1, 2. (a) Ngano nzila ya nani tufweti landa? (b) Ntia biyuvu tuhanina mvutu mu timoko ti?

BU WERI wa fioti, kampe bibuti biaku mbo bieri ku lombaka wayirika misamu mi weri lembo zoloko mu yirika. Bibuti biaku bia weri zoloko, mpe wazaba ti wafwanakana wa ba tumamanaka. Kâ, ntangu zakaka, ka weri’â bâka na nsatu watumama ko.

² Wa tuzebi ti Yehova Tata’eto, beto kazololo. Beto kakipaka, mpe mbo katuhanaka bima biabiansoni bitubakisaka mu mona bubote bwa luzingu. Mbo katusongelaka nzila yi tufweti landa mu lenda luzingu lweto. Ntangu zakaka, Yehova mbo kasarilaka bantu mu tu twarisa. Tufweti zitisaka lutumu lwa Yehova. (Bingana 24:21) Kâ, ntangu zakaka, mu bungu dia nti wulendi bâ musamu wa mpasi mu landa nzila yi tu songelaka Yehova? Mu bungu dia nti Yehova katulombaka talanda mpila yi batutwarisilaka? Mpe bwe tulendi songela ti lutumu lwandi lwa tuzitisaka?​—Tala note ya 9.

3, 4. (a) Bwe bantu bayizi bela na masumu? (b) Mu bungu dia nti ntangu zakaka we musamu wa mpasi mu landa misiku mi batuhanaka?

³ Bantu mbanzulu za lulendo ze nawu, tuka ntangu  ya sumuka Adame na Eva, bakala dia ntete na mukento wa ntete. Ni bu sa ti ba lunga beri, Adame na Eva bayizi kolamana lutumu lwa Mzambi. Ntiangu, bantu babansoni babutukaka na masumu. Mbo wubâka musamu wa mpasi mu landa mpila yi tu twarisilaka Yehova na mpila yi tu twarisilaka bantu mu bungu ti masumu me neto. Yehova bantu kasarilaka batuhanaka misiku; ntangu zakaka, mbo tukalaka mu zitisa misiku miawu, mu bungu ti bawu mpe bantu ba masumu bena.​—Mbatukulu 2:15-17; 3:1-7; Mikunga 51:5; Bisi-Rome 5:12.

⁴ Masumu meto mbo matunatinaka mbanzulu za lulendo. Mpe ntangu zakaka lulendo lweto mbo lututumaka mu kolama mu misiku mi batuhanaka. Musamu wumosi wayôka mu ntangu ya Mose wuta singasa mabanza mo. Yehova wasola Mose mu twarisa kanda diandi. Kore tieri tisari tia Yehova tuka ntama, ha manima wayizi bâ na lulendo, mpe wayizi kondo buzitu kwe Mose. Mose, yandi keri’â na lulendo ko, ni bu sa ti ni yandi weri twarisaka kanda dia Nzambi. Bibila ditele ti, Mose weri muntu wa kuluka yôka bantu ba mu mbandu’andi. Kâ Kore keri’â tambulaka mpila ya twarisa ya Mose ko. Wayizi wisa mpe bantu ngatu bamulanda, mpe bakolama kwe Mose. Kâ, nti bia turila Kore na bantu bana? Bayizi ba honda. (Lutangu 12:3; 16:1-3, 31-35) Mu Bibila, bifwani biabingi bie mo bitulongesaka ti tamana bâ na lulendo, mbo tubwabana na mpasi.​—2 Ntangu 26:16-21; tala note ya 10.

5. Bwe bantu bakaka bayizi sarila lutumu lwawu mu mpila ya mbi?

⁵ Kampe weka wâ ti: “Timfumu bebesa tibebesaka.” Mu mbandu zazansoni, bantu babingi bayizi sarila lutumu lwawu mu mpila ya mbi. (Tanga Ekleziaste 8:9.) Mu tifwani, Sawule muntu wa mbote na wa kuluka  weri mu ntangu Yehova yi kamusola ngatu kabâ mutinu. Kâ, wabika lulendo na timbanda tiakula mu mutima’andi. Sawule wabatika mu mwisa Davide mpasi, ni bu sa ti Davide ka yirika musamu wa mbi ko. (1 Samwele 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Ha manima, Davide wayizi bâ mutinu. Davide weri mosi wa mitinu mia mbote mia ku Israele. Kâ, lumbu timosi, yandi mpe wayizi sarila lutumu lwandi mu mpila ya mbi. Wayizi vukasa nitu na Bateseba, weri mukento wa bakala dimosi di beri tâka nkumbu Uriya, mpe Davide wayêla mu sweka disumu diandi bu katambika Uriya ku muzingu ngatu kafwa.​—2 Samwele 11:1-17.

6, 7. (a) Ngano luzolo lweto mu Yehova, nti lututumaka mu sa? (b) Ngano nti bitubakisa mu tumama, ni bu sa ti ntangu zakaka musamu wa mpasi wena?

⁶ Mbo tutambulaka mpila yi tu twarisilaka Yehova, mpe mbo tuzitisaka lutumu lwandi, mu bungu ti Yandi tuzololo. Yandi tuzoloko yôka muntu ni muntu peleko tima ni tima. Mpe tuzololo tamutâka nsayi. (Tanga Bingana 27:11; Marke 12:29, 30.) Tuka misamu miayôka ku nsaba ya Edene, miatarila Adame na Eva, Satana yêla kayêlaka mu tuma bantu basila lutumu lwa Yehova ntembe. Diabulu zololo takwikila ti Yehova kena na nswa wa tu tela ka nti tufweti sa ko. Kâ, beto tuzebi ti bungungu kwa bwena. Mbo tusingasaka mabanza me mu Bibila matâka ti: ‘Yehova, Nzambi’eto, ni nge fwanakane mu tambula nkembo, nsangu na lulendo, bungu ni nge wasala biabiansoni.’​—Nzabukusu 4:11.

⁷ Bu weri wa fioti, kampe walongoka mu tumamaka kwe bibuti biaku, ni bu sa ti ntangu zakaka, ka weri’â  zolo ko. Mpila mosi mpe, kwe beto twe bisari bia Nzambi, ntangu zazansoni ka wubâka musamu wa fioti ko mu tumama. Kâ, mu bungu ti, Yehova tuzoloko mpe tuzitisaka, mbo tusarilaka ngolo zeto zazansoni mu tumama kwe Yandi. Yezu watuhana tifwani. Kwe Yehova keri tumamaka, ni bu sa ti ntangu zakaka musamu wa mpasi weri. Ntiangu katâ kwe Tata’andi: ‘Kâ, ka wena ko ti buna bu nzololo, kâ, bwabe buna bu zololo nge.’​—Like 22:42; tala note ya 11.

8. Ngano ntia mpila Yehova katutwarisilaka? (Tala tikaku “ Wâka malongi.”)

⁸ Mu ntangu yi, Yehova mu mpila zazingi kata tu twarisila. Mbo katutwarisaka mu nzila ya Bibila. Kâ, mbo kasarilaka mpe bakuluntu ba timvuka mu tu twarisa. Mbo tusongesaka ti buzitu bwe neto mu lutumu lwa Yehova, bu tuzitisaka bantu ba kasarilaka mu tu twarisa. Tamana kala lubakusu lwawu, wena ntiana ni Yehova kwa tuta kala. Bala ba Israele bu bakala Mose, Yehova wamona wo musamu wa wunene. Yehova wamona kwa ntiana, ni Yandi bakala.​—Lutangu 14:26, 27; tala note ya 12.

9. Bwe luzolo lututumina mu landa nzila yi batusongelaka?

⁹ Bu tuzitisaka timfumu, mbo tusongelaka mpe, ti mpangi zeto za tuzololo. Mu tifwani, banza’eti mu ntangu musamu wa mpasi bu wubwaka ha hata. Timvuka tia bantu tibakisaka bantu be mu mpasi tibatikiri mu sala ngatu tiavukisa bantu babîngi. Ngatu timvuka tiango tiasala bubote, kufweti bâ muntu wutwarisa salu, mpe bantu babansoni ba mu timvuka tiango, bafweti landa misamu mi kabatela. Kâ, tala ti muntu mosi wa timvuka tasarila mu mpila yi kata zolo yandi beni, ngano nti bilendi tula? Ni bu kabanza ti, bubote kata sala,  bampwana’andi balendi mona mpasi peleko balendi lwala, mu bungu ti, ka tazolo ko kalanda misiku. Mpila mosi mpe, Yehova na bantu ba kahana mwa lutumu nzila batusongelaka yi tufweti landa. Tala ti ka tulendi’â nzila yango ko, bampwana’eto balendi mona mpasi. Kâ, bu tutumamaka kwe Yehova, mbo tusongelaka ti mpangi zeto za tuzoloko, mpe buzitu bwe neto mu bungu dia mpila yi twarisilaka Yehova timvuka.​—1 Bisi-Korente 12:14, 25, 26.

10, 11. Ngano nti tutaluzula bwawu bu?

¹⁰ Misamu miamiansoni mi tu lombaka Yehova, ni mu bungu dia bubote bwa beto beni. Bu tuzitisaka lutumu lwa mu kanda dieto, lwa mu timvuka, mpe bu tuzitisaka luyalu lwa hata, beto bansoni mbo tubakaka ndandu.​—Lubambu 5:16; Bisi-Rome 13:4; Bisi-Efeze 6:2, 3; Bahebre 13:17.

 ¹¹ Tala ti tubakuri ka mu bungu dia nti Yehova katulombaka tazitisaka bantu bakaka, mbo tumona ti ka mpasi’â ko mu yirika wo. Bwawu bu, tatomo taluzula bwe tusongela buzitu mu misamu mio mia mitatu.

12. Bwe bakala dilendi songela ti timfumu tia kazitisaka?

¹² Yehova wasala kanda, wahana madema kwe bakala, kwe mukento, na kwe bala. Muna muntu muntu mu kanda fweti zaba ka nti Yehova kazololo kasa. Ni mu mpila yo kanda dilendi bêla mu nsayi, mpe bantu babansoni mu kanda mbo batomo bâ na tiwisa. (1 Bisi-Korente 14:33) Yehova, wasa ti bakala diabâ mfumu-kanda. Ni mu zolo tâ ti Yehova zololo ti bakala katomo kipaka mukento’andi na bala bandi, mpe kabatwarisa mu luzolo. Yehova mbo kafundisa babakala mu bungu  dia musamu wo. Bakala die Mukristo, nsayi na luzolo lwalwingi lu bâka nandi. Mbo kabongelaka kanda diandi ntiana bweri bongelaka Yezu timvuka. Bakala bu disarilaka mu mpila yo, mbo disongelaka ti Yehova kazitisaka.​—Bisi-Efeze 5:23; tala note ya 13.

13. Bwe mukento wulendi songela ti timfumu kazitisaka?

¹³ Mukento we Mukristo salu tia mfunu na tia buzitu tie nandi yandi mpe. Bakala diandi kabakisaka, disarilaka ngolo zandi ngatu kabâ mfumu-kanda ya yibote. Ntiana bakala diandi, mukento dema die nandi dia longesaka bala bawu. Ni mu tifwani tia yandi beni kalongesaka bala mu bâ na buzitu. (Bingana 1:8) Mukento, bakala diandi kazitisaka mpe mbo kasingasaka nzengolo za bakala diandi. Ni bu sa ti, ka yangalale’â nzengolo za bakala diandi ko, mbo kamubangurilaka ka bwe kata mona ku mutima mu nsayi na mu buzitu. Tala ti bakala diandi ka diena Mukristo ko, mukento we Mukristo mbo wukwizi bwabanaka na nkwamusu zakaka. Kâ, kamana tatamana mu bongelaka bakala diandi mu luzolo na mu buzitu, bakala diandi dilendi kwizi dinga mu zaba Yehova na mu mu sarila.​—Tanga 1 Piere 3:1.

14. Bwe bala balendi songela ti timfumu bazitisaka?

¹⁴ Bala ba fioti ntalu bena kwe Yehova. Mpe nsatu yayingi ye nawu babakengerela mpe babatwarisa. Mwana bu wutumamaka kwe bibuti biandi, nsayi kabatâka. Kâ mpe, bu katumamaka, Yehova kazitisaka mpe nsayi kamutâka. (Bingana 10:1) Mu makanda makaka, tibuti timosi kwa tisansaka bala. Wulendi bâ musamu wa mpasi kwe tata peleko nguri yita sansa bala yandi kaka, wulendi bâ mpe musamu wa mpasi kwe bala. Kâ, bala bu batumamaka mpe bu basingasaka nzengolo za tata peleko za nguri’awu, luzingu lwa mu kanda nkatika  toma lutomaka. Ka kwena kanda die dia lunga mu misamu miamiansoni ko. Kâ makanda mamansoni malendi tomo bâ mu nsayi bu matumamaka mu misiku mi ba hanaka Yehova. Mbo makembelaka Yehova wasala makanda mamansoni.​—Bisi-Efeze 3:14, 15.

15. Bwe tulendi songela ti timfumu tuzitisaka mu timvuka?

¹⁵ Mu tu twarisa, Yehova timvuka tia Bakristo kasarilaka. Yehova watûla timvuka mu lutumu lwa Yezu. (Bisi-Kolose 1:18) Mpe Yezu wahana dema dia kipa kanda dia Nzambi die ha mutoto kwe “ngamba ya kwikama na ya ndwenga.” (Matie 24:45-47) Mu ntangu yi, “ngamba ya kwikama na ya ndwenga” ni Timvuka titwarisaka. Timvuka titwarisaka mbo tituhanaka bio biabiansoni bie neto nsatu mu ntangu ya fwanana, ngatu tatatamana mu bâ na timinu tia ngolo. Bakuluntu, bibakisi mu salu na minkengi mia bizunga lubakusu banataka mu bimvuka biabiansoni bia mu nza, mpe misiku mia Timvuka titwarisaka babakaka. Mpangi zo zazansoni dema die nawu dia tu kipa. Yehova fundisa kabafundisaka mu mpila yi basarilaka dema dio. Ntiangu, bu tuzitisaka bantu bô, ni Yehova tuzitisaka.​—Tanga 1 Bisi-Tesalonike 5:12; Bahebre 13:17; tala note ya 14.

16. Mu bungu dia nti tulendi tâ ti bakuluntu na bibakisi mu salu mu nzila ya mpeve santu babasolaka?

¹⁶ Bakuluntu na bibakisi mu salu mpangi za timvuka babakisaka mu bâ na bumosi mpe mu bâ ba kwikama kwe Nzambi. Diangana, bantu ba masumu bena, ntiana beto. Kâ, ngano bwe babasolelaka? Mpangi zo zifweti lungisa misiku mie mu Bibila mu bungu dia bawu. (1 Timote 3:1-7, 12; Tite 1:5-9) Yehova wasarila  mpeve santu’andi mu bakisa bitsoniki bia Bibila mu bangula misiku miango. Bakuluntu kwe Yehova balombaka mpeve santu’andi ntete bazonzela mpangi zilendi bâ bakuluntu peleko bibakisi mu salu. Diangana, bimvuka bia Bakristo Yezu na Yehova batwarisaka bio. (Bisalu 20:28) Babakala babasolaka mu tu bakisa na mu tu kipa makabu mena ma Nzambi.​—Bisi-Efeze 4:8.

17. Ntangu zakaka mpangi ya yikento nti yifweti sa mu songela ti timfumu kazitisaka?

¹⁷ Ntangu zakaka, ka ku bâka kunluntu peleko tibakisi ko mu sala salu mu timvuka. Dieka bo, mpangi zakaka zilembolo bakuluntu peleko bibakisi balendi sala salu tiango. Kâ tala ti, ka kwena mpangi ya bakala ko, mpangi ya yikento yifweti sala salu tifweti sala mpangi ya bakala. Mpangi yo ya yikento yifweti kanga tima ku mutu ntiana titambala peleko fweti lwata mpu. (1 Bisi-Korente 11:3-10) Buna, mbo kasongela ti lutumu lwa Yehova mu timvuka na mu kanda lwa kazitisaka.​—Tala note ya 15.

18, 19. (a) Ngano Bisi-Rome 13:1-7 nti yita tu longesa? (b) Bwe tulendi songela buzitu kwe bantu basalaka tintwari na guvernema?

¹⁸ Mu ntangu yi, Yehova mbo kabikaka guvernema zatutuma, mpe tufweti za zitisaka. Guvernema mahata zikipaka mpe lusalusu zinataka kwe bantu mu lungisa nsatu zawu. Bakristo mbo batumamaka mu misiku mie mu Bisi-Rome 13:1-7. (Tanga.) Mbo tuzitisaka “tuyalu twa mahata” mpe mbo tutumamaka mu misiku mia hata di tubâka. Misiku miango milendi tu natina ndandu mu kanda dieto, mu nkari’eto peleko mu bimvwama bieto. Mu tifwani, mbo tufutaka mpaku mpe mbo tuhanaka kwe guvernema nsangu zi batulombaka. Kâ  nti tusa tala ti guverema yitulombele tasa tima titelamanaka misiku mia Nzambi? Ntumwa Piere watâ: ‘Bubote, bu [tutumamane] kwe Nzambi na bu [tutumamane] kwe bantu!’​—Bisalu 5:28, 29.

¹⁹ Bu tuzonzaka na muntu wusalaka tintwari na guvernema, ntiana mfundisi peleko polisie, mbo tubazitisaka ntangu zazansoni. Ntwenia ze Bakristo mbo zizitisaka baprofesere na bantu basalaka ku lukolo lwawu. Ku salu, mbo tuzitisaka mfumu zeto, ni bu sa ti bantu bakaka batusalaka na bo ka bazitisaka zo ko. Tifwani tia Paulo tulandaka, yandi weri zitisaka luyalu lwa hata, ni bu sa ti, ntangu zakaka musamu wa mpasi weri. (Bisalu 26:2, 25) Mpe ni bu sa ti muntu ka wuta tu sarisa mu mpila yifwanane ko, mbo tutatamanaka mu mu hana buzitu.​—Tanga Bisi-Rome 12:17, 18; 1 Piere 3:15.

20, 21. Bu tuzitisaka bantu bakaka, ntia nsobolo tifwani tieto tia mbote tilendi ba natina?

²⁰ Mu nza yayansoni, bake na bîngi be na buzitu bwabwingi. Kâ bisari bia Yehova bia swaswana biena. Kani die neto dia zitisa bantu babansoni. Mbo tulandaka malongi ma ntumwa Piere matâka ti: “Zitisakeno bantu ba mpila zazansoni.” (1 Piere 2:17, NW) Bu tuzitisaka bantu bakaka, bantu bango wa bamonaka. Yezu watutêla ti: “Ni bo mutsamina wa beno wufweti kenga he bantu, ngatu bu bamona nsalulu’eno ya mbote, bakembela Tata’eno we ku Zulu.”​—Matie 5:16, NW.

²¹ Bu tusongelaka buzitu mu kanda dieto, mu timvuka tieto na mu misamu miakaka, tifwani tieto tia mbote tilendi hana kwe bantu bakaka nsatu ya longoka mu zaba Yehova. Mpe bu tuzitisaka bantu bakaka, mbo tusongelaka buzitu bweto kwe Yehova. Nsayi wumutâka, mpe mbo wusongelaka ti Yehova tuzoloko.