Mu 1927 nabutuka ku mwa hata dimosi dia Illinois penepene na Chicago ku États-Unis. Tata na mama bala batanu babuta—Jetha, Don, meno, Karl na Joy. Beto bansoni bakubama tweri mu sarila Yehova mu tilundi tieto tiatiansoni. Jetha wayenda ku lukolo lwa nzole lwa Galade mu 1943. Don wakota ku Betele ya Brooklyn mu 1944, Karl mu 1947, mpe Joy mu 1951. Tifwani tiawu tia mbote na tia bibuti biani biatomo kuntindisa.

Tata na mama bitangi bia Bibila bieri beri zoloko Nzambi, mpe batulongesa lozolo lo. Kâ, tata keri’â vutu zitisaka mabundu ko bu kabika mu bâ tinwani mu ntangu ya muzingu wa ntete wa wunene wa nza. Mama wavutula matondo kwe Nzambi mu bungu ti tata wakâla wa moyo ku nzo ha manima ma muzingu, yandi wamutêla: “Karl, toko ku nzo-nzambi ntiana bu tweri saka mu ntama.” Tata wavutula: “Nzololo mu kwe kuturisa, kâ ka nikwenda ko.” Mama wamuyula: “Mu bungu dia nti?” tata wavutula: “Mu ntangu ya muzingu, mfumu za mabundu zeri mu dibundu dimosi mu nsi za swaswana za sakumuna binwani bieri nwanaka. Ngano Nzambi ku lweka lwa nani keri?”

Ha manima, mu ntangu mama yi keri ku nzo-nzambi Mbangi zole za Yehova zayiza kwe beto. Bahana kwe tata mabuku mole meri na mutu diambu Light (Mutsamina), meri zonzelaka buku dia Nzabukusu. Tata watambula mo mu bungu ti ma kazolo. Mu ntangu mama yi kamona mabuku mo, wabatika mu tanga mo. Tilumbu timosi mama wamona misamu mi batsoneka mu journal ya ku hata, yeri tikisaka bantu bo bazololo mu kwe longoka Bibila mu nzila ya mabuku meri na mutu diambu Light (Mutsamina). Mama wabonga nzengolo mu kwenda. Bu katula, mukento wumosi wa nuna wamubwana ha mwelo. Mukento wo buku dio diabâ nandi ha koko, mpe mama wamuyula, “buku dio longokaka kwawu kû?” Mukento wo wamutêla na buzitu bwabwansoni: “Yee, mwana’ani, kota.” Lumingu lwa landa mama watunata kûna beto bansoni, mpe ha manima, ni kûna tweri kwendaka ntangu zazansoni.

Mu ntangu ya lukutakanu, ntwarisi wakundomba mu tanga Mikunga 144:​15, yitâka, nsayi kwe kanda dio die na Nzambi Yehova. Verse yo yatomo kuntindisa, ntiana verse ezi za zole—1 Timote 1:​11, yitâka Yehova “Nzambi ya nsayi” yena mpe Bisi-Efeze 5:​1, yitutindisaka mu bâ “bilandi bia tifwani tia Nzambi.”  Nayizi bakula ti mfweti bâ na nsayi mu sarila Mvangi’ani mpe mfweti mu tonda bu kakungana bweso bwa mu sarila mu luzingu lwani lwa mukaka.

Nzo ya Nsambululu penepene yeri na nzo’eto yeri ha titini tia kilometre 32 ku Chicago. Kâ kwa tweri kwendaka, mpe lozolo lwani mu matieleka lwayizi kula. Mbo nibambukaka tilumbu timosi ntwarisi yalomba kwe Jetha mu hana mvutu. Bu ndieri mu wâka nayizi tâ: ‘Wa kwa mbele zabaka. Konga nanguniki koko mu hana mvutu.’ Nayizi batika mu kubikaka na mu hanaka mvutu mu bimoko. Kâ musamu wuyôkele mfunu, nayizi kula mu timpeve ntiana kwa bayaya bani na mpangi zani. Nayizi baka bateme mu 1941.

Mbo nitomo bambukilaka lukutakanu lwa lunene lwayôka mu 1942 ku Cleveland, ku Ohio. Mbuka yôka 50 ku États-Unis za landa lukutakanu lwa lunene mu nzila ya telefone. Kanda dieto na makanda makaka taseka mu tente zeri penepene na mbuka ya lukutakanu lwa lunene. Muzingu wa nzole wa wunene mu nza wayizi tomo bâ ngolo, mpe bayizi vutu tomo telamana Mbangi za Yehova. Mpimpa bu yafwana, namona mpangi zeri za vukana mu bikunku, mpe batarisa minda mia kaminio zawu ku lweka lwa camp. Babansoni bawisana mu bâ mu kaminio zawu ngatu batukengerela mpimpa yayansoni. Tala ti musamu, mpangi mbo yaketi namisa minda mia kaminio’andi mu zabikisa bampwana’andi mu mio mita yôka, mpe bampwana’andi mbo baketi sa manzangu mu kwizi mu bakisa. Mpe nayizi tâ ku nsi’â mutima, ‘kanda dia Yehova dia kubama diena mu misamu miamiansoni!’ Bu nayizi mona ti ka kweri’â tima tia mbi tiaketi yôka ko, mu bungu ti kengerela beri tukengerelaka nayizi seka.

Mvula zazingi ha manima, bu nivutu banzaka mu musamu wo, mbo nikwizi bakulaka ti nguri’ani kabâ na lwaka ko peleko na bukunta ko. Lukwikulu lwa nkatika lwa ngolo lwabâ nandi mu Yehova na mu organizasio’andi. Ka nisa zimbakana tifwani tiandi ko tia mbote.

Ntangu fioti ntete lukutakanu lwa lunene lwa batika, mama wayizi bâ mupasuri-nzila. Ku lukutakanu lwango lwa lunene wabonga note zitariri tisalu tia mupsauri-nzila tia ntangu zazansoni. Bu tweri kâlaka ku nzo mama watâ: “We nani natatamana mu bâ mupasuri-nzila, kâ ka nilenda ko mu bâ mupasuri-nzila na mu kipa nzo.” Mpe mama watulomba tala ti tulendi mu bakisa. Tayizi tambula, wahana kwe muna muntu ha kati dieto chambre yimosi peleko zole mu sa bukente ntete twendi tabonga petit déjeuner. Bu tweri kwendaka ku lukolo, mbo keri kwe tari tala ti nzo ka yena mvindu ko, mpe ha manima mbo keri kwendaka mu tisalu tia samuna. Bwabwingi keri salaka, mpe keri’â yambirikaka bala bandi ko. Bu tweri kâlaka ku nzo ha manima ma lukolo mu kwe dia, ni yandi weri tu kipaka ntangu zazansoni. Bilumbu biabingi ha manima ma lukolo, mbo tweri kwendaka nandi mu samuna, mpe tayizi bakula tisalu tieri salaka mipasuri-nzila.

Bu nabâ na mvula 16, nayizi batika tisalu tia mupasuri-nzila. Ni bu sa ti tata’ani keri’â Mbangi ya Yehova ko, tisalu tiani tia mupasuri-nzila nsayi tieri mu tâka. Nkokela yimosi, nayizi mutêla: ngolo zazingi nita sa, kâ ka nita baka muntu wu nilongoka na wo Bibila ko. Ha manima bu nayizi banza, namuyula, “Ngano zololo walongoka Bibila na meno?” Bu kamana banza, yandi watâ, “ka nita mona musamu ko  wulendi ku nkabakasa mu lembo tambula.” Diangana, mulongoki’ani wa ntete weri tata’ani. Nguria bweso bweri kwe meno!

Tayizi longoka buku dieri na mutu-diambu “ La vérité vous affranchira. ” Mu ntangu yi tweri kwe longoke, nayizi mona ti tata bakisa keri kumbakisaka mu mpila’ani ya longokela Bibila na ya longesela bantu. Mu tifwani, mpimpa yimosi bu kamanisa mu tanga paragrafe, wakundiyula: “Mio mitêle buku di mia ngwiri, kâ ngano bwe zabiri ti mio mie mu kati mia matieleka miena?” Ka ndieri’â wa kubama ko mu tiyuvu tio, kâ na mutêla, “ka ndendi’â nakuhana mvutu bwawu bu ko, kâ bu tulongoka tilumbu tiakaka mbo nikuhana mvutu.” Mpe ni buna nasila. Nadinga verse zeri singasaka musamu wu tazonzela. Ha manima nayizi longoka mu saka recherche, ngatu natomo bâ wa kubama mu ndongokolo’eto. Mpila yo ya sarila ya tu bakisa meno na tata’ani mu kula mu timpeve. Tata wasarila mio mi keri longokaka mpe wayizi baka bateme mu 1952.

Bu ndieri na mvula 17 nakatuka ku nzo. Jetha a wayizi bâ misionere, mpe Don, wakota ku Betele. Ba bole tisalu tiawu tia batomo zolo, mpe musamu wo watomo kuntindisa. Nadinga mu kota ku Betele na mu sa lukolo lwa Galade, mpe nayizi kêla Yehova kakutambika kûna ku keri zolo ndiendi na sala. Nti bia tula ha manima? Bayizi kuntâ mbila mu kota ku Betele mu 1946.

Mvula bu zeri kwe yôke, nayizi sala bisalu biabingi bia swaswana ku BeteIe biakumbakisa mu zaba misamu miamingi mia môna. Mu mvula 75 zi ndiokese ku Betele, bayizi kundongesa mu salaka mabuku na mu saka comptabilité. Nayizi longoka bwe tulendi sumbila bima bie neto nsatu ku Betele mpe bwe tulendi tambikila mabuku me mfunu ku mbuka zakaka. Musamu wu ntomono zolo mu miamiansoni, ni malongi ma tubakaka ku Betele mu nzila ya nsambululu ya pari na ya binzonzi biakaka bitukaka mu Bibila.

Misamu miamingi mpe nalongoka kwe mpangi’ani Karl, wakota ku Betele mu 1947. Mulongoki mpe mulongi wa nguria wa mbote weri wa Bibila. Tilumbu timosi namulomba kakumbakisa mu bungu dia tinzonzi ti naketi sa. Natâ kwe Karl, misamu miamingi nkubikiri, kâ ka nzebi’â ko bwe nisarila mio. Wakumbakisa mu ntangu yi kakundiyula tiyuvu, “Joel, mutu-diambu wa tinzonzi tiaku bwe wuta tâ?” Ho nkatika bendo nayizi bakula bwe keri zolo tâka—wafwanakana nasarila kwa mabanza meri bangulaka mutu-diambu wa tinzonzi tiani mpe nabika misamu miakaka. Kani kabwe ka nizimbakanaka malongi mandi ko.

Mu bâ mu nsayi ku Betele, tufweti sa miamiansoni mi fwanakane mu tisalu tia samuna, tamana  sila bo mbo tubâ na binsamu bi tindisaka mpe bi tulendi kabana. Timosi tia binsamu bio ti nitomo bambukilaka tiabatika mu mpimpa yimosi ku Bronx ku mumvuka wa New York. Mpangi yimosi na meno tayenda mu vutu kwe tala mukento wumosi watambula zurnale ya Nzo ya Zangama ya Mukengi na Réveillez-vous ! Bu tatelama ha mwelo nzo’andi, tayizi tâ: “Nkokela yi, bantu tuta kwe bakisi mu longoka misamu mia mbote mie mu Bibila.” Yandi watuvuturila: “Tala ti Bibila luta zonzela, kota’eno.” Tayizi moka mpe tayizi tanga verse zazingi na yandi zeri zonzelaka Timfmu tia Nzambi na nza ya môna yita kwiza. Mio mi tazonzela miatomo mu simba mutima, mpe watikisa ndiku zandi mu bâ neto tintwari mu lumingu lweri kwizaka. Ha manima, yandi na bakala diandi bayizi bâ Mbangi bisari bia kwikama bia Yehova.

Ntete nabwabana na mukento’ani nayizi yôkesa mvula 10 mu kwe dingi mukento wu ndendi kwela. Nti biakumbakisa mu baka mukento wa mbote? Nayizi sambila Yehova mpe nayizi tomo banza nti naketi sa na mukento’ani ha manima ma makwela meto.

Ha manima ma lukutakanu lwa lunene lwayôka ku Yankee Stadium mu 1953, nayizi bwabana na mpangi yimosi ya yikento yeri na nkumbu Mary Aniol. Yandi na Jetha ni beri mu classe ya nzole ya Galade, mpe Mary na yaya’ani ni beri samunaka tintwari mu tisalu tiawu tia misionere. Mary na nsayi yayansoni keri kunzonzelaka tisalu tiandi tia misionere, mpe na ndongokolo zandi za Bibila za keri saka ku Caraïbes. Bu tweri kwe zabasane, tayizi bakula ti beto bole nsatu yeri neto ya tatamana mu sarila Yehova ntangu zazansoni. Tayizi tomo zolosono, mpe tayizi kwelana mu ngonda ya avril 1955. Mu mpila zazingi, Mary wayizi moneka ntiana kabu dia Yehova, mpe tifwani tia mbote tieri mu landa. Nsayi yeri bâka nandi mu tisalu ni tisalu ti beri mu hanaka, na ngolo zazansoni keri salaka, bantu bakaka keri belokelaka lwaka, mpe mbo keri tûlaka Yehova na Timfumu tiandi ha tibuka tia ntete mu luzingu lwandi. (Mat. 6:33) Tayizi sala mu tizunga mvula tatu, mpe mu 1958, bayizi tu tâ mbila mu kwe sala ku Betele.

Misamu miamingi nalongoka kwe Mary. Mu tifwani, ku mbatukulu ya makwela meto, tayizi bonga nzengolo mu tangaka verse za Bibila za 15. Bu tweri tangaka mwa titini, mbo tweri tia bangulaka mpe mbo tweri zonzelaka mu ntia mpila tulendi tia sarila mu luzingu lweto lwalwansoni. Mary mbo keri vulu kunzonzelaka misamu mi kalongoka ku lukolo lwa Galade na mu tisalu tiandi tia misionere. Bimoko bio biakumbakisa mu tomesa binzonzi biani na mu zaba bwe ndendi tindisila mpangi zani za zikento.—Bin. 25:11.

Mukento’ani Mary wa fwa mu 2013. Nsatu yayingi ye nani mu vutu mu mona mu nza ya môna! Kâ bu nita kwe kêle, nzengolo mbongele mu tatamana mu longoka na mu tûla lukwikulu lwani mu Yehova mu mutima’ani wawansoni. (Bin. 3:​5, 6) Mbo nibakaka lutindusu na nsayi bu ni banzaka misamu mi yirika kanda dia Yehova mu nza ya môna. Mu kati dia misamu miango kampe mbo tulongoka misamu mia môna mitariri Mulongi’eto wa Wunene, Yehova! Matondo mamingi nita mu vuturila mu miamiansoni mi kakundongese tii lumbu ti, mpe mu bweso bwandi bwa nzitukulu bu kasongele kwe meno.