1, 2. Bu bâka ku mbuka yi lembolo zaba, mu bungu dia nti we na nsatu bakutwarisa? Ngano Yehova nti katuhana mu tu twarisaka?

BANZA’ETI: Wele ku mbuka ya yinene ye na mutoto wa sese. Mu bungu dia bitembo bia ngolo, mutoto wango weka kwe nanguki mu mpila zazansoni. Lendi zimbakana nzila. Ngano bwe zabila nzila yi fweti landa? Nsatu ntwarisi ye naku: muntu peleko tima. Tima tiango tilendi bâ busole, ntangu na mbwetete, karte peleko muntu  wuzebi mbuka yo. Bafweti ku twarisa mu bungu ti, tala ti zebi nzila yi landa, lendi vukisa luzingu lwaku.

² Beto bansoni nkwamusu tubwabanaka na zo mu luzingu. Ntangu zakaka, mbo tubanzaka ti mayela matusukiri. Kâ, mu tu twarisa, Yehova watuhana ngindu, beto bansoni. (Zaki 1:17) Ntete, tatala ngindu ni nti mpe bwe yisarilaka. Ha manima, mbo tutala bwe tulendi longela ngindu’eto, mu bungu dia nti tufweti zitisilaka ngindu za bantu bakaka mpe bwe ngindu ya mbote yilendi tomesa luzingu lweto.

3. Ngano ngindu ni nti?

³ Ngindu nkatika kabu dia toma diena dia tu hana Yehova. Mbanzulu zena za ku mutima zitutelaka tala ti musamu wu tuyirikiri wa mbote wena peleko wa mbi wena. Mu Bibila, ntelo ya Greke yi babangula mu “ngindu” yizololo tâ “tizaba nge beni.” Ngindu’eto bu yisalaka bubote, mbo yitunataka mu titaluzula ngatu tatomo tizaba beto beni. Mbo yitubakisaka mu tomo fimpa mabanza meto na mbanzulu zeto. Ngindu’eto yilendi tu twarisa mu sarila mbote peleko mu dioka mbi. Bu tubongaka nzengolo ya mbote, ngindu’eto nsayi yitutâka. Mpe bu tubongaka nzengolo ya mbi, semba yitusembaka.​—Tala note ya 5.

4, 5. (a) Ngano nti biayôka mu ntangu Adame na Eva balembo wila ngindu’awu? (b) Ngano ngindu bwe yisarilaka? Hana bifwani bie mu Bibila.

⁴ Tulendi sola mu wila ngindu’eto peleko mu lembo ya wila. Adame na Eva basumuka mu bungu ti basola mu lembo wila ngindu zawu. Ha manima, mitima miawu miabasemba, kâ ntangu yatiyôkela: bayizi kolama  kwe Nzambi. (Mbatukulu 3:7, 8) Adame na Eva ngindu za lunga zabâ nawu mpe bazaba ti bubi bweri mu kolama kwe Nzambi. Kâ bayizi sola mu lembo wila ngindu zawu.

⁵ Kâ, bankwa masumu babingi mpe bayizi wila ngindu zawu. Mu tifwani, Yobe ngindu’andi keri wilaka, ntiangu keri bongaka nzengolo za mbote. Lenda dia bâ nandi mu tâ ti: “Mu luzingu lwani lwalwansoni, mutima’ani ka wukunsemba ko.” (Yobe 27:6) Bu katâ “mutima’ani,” Yobe ngindu’andi keri zonzelaka: mpila’andi yi keri mwinaka mbote na mbi. Kâ Davide, ntangu zazansoni, keri’â wilaka ngindu’andi ko mpe wayizi kolama kwe Nzambi. Bu kalembo zitisa mutinu Sawule, mutima’andi watomo mu semba mpe wabatika mu “duda ngolo.” (1 Samwele 24:5, Bible en français courant) Ngindu’andi yeri mu telaka ti musamu wu kayirika wa mbi weri. Bu kaketi wila ngindu’andi, mbo kaketi longoka mu lembo vutu karila musamu wo.

6. Mu bungu dia nti tulendi tela ti ngindu kabu diena dia tu hana Nzambi?

⁶ Bantu be kô balembolo zaba Yehova, bazabaka ti misamu mi bayirikaka mia mbote miena peleko mia mbi. Bibila ditele ti: “Mu mabanza mawu, ba fundu bena peleko ba nunga bena.” (Bisi-Rome 2:14, 15, NW) Mu tifwani, bantu babîngi bazebi ti bubi bwena mu honda na mu laba. Bu balembo hondaka peleko bu balembo labaka, ka bazabaka ko ti ngindu’awu bawilaka, mpila ya mwina mbote na mbi ya tula Yehova mu bawu. Mitieno mia Nzambi bazitisaka, wuzololo tâ matieleka ma nguri ma tu hana Yehova mu tu bakisa mu sa nsololo za mbote.

7. Ntangu zakaka, mu bungu dia nti ngindu’eto yilendi wubakana?

⁷ Ntangu zakaka, ngindu’eto yilendi wubakana. Mu  bungu dia nti? Mu bungu ti mabanza meto na nsatu zeto zilembolo za lunga zilendi sobesa ngindu’eto. Ngindu yilendi tu nata mu nzila ya mbi. Ngindu yisalaka bubote ka babutukaka na yo ko. (Mbatukulu 39:1, 2, 7-12) Ngindu’eto bafweti ya longa. Mu tu bakisa, Yehova mpeve santu’andi na mitieno mia Bibila katuhanaka. (Bisi-Rome 9:1) Tatala ka bwe tulendi longela ngindu’eto.

8. (a) Bwe mbanzulu zilendi sobesa ngindu’eto? (b) Ntia tiyuvu tufweti tiyula ntete tayirika musamu?

⁸ Bantu bakaka babanzaka ti mu wila ngindu’awu bafweti landa kwa mbanzulu zawu. Babanzaka ti balendi yirika misamu mi bazololo, mu ntangu yi bamonaka ti mia mbote miena. Kâ mbanzulu zeto ka zena za lunga ko, mpe zilendi tu nata mu nzila ya mbi. Ntangu zakaka, mbanzulu zeto ngolo zingi zibâka, zilendi sobesa ngindu’eto. Bibila ditele ti: “Mutima wuyôkele bima biabiansoni mu bungungu mpe wulendi yirika musamu ni musamu. Nani lendi wa zaba?” (Yeremi 17:9) Tulendi kwizi banza ti musamu wu tumonaka wa mbi, weka wa mbote. Mu tifwani, ntete kabâ Mukristo, Paulo kanda dia Nzambi keri kwamisaka mpe mbo keri banzaka ti musamu wa mbote keri yirikaka. Mu mabanza ma yandi, ngindu ya mbote ya bâ nandi. Kâ bu kayizi bakula misamu mieri banzaka Yehova mu ndiatulu’andi, Paulo wayizi bakula ti, mabanza ma Yehova kwa mayôkele mfunu. Paulo watâ ti: “Wô kuntaluzulaka ni Yehova.” (1 Bisi-Korente 4:4; Bisalu 23:1; 2 Timote 1:3) Mpe, ntete tayirika musamu, tufweti tiyula: “Ngano Yehova nti kazololo meno nasa?”

9. Ngano “tina Nzambi” bwe wuta zolo tâ?

 ⁹ Bu tuzoloko muntu, ka tuzoloko’â ko tayirika musamu wumufwemesa. Mu bungu ti Yehova tuzoloko, ka tuzolo’â ko mpe tayirika musamu wulembo mu tâ nsayi. Tina Nzambi wuzololo tâ, bâ na bunkuta bwa mu fwemesa. Tifwani tia Nehemi musamu wo tita singasa. Nehemi wayizi kala mu sarila timfumu tiandi tia guvernere mu bâ mvwama. Mu bungu dia nti? Wayizi tâ ti, mu bungu ti ‘Nzambi keri tinaka.’ (Nehemi 5:15) Nehemi ka zolo’â ko kayirika musamu waketi lembo tâ Yehova nsayi. Ntiana Nehemi, bunkuta bwe neto mu lembo tâ Yehova nsayi tamana yirika musamu wa mbi. Tulendi longoka misamu mitâka Yehova nsayi bu tukwe tangi Bibila.​—Tala note ya 6.

10, 11. Ntia mitieno mia Bibila milendi tu bakisa mu bonga nzengolo za mbote za nwa malavu?

¹⁰ Tabongeno tifwani: ntangu zakaka, Mukristo wufweti bonga nzengolo ya nwa malavu. Ngano ntia mitieno mimubakisa mu bonga nzengolo ya mbote? Bibila mbo ditâka ti, ka bwena bubi ko mu nwa malavu. Mbo ditâka mpe malavu peleko vinu makabu ma Nzambi mena. (Mikunga 104:14, 15) Kâ Yezu walwengesa milongoki miandi mu lembo “nwa malavu mamingi.” (Like 21:34) Paulo watâ mpe kwe Bakristo balosa “mikembo mia vwandi” na “bundiafu bwa nwina [busulare].” (Bisi-Rome 13:13) Paulo watâ ti basulare “ka babiarila Timfumu tia Nzambi ko.”​—1 Bisi-Korente 6:9, 10.

¹¹ Mukristo wufweti tiyula: “Ngano kwe meno malavu tima tia mfunu tiena? Ngano nsatu malavu ye nani mu lembo vutu bâ na mutima lwaka? Ngano mfweti nwa malavu mu bâ na butindi? Ngano makopa peleko mbwata za malavu zindendi nwa, za nizabaka mpe nzebi  mbala kwa mfweti nwaka? * Ngano nibanzaka ti, mu yôkesa ntangu ya mbote na ndiku zani mfweti nwa kwa malavu?” Tufweti lombaka kwe Yehova katubakisa mu sa nsololo za mbote. (Tanga Mikunga 139:23, 24.) Bu tukwe dimbitiri mitieno mia Bibila, mpe bu tukwe tifimpi mu bunsungu, mbo tulonga ngindu’eto: mbo tulongesa ngindu’eto mu zitisaka mitieno mia Bibila. Kâ tufweti zitisaka mpe tima tiakaka.

12, 13. (a) Ntangu zakaka mu bungu dia nti ngindu’eto yiswaswanaka na ya muntu wakaka? (b) Ngano nti fweti sa mu bungu dia luswaswanu lo?

¹² Beto bansoni ka twena na ngindu yimosi ko. Ntangu zakaka ngindu’aku mbo yikubakisa kampe mu yirika musamu wu kala muntu wakaka. Mu tifwani, kampe mbo bonga nzengolo ya nwa malavu, mu ntangu muntu wakaka yi kata banza ti ka fweti’â kanwa malavu ko. Mu bungu dia nti bantu bole balendi bâ na mabanza ma swaswana mu musamu wumosi?

¹³ Bima biabingi bilendi twarisa mabanza ma muntu: mbuka yi kakurila, mabanza ma kanda diandi peleko misamu miamuturila mu luzingu. Mu tifwani, muntu weri nwaka malavu mamingi, kampe mbo kabika mu vutu nwaka malavu. (1 Mitinu 8:38, 39) Tala ti heni muntu malavu mpe kariri kwandi, ngano nti fweti sa? Ngano mbo fwema? Ngano mbo mu sa tiya katambula? Ngano mbo dinga wazaba ka mu bungu dia nti kata karila? Kâni, mu bungu ti ngindu’andi zitisaka.

14, 15. (a) Ngano nti biayôka mu ntangu ya Paulo? (b) Ngano ntia malongi ma mbote Paulo kahana?

 ¹⁴ Mu ntangu ya Paulo, musamu wayôka wusongelaka ti ngindu za swaswana ze neto. Ntangu zakaka, mbizi zi beri tekaka ku zandu, kwe biteki beri toko za hanaka mu mikayulu. Paulo keri’â mona ko ti bubi bweri mu sumba na mu dia mbizi zi beri tekaka ku zandu. (1 Bisi-Korente 10:25) Mu mabanza mandi, bidia biabiansoni Yehova tu hanaka bio. Kâ bantu beri sambilaka biteki mu ntangu ya ntama mpe bayizi bâ Bakristo, ka beri’â wa mwinaka bo ko. Mu mabanza mawu, bubi bweri mu dia mbizi zina. Ngano Paulo watâ ti: “Ngindu’ani yikungeni nzila ya dia mbizi zo. Nswa we nani wa dia tima ni tima tinzololo?”

¹⁵ Paulo katâ bo ko. Mbanzulu za mpangi zandi mfunu zabâ kwe yandi, ntiangu keri lembo yirikaka misamu mi kabâ na mio nswa mu yirika. Paulo watâ ti ka tufweti’â ‘titâ nsayi beto beni’ ko. Paulo wavutu tâ: ‘Diangana ni bo mpe, Kristo ka dinga nsayi ya yandi beni ko.’ (Bisi-Rome 15:1, 3) Ntiana Yezu, Paulo nsatu za bantu bakaka keri yôkesaka ku matu ntete za yandi beni.​—Tanga 1 Bisi-Korente 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Mu bungu dia nti tufweti lembo fundisaka mpangi zeto mu ntangu ngindu’awu yibahanaka nzila ya sa tima ti tumonaka tia mbi?

¹⁶ Mbo tala ti ngindu ya muntu yimuheni nzila ya sa tima ti tumonaka tia mbi? Tufweti tomo saka keba mu lembo mu landa mambu. Ka tufweti’â tasa tiya ko mu tâ ti mpemba ye neto mpe yandi kena na mpemba ko. (Tanga Bisi-Rome 14:10.) Yehova watuhana ngindu ngatu tatifundisaka beto beni, ka mu fundisa bantu bakaka ko. (Matie 7:1) Ka tuzololo’â ko ti nsololo zeto zatulumuna tihambula mu timvuka.  Kâ, mbo tuyêlaka mu tomo kurisa luzolo na bumosi.​—Bisi-Rome 14:19.

17. Ngano nti biturilaka ngindu za bantu bakaka?

¹⁷ Ntumwa Piere watsoneka: “Tatamaneno mu bâ na ngindu ya mbote.” (1 Piere 3:16, NW) Ngano nti bitula tala ti muntu wutatamane mu lembo zitisa miteno mia Yehova? Ngindu’andi mbo yibika mu mu lwengesa. Ngindu’andi “mbo yikwizi bâ ntiana ya basiri tidimbu mu tisengo tibweki ku tiya,” ntiana kwa bwa tâ Paulo. (1 Timote 4:2, NW) Ngano weka ya ku tiya? Tala  ti tomono ya, mukanda mbo wukwizi baba; kuvutu’â mona buma ko ha mbuka yango. Tala ti muntu wutatamane mu yirika misamu mia mbi, ngindu’andi ka yivutu’â mu sa tima ko, mpe ka yivutu’â sala ko.

18, 19. (a) Ngano nti tufweti sa mu ntangu mutima’eto wutusembaka mpe bu tubâka na nsoni? (b) Ngano nti bilendi tu bakisa tala ti mutima’eto semba wukwe tu sembe, ni bu sa ti tatisobela mabanza mu bungu dia masumu ma tayirika?

¹⁸ Ntangu zakaka, mbo tutisembaka: ngindu’eto mbo yitutelaka ti musamu wa mbi tuyirikiri. Diambu dio dilendi tu bakisa mu zaba misamu mia mbi mi tayirika na mu lembo vutu mia karila. Tuzololo ti masakuba meto matulonga ngatu talembo vutu karila misamu mia mbi. Mu tifwani, ha manima ma disumu di kasa, ngindu yatuma mutinu Davide kasoba mabanza. Wayizi yina misamu mia mbi mi kayirika mpe wavutu tatamana mu tumama  kwe Yehova. Davide lenda dia bâ nandi dia tâ ti, Yehova “wa mbote wena mpe lemvokela kakulu lemvokelaka,” mu bungu ti wayizi mona misamu mia yirika Yehova mu bungu dia yandi.​—Mikunga 51:1-19; 86:5; tala note ya 7.

¹⁹ Ntangu zakaka, muntu mbo wutatamanaka mu tisemba ni bu sa ti wasoba mabanza tuka ntama. Nsembolo’andi ya ku mutima yilendi bâ mpasi mu korela mpe lendi banza ti, yandi kena na kani salu ko. Tala ti musamu ni wo we naku ku mutima ntangu zakaka, bambukaka ti kulendi’â wasoba misamu miatiyôkela ko. Ni bu sa ti musamu wu wayirika waya wawaya wo peleko kâni, Yehova watomo ku lemvokela. Masumu maku ma kafwasa. Ha meso ma Yehova, nge wa verela wena. Bwawu bu, wa zebi ti misamu mia mbote takwe yiriki. Kampe mutima’aku mbo wutatamanaka mu  ku semba, kâ Bibila ditele: ‘Nzambi yôkele mitima mieto.’ (Tanga 1 Za 3:19, 20.) Wuzololo tâ ti luzolo lwandi na mulemvo’andi bilendi tu bakisa mu telamana mbanzulu za nsembolo na nsoni zi tubâka na zo. Lendi bâ na lukwikulu ti Yehova nge kalemvokele. Bu tutambula mulemvo wa Yehova, tulendi bâ na ngindu ye mu tidzunu mpe tulendi mu sarila na nsayi.​—1 Bisi-Korente 6:11; Bahebre 10:22.

20, 21. (a) Ngano buku di bwe dilendi ku bakisila? (b) Ntia timpwanza Yehova katuhana? (c) Bwe tulendi sarila timpwanza tia tu hana Yehova?

²⁰ Nsasa ya buku di ni mu ku bakisa mu longa ngindu’aku, ngatu yakulwengesaka mpe yakukengerelaka mu bilumbu bi bia mansukina bia mpasi bi twena. Buku di mpe mbo dikubakisa mu sarila mitieno mia Bibila mu misamu miamiansoni mi tubwabanaka na mio. Diangana, buku di ka dituhana lutangu lwa misiku ko mitutela ka nti tulendi sa mu misamu miamiansoni. Mu luzingu lweto mbo tulandaka “musiku wa Kristo,” wutukaka mu mitieno mia Nzambi mpe wutuhanaka timpwanza tia tinene. (Bisi-Ngalate 6:2) Bu kulembo bâka musiku wutariri musamu wu twe na wo, ka tusarila diambu dio ko mu yirika musamu wa mbi. (2 Bisi-Korente 4:1, 2; Bahebre 4:13; 1 Piere 2:16) Kâ, mbo tusarilaka timpwanza tieto mu songela kwe Yehova ti Yandi tuzololo.

²¹ Bu tudimbitilaka mitieno mia Bibila mpe bu tusarilaka mio, mbo tulongokaka mu sarila “lenda dia swasikisa” (wuzololo tâ swasikisa mbote na mbi) mpe mu bâ na mabanza ma Yehova. (Bahebre 5:14) Mbo tukwizi bâ na ngindu yi batomo longa, yitutwarisaka mu nzila ya mbote mpe yitubakisaka mu tatamana mu bâ mu luzolo lwa Nzambi.