TÛKA mivu miamingi, bala ba Israele tifu tieri nawu tia hanaka mbongo mu yika nsambululu ya matieleka moko. Kâ mu ntangu ya Yezu, Bayuda bafweti futa mpaku zazingi mpe musamu wo wayizi ba natina mpasi.

Mu yika moko nsambululu yi beri saka mu tabernakle mpe ha manima mu Tempelo, mu muvu, Bayuda ba babakala ba kula bafweti futa demi sikle (drakme zole). Mu mbandu ya ntete, mbo beri sarilaka mbongo zo mu bungu dia mikayulu na mu kipaka Tempelo ya tunga Erode. Bayuda bakaka bayizi yula Piere mu zaba tala ti Yezu mpaku yo ya keri futaka, mpe Yezu watâ ti ka weri’â musamu wa mbi ko mu futaka yo. Buna watêla Piere mbuka yi kaketi bakila mupata wu kaketi futila mpaku yo.​—Mat. 17:24-27.

Wafwanakana mpe kwe kanda dia Nzambi diahanaka dime, wuzololo tâ ti bafweti hana 1/10 ya bima bi beri kunaka peleko ya mbongo zi beri bakaka. (Lev. 27:30-32; Lut. 18:26-28) Mfumu za mabundu mbo zeri tâka ti bafweti sa miamiansoni mu futaka dime mu muna ndunda ni bu sa ti mu mente mu anete peleko mu cumin. Yezu keri’â telamanaka dime ko, kâ mbo keri zabikisaka bungungu bwa bitsoniki (scribes) na Bafarize.​—Mat. 23:23.

Mu ntangu yîna, Bayuda bafweti futa mpe mpaku zazingi kwe Bisi-Rome beri ba tumaka. Mu mpaku zango, mweri na mpaku yeri futaka bamfumu-ntoto; mbo beri ya futilaka mu mbongo peleko mu bimvwama bieri nawu. Kampe 20% peleko 25% beri futaka. Muna Muyuda wafweti futa mpe mpaku. Ni mu bungu dia mpaku yo Bafarize bayula Yezu tiyuvu. Wasongela mpila yi tufweti bongelaka tifu tia futa mpaku, bu katâ: ‘Bia Sezare, vutuleno kwe Sezare, bia Nzambi, kwe Nzambi.’​—Mat. 22:15-22.

Mbuka zakaka zeri kô zi beri futisaka mpaku mu bungu dia bima bia teka bieri kotaka peleko bieri dukaka. Mpaku yo mbo beri ya futilaka ku ports, ha biamvu (ponts), ha mahambu, peleko ha nkotolo ya hata peleko ya zandu.

Mpaku zazansoni za fweti futa bantu mu ntangu Bisi-Rome yi beri yâlaka, dema dia dinene dieri. Tacite, Musi-Rome weri longokaka binsamu watsoneka ti, mu ntangu ya Empereur Tibère weri ha timfumu mu ntangu ya Yezu “bantu ba ku Siri na ba ku Yude, ba fwatika beri mu bungu dia madema mawu, mpe balomba ti babadiminina mpaku.”

Mpila yi beri futisilaka mpaku, yanatina mpe mpasi kwe Bayuda. Tisalu tia futisaka mpaku mbo beri tia hanaka kwe bantu beri futaka mbongo zazingi. Ha manima, bantu bo lenda dieri nawu dia hana tisalu kwe bantu bakaka, mpe babansoni mbo beri dingaka ndandu za bawu beni mu bungu ti mbo beri lombaka ntenso ha zulu mbongo za mpaku. Kampe Zase bantu ba mpila yo keri tumaka. (Like 19:1, 2) Bantu ka beri’â bwa zoloko ko, mpe mbo beri yinaka bô beri ba futisaka mpaku.