telamasa. Kâ nti biturila muntu wuta bwa mpe wulembolo na muntu wumutelamasa? . . . Musinga wa sieto mu misinga mitatu ka wukulu’â tabukaka ko.”​—Ekleziaste 4:9-12.

⁶ Makwela ma mbote, longo lwena lwa ndiku zole za mutima, zitibakisaka, zitibombaka mpe zitikengerelaka. Luzolo lulendi yika makwela ngolo. Kâ, makwela mbo mabâ nkatika ngolo tala ti mukento na bakala Yehova basambilaka. Longo lwawu mbo lubâ ntiana “musinga wa sieto mu misinga mitatu.” Musinga wa sieto mu misinga mitatu ngolo zingi wena yôka musinga wa sieto mu misinga miole. Mpila mosi mpe, makwela mbo mabâ ngolo tala ti Yehova tibuka tie nandi mo.

7, 8. Ngano ntia malongi Paulo kahana mu musamu wutariri makwela?

 ⁷ Ha manima ma tilumbu tia makwela, mukento na bakala balendi lungisa nsatu zawu za vukaza nitu, buna bwa yirikila wo Nzambi. (Bingana 5:18) Kâ, tala ti muntu wukwelele mu lungisa kwa nsatu zandi za vukasa nitu, lendi lembana mu tomo sola muntu wu kakwela. Ntiangu Bibila ditâka ti ntete takwela, tufweti yôka “tifulu tia buntwenia,” wuzololo tâ ntangu ya luzingu yi tubâka na nsatu za vukasa nitu za nkatika ngolo. (1 Bisi-Korente 7:36, NW) Ntete takwela, bubote bwena mu kêla nsatu zeto za vukasa nitu zadzuna. Buna, wô zololo kakwela mbo katomo bakula misamu mpe mbo kasa nsololo ya mbote.​—1 Bisi-Korente 7:9; Zaki 1:15.

⁸ Tala ti we naku wakwela, fweti bâ na mabanza ma delakana: fweti zaba ti bô babansoni bakwelaka mbo babwabanaka na misamu. Paulo watâ ti, bô bata kwela ‘mbo babwabana na [nkwamusu].’ (1 Bisi-Korente 7:28) Longo luyôkele ngolo mbo lubwabanaka mpe na nkwamusu. Dieka bo, tala ti zololo wakwela, tomo sa mayela ngatu wasola, na ndwenga zazansoni muntu wu kwela.

9, 10. Tala ti kwelele muntu wulembo sambilaka Yehova, ngano nti bilendi ku turila?

⁹ Mu ntangu yi tusolaka muntu wu tukwela, mfunu wena mu bambukaka mutieno ewu wa Bibila: ‘Ka lusandi timvuka [tilembolo tia delakana] na bantu balembolo na lukwikulu.’ (2 Bisi-Korente 6:14) Nzonzolo yi babanguri mu “timvuka tilembolo tia delakana,” mu salu tia nsaba peleko tia misitu basarilaka yo. Bantu basalaka nsaba peleko misitu ka bavukasaka bibulu biole bilembolo na mutela wumosi ko, mpe bilembolo na ngolo  zimosi ko, mu sala mutoto. Ka wubâ musamu wa mbote ko mu bungu ti bibulu bia biole mbo bimona mpasi. Mpila mosi mpe, tala ti muntu wusambilaka Yehova wukwelele muntu wulembo sambilaka Yehova, mbo babwabana na misamu miamingi. Ntiangu Bibila dihanaka malongi ma ndwenga mu kwelana ‘kwa na mulongoki wa Mfumu.’​—1 Bisi-Korente 7:39, NW.

¹⁰ Ntangu zakaka, Bakristo bakaka mbo bazoloko bakwela kwawu muntu wulembo sambilaka Yehova na bu babêle bawu kaka. Kâ vula vula, bu tulembo landaka malongi ma Bibila, mbo tubâka mu tiari mpe mbo tubwabanaka na mpasi. Mu bungu ti Yehova tusambilaka, salu tieto mu bungu dia Yandi ni tima tiyôkele mfunu mu luzingu lweto. Ngano bwe mona ku mutima tala ti muntu wu wakwela ka wusarilaka Yehova tintwari na nge ko? Bakristo babingi bayizi bonga nzengolo ya bâ mpumpa mpe ya lembo kwela muntu wulembo sarilaka Yehova peleko wulembo mu zoloko.​—Tanga Mikunga 32:8.

11. Ngano nti fweti sa mu tomo sola muntu wu kwela?

¹¹ Ka wena ko ti muntu bu wusarila Yehova mbo wusa longo lwa mbote na nge. Tala ti zololo wakwela, dinga muntu wu tomono zolo mpe wu lutomo wisanaka. Fweti dinga muntu we na makani mamosi na nge, mpe kwe yandi sarila Yehova ni musamu wuyôkele mfunu. Mbo baka malongi ma mbote mu bungu dia makwela mu mikanda mia ngamba ya kwikama. Bongaka ntangu ya tangaka na ya dimbitilaka malongi mango.​—Tanga Mikunga 119:105.

12. Ngano Bibila nti dilongesaka mu bungu dia makwela ma bayirikaka?

¹² Mu bikulu biakaka, makanda mayirikaka makwela: bibuti bisolaka muntu wu kwela mwana’awu. Mu  bikulu biango, bantu mbo babanzaka ti, ni bibuti bizebi ka ntia muntu wuyôkele bubote mu kwela mwana’awu. Mu nzonzolo ya Bibila, tikulu tio tia beri vulu sarilaka mu ntangu ya ntama. Tala ti kanda diaku dibongele nzengolo ya landa tikulu tio, Bibila mbo dibâ nawu salu. Bibila dilendi bakisa bibuti mu zaba ka ntia bifu balendi dinga kwe muntu wu bazololo mu kwelesa na mwana’awu. Mu tifwani, Abrahame bu kasola mukento wa mwana’andi Izake, tima tiayôka mfunu ka mbongo’â ko peleko bimvwama. Abrahame wazolo ti mukento wa mwana’andi watoko zolo Yehova.​—Mbatukulu 24:3, 67; tala note ya 25.

13-15. (a) Bwe bakala dilendi kubamana mu bâ mulumi wa mbote? (b) Bwe mukento wulendi kubamana mu bâ mukazi wa mbote?

¹³ Tala ti zololo wakwela, fweti bâ na lukwikulu ti nge wa kubama wena. Kampe mbo banzaka ti nge wa kubama wena, kâ, tatala kubama mu makwela ka bwe wuta zolo tomo tâ. Mvutu yilendi ku susumuna.

¹⁴ Bibila mbo dibangulaka ti, mulumi na mukazi madema ma swaswana me nawu mu kanda. Buna, kubama mu makwela ka wuzololo’â tâ musamu wumosi ko kwe mukento na kwe bakala. Tala ti bakala zololo kakwela, fweti tiyula tala wa kubama wena mu nata dema dia mfumu-kanda. Yehova zololo ti mulumi wakipaka mukazi’andi na bala bandi mu misamu mia tinsuni na mia luzolo. Wuyôkele mfunu, mulumi wufweti twarisaka kanda diandi mu musamu wutariri nsambululu. Bibila ditele ti muntu wulembo kipaka kanda diandi “yôkele muntu wulembolo na timinu mu bubi.” (1 Timote 5:8, NW) Dieka bo, tala ti nge bakala diena mpe zololo wakwela, dimbitilaka mutieno ewu wa Bibila: “Kubika bisalu biaku bia ku mbazi mpe yirika biabiansoni bifwanakane ku misitu; ha manima mbo watunga nzo’aku [kanda].” (Bingana 24:27) Wuzololo tâ ti, ntete wakwela, tiyula tala ti lendi bâ mpila ya mulumi Yehova yi kazololo nge wabâ.

¹⁵ Mukento wuzololo wakwela wufweti tiyula tala ti wa kubama wena mu nata dema dinataka mukazi, kampe dia buta na dia sansa bala. Bibila dibanguri ti mukazi wa mbote mulumi’andi na bala bandi kakipaka mu mpila zazingi. (Bingana 31:10-31) Mu ntangu yi, babakala na bakento babingi, mio kwa milendi banatina muntu wu bakwela babanzaka. Kâ Yehova zololo ti tabanzaka ka nti tulendi natina muntu wu tukwela.

16, 17. Tala ti zololo wakwela, ngano nti fweti dimbitilaka?

 ¹⁶ Ntete wakwela, dimbitilaka misamu mi lombaka Yehova kwe milumi na kwe mikazi. Bu ke mfumu-kanda, ka wuzololo’â tâ ko ti bakala fweti mwisaka kanda diandi mpasi. Mfumu-kanda ya mbote tifwani tia Yezu yilandaka, mu bungu ti Yezu luzolo na mbote keri songelaka ntangu zazansoni kwe bantu beri mu lutumu lwandi. (Bisi-Efeze 5:23) Mukazi wa mbote, nzengolo za mulumi’andi kasingasaka, mpe mbo kasalaka tintwari na yandi. Mukento we na nsatu makwela wufweti dimbitilaka mu zaba ka bwe musamu wo wuta zolo tâ. (Bisi-Rome 7:2) Fweti tiyulaka tala ti lendi bâ mu nsayi kamana tumamana bakala die na masumu. Tala ti kata banza ti ka lenda ko, lendi bonga nzengolo ya bâ mpumpa mu bungu ti bubote bwena kwe yandi.

¹⁷ Mukazi peleko mulumi wufweti dingaka nsayi ya muntu wu kakwela ntete ya yandi beni. (Tanga Bisi-Filipe 2:4.) Paulo watsoneka ti: ‘Buna, muna muntu muntu mu beno kazolo mukento’andi ntiana yandi beni, mpe mukento wufweti bâ na buzitu bwabwingi kwe bakala diandi.’ (Bisi-Efeze 5:21-33) Bakento na babakala nsatu yibâka nawu ya zaba ti bawu bazololo mpe bawu bazitisaka. Kâ, ngatu makwela mabâ ma mbote, bakala tomono zolo ti mukento’andi wamuzitisaka, mpe mukento wutomono zolo wazaba ti bakala diandi yandi kazoloko.

18. Mu bungu dia nti bantu bazololo bakwelana bafweti sa mayela mu ntangu ya frekontasio?

¹⁸ Ntangu ya zabasana bifu mu bungu dia makwela (frekontasio) yifweti bâ ntangu ya nsayi mu bungu dia bantu bazololo bakwelana. Frekontasio zifweti hana bweso bwa longoka mu zabasana. Kâ, mu ntangu yo, bafweti bâ na mabanza ma delakana mpe bafweti bâ na bunsungu mu lenda mu bonga nzengolo ya sa longo  luzingila ntangu zazansoni. Mu ntangu ya frekontasio, mukento na bakala mbo balongokaka mu zonzaka ba bole mpe mbo batomo kwizi zabaka ka ntia mpila muntu mpwana’andi kena. Seka vumbuka, tindiku tiawu mbo tibâ tia nkatika ngolo, mpe mbo batomo zolosono. Ka wena musamu wa nzitukulu ko. Kâ, tala ti ka bena ba kwelana ko, mukento na bakala bafweti tomo saka keba mu mpila ya songasanaka luzolo ngatu balembo bwa mu bunsuza. Luzolo lwa matieleka mbo lubabakisa mu tiyimina. Mpe, mbo lubakabakasa mu sa tima tilendi bebesa tindiku tia ba bole, na tindiku tiawu na Yehova.​—1 Bisi-Tesalonike 4:6.

19, 20. Kwe Bakristo, ngano makwela ntangu fioti kwa mazingilaka? Bangula.

¹⁹ Mabuku mamingi na filme zazingi zimanisinaka mu makwela ma manene na ma nsayi. Mu luzingu lwa matieleka, makwela mbatukulu kwa yena. Ha meso ma Yehova, makwela mukento na bakala mavukasaka mu luzingu lwawu lwalwansoni.​—Mbatukulu 2:24.

²⁰ Mu ntangu yi, kwe bantu babingi, makwela ntangu fioti kwa mazingilaka. Ka mpasi’â ko mu kwela na mu honda makwela. Bakaka babanzaka ti, bu babatikaka mu bâ na misamu mu longo, ni mu ntangu yo bafweti hambana mpe bafweti honda makwela. Kâ, bambukakeno tifwani tia musinga wa sieto mu misinga mitatu. Musinga wa sieto mu misinga mitatu ka wukulu’â tabukaka ko. Bu tulombaka lubakusu kwe Yehova, makwela meto malendi zingila. Yezu watâ: ‘Bia vuka Nzambi, muntu ka hambasandi bio.’​—Matie 19:6.

21. Ngano nti bibakisa mukento na bakala ngatu bazolosono?

²¹ Beto bansoni misamu mie kô mi twe ngolo na miakaka mi tulembolo ngolo. Ka wena musamu wa mpasi ko mu zaba misamu mi lembo bêlaka bantu bakaka ngolo, nsungula muntu wu takwela. Kâ, tala ti ni bo tusilaka, ka tubâ mu nsayi ko. Makwela meto malendi bâ mu nsayi tala ti tudingiri tazaba bifu bia mbote bia muntu wu takwela. Ni bu sa ti muntu wu takwela nkwa masumu wena, tulendi bâ na mabanza ma mbote mu yandi! Yehova misamu mi tulembolo ngolo mia katomono zaba, kâ bifu bieto bia mbote katomo kipaka. Banza’eti tala ti Yehova ka sarilaka bo ko! Titsoniki timosi tia Mikunga tiatâ: “Tala ti lutangu lwa masumu meto saka, ô Yah, nani, ô Yehova, lendi telama?”  (Mikunga 130:3) Muntu we wa kwela wulendi landa tifwani tia Yehova bu wudingaka bifu bia mbote kwe bakala diandi peleko kwe mukento’andi, mpe bu kakwe vulu mu lemvokele.​—Tanga Bisi-Kolose 3:13.

22, 23. Ngano ntia tifwani tia mbote Abrahame na Sara basisila bantu ba kwela?

²² Ntangu bu yikwe yôke, makwela malendi kwizi tomo bâ ngolo. Abrahame na Sara bayizi bâ ba kwelana  ntangu zazingi mpe mu nsayi beri. Yehova bu katâ kwe Abrahame kakatuka ku hata dia Ure, ku keri bâka na mukento’andi, Sara kampe mvula 60 zeri nandi. Musamu wa mpasi wabâ kwe Sara mu bika nzo ya toma mu kwe bâ mu tivula (tente). Kâ, Sara ndiku ya bakala diandi yeri, tintwari keri salaka nandi mpe buzitu bwabwingi keri mu hanaka. Nzengolo za bakala diandi keri singasaka mpe mbo keri saka miamiansoni mu lungisa nzengolo zango.​—Mbatukulu 18:12; 1 Piere 3:6.

²³ Diangana, mukento na bakala bu babâka mu nsayi mu longo, ka wuzololo’â tâ ko ti, wisana bawisanaka mu misamu miamiansoni. Tilumbu timosi, Abrahame na Sara ka beri’â wisana ko mu musamu wumosi; Yehova watela Abrahame: “Mu wila.” Abrahame watumama mpe misamu miayôka mu mpila ya mbote. (Mbatukulu 21:9-13) Tala ti kuta wisana na muntu wu wakwela ko mu musamu wumosi, kukotandi mu bunokena. Musamu wuyôkele mfunu, ni mu tatamana mu songasanaka luzolo na buzitu, ni bu sa ti ka luta wisana mu musamu wumosi ko.

24. Ngano bwe makwela meto malendi zitisila Yehova?

²⁴ Bisari bia Yehova bia kwela, biabingi bie mu nsayi. Tala ti zololo wakwela, bambukaka ti nsololo ya muntu wu kwela yena mosi ya nzengolo ziyôkele mfunu mu luzingu lwaku. Nsololo yo mbo yisobesa luzingu lwaku lwalwansoni. Buna, dinga Yehova kakutwarisa. Mbo lenda mu sola muntu wu kwela na ndwenga zazansoni. Mbo lenda mu tomo kubama mu makwela. Mpe mbo lenda mu kurisa tindiku tia ngolo mpe tia fuluka mu luzolo na muntu wu wakwela; longo lweno mbo luzitisa Yehova.