1. Dimpa ntia mfunu dieri kwe bantu ba bazonzelaka mu Bibila?

 DIMPA nguria mfunu dieri kwe bantu ba bazonzelaka mu Bibila. (Mba. 14:18; Like 4:4) Diangana, nguria mfunu dieri ntiangu Bibila kasarilaka ntangu zakaka ntêlo ya “dimpa” mu zonzela bidia. (Mat. 6:11; Bis. 20:​7, note ya ndongokolo) Dimpa mpe tima tia mfunu tieri mu bimangu bia biole bia sa Yezu. (Mat. 16:​9, 10) Timosi tia bimangu bio mu Za tikapu 6 tiena. Bu tutaluzula timangu tio, mbo tudinga malongi ma tulendi sarila lumbu ti.

2. Mu ntia ntangu mafunda ma bantu beri na nsatu bidia?

² Bu bamanisa mu samuna, ntumwa za Yezu nsatu wûma yabâ nawu, ntiangu Yezu kabanata mu bato mu mubu wa Galile. (Mak. 6:​7, 30-32; Like 9:10) Batula ku tibuka timosi tia dzuna ku hata dia Betesayida, ha manima mafunda ma bantu bakutakana hâna. Yezu ka bakuma ko. Na nsayi yayansoni wabonga ntangu mu ba longesa Timfumu na mu wasisa bimbevo biawu. Mu bungu ti bwisi bwa yila, milongoki mia Yezu miatiyula bwe mafunda ma bantu maketi bakila bima bia dia. Bakaka ha kati diawu mwa ndambu bidia bieri nawu, kâ babîngi bafweti kwe dinga bima bia dia ku mahata makaka. (Mat. 14:15; Za 6:​4, 5) Yezu nti kaketi sa?

 YEZU WASA TIMANGU TIA DIMPA

3. Ntia musamu Yezu kalomba kwe ntumwa zandi bayirika mu bungu dia mafunda ma banu? (Tala mpe tifwani ha.)

³ Yezu watâ kwe ntumwa zandi ti: ‘Ka twena na nsatu ko tabayambula bendi; beno beni bahaneno bidia.’ (Mat. 14:16) Musamu wa mpasi weri mu bungu ti babakala ba 5000 beri hô. Mpe tamana konta bakento na bala, kampe bantu 15000 beri na nsatu bidia. (Mat. 14:21) Andre watâ: ‘Mwana wumosi we ha we na mampa matanu ma orge na mbizi zole za fioti. Kâ nti biena mu nzanda bantu yi?’ (Za 6:9) Bamputu na bantu bakaka beri vulu diaka mampa ma orge, mpe ntangu zakaka mbizi za fioti yumisa beri za yumisaka mpe mungwa beri za saka. Diangana mbizi zo za fioti na mampa mo ka maketi’â dikila mafunda ma bantu ko!

4. Nti tulongokaka mu Za 6:​11-13? (Tala mpe bifwani.)

⁴ Mu songela ndiambu’andi kwe mafunda ma bantu Yezu wabalomba bazakala mu bikunku ha matiti. (Mak. 6:​39, 40; tanga Za 6:​11-13.) Mbo tutangaka ti Yezu wasambila mu bungu dia mampa na mbizi. Bu kasila bo wasongela ti Nzambi wabahana bidia bio mpe matondo keri mu vuturilaka mu bidia biango. Bu kasila bo, Yezu watusongela tifwani tia mbote tia sambilaka ntete tadia bu tubâka beto kaka, ku tisalu, ku lukolo peloko mu kanda. Mpe ha manima Yezu watâ kwe bisari biandi bakaba bidia, mpe bantu badia tii bu bayukuta. Bidia biabingi bia sârila, mpe Yezu kazolo’â ko ti bia losoka. Buna, walomba ti  bakutika bidia bia sârila, kampe mu vutu bia sarila mu ntangu yakaka. Yezu watusongela tifwani bwe tulendi sarila bima bieto mu mpila ya mbote. Tala ti nge tibuti tiena, lendi vutu taluzula tinsamu ti mu longesa kwe bala baku mu bungu dia nti we mfunu mu sambila ntete tadia na mu bâ na ndiambu.

5. Bantu nti beri dingaka mu sa mu ntangu yi bamona bimangu bia sa Yezu tilumbu tîna, kâ Yezu nti kasa ha manima?

⁵ Bantu bayituku mu mpila Yezu yi kalongesela na mu bimangu bi kasa. Bazaba ti mu nzila ya Mose Yehova wabikula ti mbo kaketi tambika mbikuri ya yinene, ntiangu bayizi banza ti kampe mbikuri yo ni Yezu. (Lub. 18:​15-18) Kampe babanza ti Yezu mfumu ya yinene yeri, yaketi bâ na lenda dia hana bidia kwe kanda diadiansoni dia Israele. Ntiangu badinga mu mu bwila ngatu bamusa mutinu. (Za 6:14, 15) Tala ti Yezu watambula mu bâ mutinu, mbo kaketi kota misamu mia politike mia Bayuda beri mu lumutu lwa Bisi-Rome. Ngano nti kasa? Bibila mbo ditâka ti Yezu wayenda yandi kaka ku mongo. Ni bu sa ti bantu tiya beri mu saka, Yezu ka tambulaka ko mu kota misamu mia politike. Ntia malongi tuta baka?

6. Bwe tulendi songela ti tuzololo mu landa tifwani tia Yezu? (Tala mpe tifwani.)

⁶ Wa matieleka, bantu ka batulomba ko mu sa timangu mu bahana bidia, mu wasisa bimbevo biawu peleko mu bâ mfumu’awu. Kâ  balendi tulomba ti tavota peleko tabâ ku lweka lwa mfumu yi bata mona ti mbo kayirika misamu mia mbote. Yezu wasongela tifwani tia mbote. Yandi wakala mu kota misamu mia politike mpe wayizi tâ ha manima: ‘Timfumu tiani ka tiena tia nza yi ko.’ (Za 17:14; 18:36) Bu twena Bakristo, tufweti banzila ntiana Yezu mpe tufweti landa tifwani tiandi. Mbo tuyikaka moko, mbo tusamunaka mpe mbo tusambilaka mu bungu dia Timfumu tio. (Mat. 6:10) Bwawu bu takâla mu tinsamu tia Yezu mu ntangu yi kasa timangu tia dimpa, mpe tatala ntia malongi tulendi vutu baka.

“NSASA YA MAMPA”

7. Yezu na bantumwa bandi nti basa? (Za 6:​16-20)

⁷ Bu kamanisa mu dikila mafunda ma bantu, Yezu watâ kwe milongoki miandi bakâla ku Kafarnawome mu bato; yandi wanaka ku mongo yandi kaka ngatu balembo mu sa mutinu. (Tanga Za 6:​16-20.) Mu ntangu bantumwa yi beri sabukaka mu bato, titembo tia ngolo tia tulumuka na matuma (vagues). Ha manima Yezu wapusana kwe bawu bu keri kwe yende ha kanda mamba. Mpe watâ kwe Piere mu kwiza kwe yandi ha kanda mamba. (Mat. 14:​22-31) Buna kwa Yezu kakota mu bato, titembo tiadzuna. Milongoki miandi miayizi tâ ti: ‘Wa matieleka, nge ni mwana Nzambi.’ a (Mat. 14:33) Kâ, ka beri’â monaka tintwari tieri ha kati dia timangu tio ko na tio tiayôka na mafunda ma bantu. Marke wayika: ‘[Bantumwa] bayizi tomo yituku mu bungu ti ka babakula nsasa ya mampa ko, mpe mitima miawu mia kangama mieri.’ (Mak. 6:​50-52) Milongoki ka mieri’â bakulaka ko ti Yehova wahana kwe Yezu lenda dia sa bimangu biyôkele tio tia mampa. Mwa ntangu ha manima, Yezu wavutu zonzela timangu tia mampa mpe watuhana malongi makaka.

8-9. Mu bungu dia nti mafunda ma bantu malanda Yezu? (Za 6:26, 27)

⁸ Bantu Yezu ba kadikila basongela ti nsatu zawu kwa za tinsuni beri belokelaka lwaka. Bwe wuta zolo tâ? Tilumbu tia landa, bamona ti Yezu na bantumwa bandi bayenda. Nzanda bantu bo bakota mu bato zatuka ku Tiberiade, mu kwenda ku Kafarnawome mu kwe dinga Yezu. (Za 6:​22-24) Ngano ni mu vutu tomo kwe wâ matieleka matariri Timfumu bayendela kûna? Kâni. Wabâ nawu Yezu kavutu bahana mampa mamingi. Bwe tuzabiri wo?

⁹ Tataleno ntia misamu miayôka mu ntangu mafunda ma bantu yi bayizi bwana Yezu penepene na Kafarnawome. Yezu wabatêla ti yandi beri dingaka ngatu kabahana bidia bia tinsuni. Ni bu sa ti ‘badia mampa mpe bayukuta,’ Yezu watâ ti bio ‘bidia bilosokaka’ biena. Kâ wabatindisa mu sala mu bungu dia ‘bidia bilamaka mu luzingu lwa mankululu.’ (Tanga Za 6:​26, 27.) Yezu watâ ti Tata’andi mbo kaketi hana bidia bia mpila yo. Mu ntangu bantu yi bayizi wâ ti bidia bie kô bilendi hana luzingu lwa mankululu, kampe bayizi tomo yituku. Ntia bidia bieri biaketi hana luzingu lwa mankululu, mpe bô beri wirikilaka Yezu nti baketi sa mu baka bio?

10. Bantu nti bafweti sa mu baka ‘luzingu lwa mankululu’?

¹⁰ Bayuda mbo beri dingaka mu zaba nti baketi sa mu baka bidia biango. Kampe babanza ti bafweti yirika “misamu” mieri lombaka Musiku wa Mose. Kâ Yezu wabatêla: ‘Tisalu tia Nzambi ni tiawu eti, songeleno lukwikulu mu wô wu katambika.’ (Za 6:​28, 29) Wafwanana ti babâ na lukwikulu mu Yezu ngatu ‘babaka  luzingu lwa mankululu.’ Kâ, Yezu wakatoko zonzela. (Za 3:​16-18, 36) Ha manima, Yezu wazonzela misamu mie mfunu mu yirika mu baka luzingu lwa mankululu.—Za 17:3.

11. Bwe Bayuda basongela ti bidia kwa beri belokelaka lwaka? (Mikunga 78:​24, 25)

¹¹ Bayuda ka batambula ndongosolo ya Yezu ko yitariri ‘tisalu [tia môna] tia Nzambi.’ Ni bamuyula: ‘Ntia tidimbu ta sa, ngatu takwikila mu nge?’ (Za 6:30) Bawu batâ ti bankaka bawu mu mbandu ya Mose bayizi baka mane yilendi fwanakana na dimpa. (Neh. 9:15; tanga Mikunga 78:​24, 25.) Wumonekene ti bawu dimpa dia tinsuni dieri nawu nsatu. Ka badinga ko mu yula kwe Yezu kababangurila nti ‘nguria dimpa diatûka ku zulu’ dieri zolo tâka, dia swaswana na mane. (Za 6:32) Mu bungu ti batûla mabanza mawu mamansoni mu bidia bia tinsuni, ka beri’â zoloko mu wâ ndongosolo ya Yezu ko mu mio mi baketi yirika mu baka luzingu lwa mankululu. Nti tuta longoka mu tinsamu ti?

NTI BIYÔKELE NKATIKA MFUNU KWE BETO

12. Bwe Yezu kasongela musamu wuyôkele mfunu?

¹² Ntia malongi ma mfunu tuta baka mu Za tikapu 6? Musamu wuyôkele mfunu kwe beto ni mu tumamana Yehova na mu bâ na tindiku tia mbote na yandi. Bambuka ti musamu wo Yezu wakazonzela mu ntangu yi katelamana ntontolo za Satana. (Mat. 4:​3, 4) Mu tinzonzi tia ha zulu mongo, Yezu walongesa mu bungu dia nti we mfunu mu bâ na tindiku tia mbote na Nzambi. (Mat. 5:3) Tulendi tiyula: ‘Mpila’ani ya bêla mbo yisongelaka ti nsatu zani za timpeve nidingaka mu lungisa yôka nsatu zani za tinsuni?’

13. a) Mu bungu dia nti wulembolo musamu wa mbi mu zolo bidia? b) Ntia ndwengosolo tufweti sila keba? (1 Bisi-Korente 10:​6, 7, 11)

¹³ Ka wena musamu wa mbi ko mu sambila mu bungu dia nsatu zeto za tinsuni na mu lungisa zo. (Like 11:3) Bibila ditêle ti musamu wa mbote wena kwe muntu ‘kadia, kanwa mpe kamona nsayi’ mu tisalu tiandi tia ngolo mu bungu ti mu ‘koko kwa Nzambi titûkaka.’ (Ekl. 2:24; 8:15; Zaki 1:17) Kâ, tufweti tûla bima bia tinsuni ha tibuka tiawu. Ntumwa Paulo wasingasa musamu wo mu ntangu yi katsonekena Bakristo. Wazonzela tifwani tia mbi tia bala ba Israele mu tangu yi babâ ku sese, na misamu mi bayirika ku mongo wa Sinayi. Walwengesa Bakristo mu lembo bâ na ‘timina dia misamu mia mbi, ntiana [bala ba Israele] bu beri na dio.’ (Tanga 1 Bisi-Korente 10:​6, 7, 11.) Yehova wasa timangu mu hana bidia kwe bala ba Israele, kâ mu bungu dia bwimi bwawu bayizi biamona ntiana bidia bia mbi (Lut. 11:​4-6, 31-34) Mu ntangu yi beri sambilaka mwana ngombe wa ore bala ba Israele basongela ti dia, nwa na nsaka mfunu bieri yôka tumama kwawu kwe Yehova. (Ndu. 32:​4-6) Ntumwa Paulo wasarila bifwani bio mu lwengesa Bakristo beri mu ntangu yi bafukisa Yerusaleme na tempelo’andi. Beto mpe mu ntangu ya mansukina yi bafukisa nza yi twena, ntiangu we nguria mfunu kwe beto mu teka kutu mu ndongosolo ya Paulo mpe mu lembo yirika misamu miayirika bala ba Israele.

14. Bibila bwe ditâka mu bungu dia bidia mu nza ya môna?

¹⁴ Yezu bu katutêla ti tufweti sambilaka mu bungu dia ‘dimpa dia lumbu ti,’ watulongesa mpe ti tufweti sambilaka ngatu luzolo lwa Nzambi lwalungana. (Mat. 6:​9-11) Ngano nza bwe yikwizi bâ mu ntangu yîna? Bibila ditêle ti mu kati dia luzolo lwa Nzambi lutariri mutoto mwe na bidia bia mbote. Izaya 25:​6-8 mbo yitutêlaka ti mbo kubâ bidia biabingi bia mbote mu bungu dia bantu. Mikunga 72:16 yikanisini  ti: ‘Mbutu mbo zibâ zazingi ha mutoto; ha zulu miongo, mbo zifutumuka.’ Ngano timina die naku mu lamba bidia bi tomo zoloko peleko bi walembo toko lamba? Mbo basala misitu mia miti mia mbutu za vinu mpe mbo banwina mio vinu. (Iza. 65:​21, 22) Mpe kubâ nge kaka ko.

15. Bô bavumbuka kwe ba fwa nti balongoka? (Za 6:35)

¹⁵ Tanga Za 6:35. Nti biturila bantu badia dimpa mpe banwa vinu ya hana Yezu? Mu ntangu bantu yi bavumbuka kwe ba fwa, kampe mbo lubwabana na bakaka ha kati diawu. Ni bu sa ti mu ntama ka babâ na lukwikulu ko mu Yezu, balendi vutu vumbuka kwe ba fwa. (Za 5:28, 29) Bawu mpe mbo bakwizi longoka, nti Yezu keri zolo tâka bu katâ: ‘Meno ni dimpa dihanaka luzingu lwa mankululu. Wô kwiza kwe meno ka vutu’â bâ na nsatu ko.’ Bafweti kurisa timinu tiawu mu mukayulu wa nkûlulu wa Yezu wu kahanina luzingu lwandi mu bungu dia bawu. Mu ntangu yîna bô bavumbuka kwe ba fwa, na bala bo babutuka mu nza ya môna mbo bakwizi longoka matieleka matariri Yehova na kani diandi. Nsayi yayingi yibâ neto mu balongesa misamu mia mbote! Bu tubakisa bampwana’eto mu bâ na tindiku tia mbote na Yehova, mbo tubâ na nsayi yiyôkele dimpa na bidia bi tudia mu nza ya môna.

16. Nti tulongoka mu timoko tita landa?

¹⁶ Lweka kwa lwa tinsamu tie mu Za tikapu 6 tulongokele, kâ Yezu misamu miamingi mieri nandi mu longesa mitariri ‘luzingu lwa mankululu.’ Bayuda Yezu bakeri longesaka bafweti tomo teka kutu mu mio mi keri tâka, beto mpe ni bo tufweti sa. Mu timoko tita landa mbo tutatamana mu longoka Za tikapu 6.