TIMOKO TIA NDONGOKOLO 45
MUKUNGA 138 Bumpala bwa nsuki za mpembe
Baka malongi mu misamu mia mansukina mia tâ babakala ba kwikama
“Ndwenga ka zibâka kwe bantu ba nuna ko, mpe mayela ka matûkaka ko ha manima ma mvula zazingi?”—YOBE 12:12, NWT.
MABANZA MA NGURI
Bu tutumamana Yehova mbo tubaka tusakumunu bwawu bu, na luzingu lwa mankululu mu bilumbu bita kwiza.
1. Mu bungu dia nti tufweti bakila malongi kwe bantu ba nuna?
BETO bansoni malongi me neto nsatu mu bonga nzengolo za mfunu mu luzingu. Malongi mamingi tulendi ma baka kwe bakuluntu na kwe Bakristo ba yela. Tala ti batomono tu yôka mu mvula, ka tufweti’â tabanza ko ti malongi mawu ka mena salu ko kwe beto lumbu ti. Yehova zololo ti tabaka malongi kwe bantu ba nuna. Mvula zazingi bayôkese mu kwizi zaba misamu mia luzingu yôka beto, na mu kwizi bâ na ndwenga.—Yobe 12:12.
2. Nti tuzonzela mu timoko ti?
2 Mu ntangu ya Bibila, Yehova wasarila bantu ba nuna ba kwikama mu tindisa na mu twarisa kanda diandi. Tataleno tifwani tia Mose, tia Davide na tia ntumwa Za. Mu mbandu za swaswana bazinga, mpe misamu mia swaswana mieri nawu. Ku nsuka ya luzingu lwawu, bayizi hana malongi ma ndwenga kwe bantwenia. Muna muntu ha kati diawu wazonzela ndandu ya tumamana Nzambi. Yehova watsonekesa misamu miawu mia ndwenga mu Bibila ngatu beto tabakila mio malongi. Ni bu tubâ bantwenia peleko ba nuna, tulendi baka ndandu mu malongi mawu. (Rom. 15:4; 2 Tim. 3:16) Mu timoko ti, mbo tuzonzela misamu mia mansukina mia tâ babakala bo ba batatu, mpe mbo tubakila mio malongi.
‘MBO ZINGILA MANKULULU’
3. Mu ntia mpila Mose kasarila Nzambi na kanda dia Israele?
3 Mose watihana mu tisalu tia Yehova mu luzingu lwandi lwalwansoni. Yandi wabâ mbikuri, mfundisi, mfumu ya binwani, mpe titsoniki tia binsamu (historien). Diangana Mose misamu miamingi kayizi zaba mu luzingu lwandi! Wayizi dukisa bala ba Israele ku bungamba ku Ezipte, mpe wayizi mona bimangu biabingi bia Yehova. Yehova wamusarila mu tsoneka ma buku 5 ma ntete me mu Bibila, Mikunga 90, kampe na Mikunga 91. Kampe ni yandi kwa watsoneka mukanda wa Yobe.
4. Mose banani katindisa, mpe mu bungu dia nti?
4 Ntangu fioti ntete kafwa, bu keri na mvula 120, Mose watumisa bala ba Israele babansoni mu babambula misamu miamiansoni mi bamona, mpe mi babwabana na mio. Mu mivu miayôka, bakaka ha kati diawu bamona bimangu biasa Yehova na mpila yi kasembela Bisi-Ezipte. (Ndu. 7:3, 4) Bamona Yehova wahambasa mamba ma Mubu wa Mbwaki, mpe basabuka. Ha manima bamona Yehova wafukisa Farao na mukangu’andi wa binwani. (Ndu. 14:29-31) Bu babâ ku sese, Yehova wabakengerela mpe wabakipa. (Lub. 8:3, 4) Ntete bakota ku nsi yi babakanisina, Mose wasarila ntangu’andi ya mansukina mu tindisa bala ba Israele. a
5. Misamu mia mansukina mia Mose mie mu Lubambu 30:19, 20 ntia lukwikulu miahana kwe bala ba Israele?
5 Mose ntia musamu katâ? (Tanga Lubambu 30:19, 20.) Wabambula bala ba Israele ti luzingu lwawu lwa ku matu mbo lwaketi bâ lwa mbote. Na lusakumunu lwa Yehova, luzingu lwa bala ba Israele mbo lwaketi bâ lwa lula ku nsi yi kabakanisina. Diangana nsi ya toma yeri, mpe bima biabingi yeri butaka! Mose wazonzela nsi yo mu mpila eyi: ‘Mbanza za zinene za toma mpe zi walembolo tunga, na nzo za fuluka mu bima bia mpila na mpila bi walembolo dzunzika, na mabulu ma mamba ma walembolo tima, na vinu na miti mia olive mi walembolo kuna.’—Lub. 6:10, 11.
6. Mu bungu dia nti Yehova kabikila makanda makaka ma nunga bala ba Israele?
6 Mose walwengesa mpe bala ba Israele. Mu tatamana mu zinga ku nsi’awu ya toma, bafweti tumamana ntumunu za Yehova. Mose wabatindisa mu ‘sola luzingu’ bu baketi wirikila Yehova na bu baketi bâ ba ‘kangama’ kwe Yandi. Kâ, bala ba Israele bakolamana Yehova. Ntiangu Yehova kabika Bisi-Asiri na Bisi-Babilone babanunga mpe babanata ku nsi ya nzenza mu ngolo.—2 Mit. 17:6-8, 13, 14; 2 Nta. 36:15-17, 20.
7. Ntia malongi tuta baka mu misamu mia Mose? (Tala mpe tifwani.)
7 Ntia malongi tuta baka? Tamana tumamana Yehova tulendi baka luzingu lwa mankululu. Bala ba Israele penepene beri mu kota ku nsi yi babakanisina, beto mpe penepene twena mu kota mu nza ya môna ya tu kanisina Nzambi, ntamana mutoto wawansoni mbo wubâ paradi. (Iza. 35:1; Like 23:43) Diabulu na bademo bandi mbo bazimbakana. (Nza. 20:2, 3) Mabundu ma bungungu ka mavutu’â kabakasa bantu ko mu zaba Yehova. (Nza. 17:16) Guvernema ka zivutu’â mwisa bantu mpasi ko. (Nza. 19:19, 20) Yehova kahana nzila ko kwe bantu mu sa vwandi ku Paradi. (Mik. 37:10, 11) Bantu babansoni bakota ku paradi mbo batumamana mu misiku mia Yehova misa ti kwabâ tidzunu na tiwisa. Buna, mbo bazolosono mpe mbo babâ na lukwikulu bawu na bawu. (Iza. 11:9) Diangana na timina tuta kêla ntangu yo! Mpe, tala ti tutumamane Yehova, tulendi zinga ha mutoto wubâ paradi, ka mvula zazingi’â ko kwa, kâ mankululu.—Mik. 37:29; Za 3:16.
Tamana tumamana Yehova, mbo tubwa bweso bwa bâ ku parade, ka mwa mvula ko kwa, kâ mankululu (Tala paragrafe 7)
8. Bwe kani dia luzingu lwa mankululu diabakisila misionere yimosi? (Yude 20, 21)
8 Bu tutatamana mu dimbitila peleko mu tomo banza mu kani dia luzingu lwa mankululu dia tu sila Nzambi, mbo tubâ na lenda dia mu tumamana ni bu sa ti mpasi tuta bwabana na zo. (Tanga Yude 20, 21.) Kani dio dilendi tu bakisa mu telamana bunôkena bweto. Mpangi yimosi ya bakala ya misionere yayôkesa mvula zazingi ku Afrike watâ ti ntangu zakaka mbo keri vulu bwabanaka na ntontolo ya yirika musamu waketi lembo tâ Yehova nsayi. Yandi watâ: “Nayizi bakula ti ka nilenda ko mu baka luzingu lwa mankululu ha mutoto tala ti ka ntumamane kwe Yehova ko. Mbanzulu zo zakumbakisa mu sambila Yehova bwabwingi, mpe natelamana ntontolo zani. Na lubakusu lwa Yehova, nalenda mu telamana bunôkena bwani.”
‘MBO LENDA’
9. Ntia nkwamusu Davide kabwabana na zo mu luzingu lwandi?
9 Davide mutinu wa wunene weri. Mizike keri saka, poète yeri, tinwani na mbikuri yeri. Mpasi zazingi kabwabana na zo. Mvula za mwa zazingi keri kwe dioke mpe keri kwe swami mu bungu dia mutinu Sawule weri kwe musiri timbanda. Bu kayizi bâ mutinu, Davide wavutu dioka mu vukisa luzingu lwandi mu ntangu mwana’andi Absalome yi keri dingaka mu bâ mutinu na mu mu honda. Ni bu sa ti Davide mpasi zazingi kabwabana na zo, mpe fote zazingi kayirika, yandi watatamana mu bâ wa kwikama kwe Nzambi tii bu kayizi fwa. Yehova wazonzela Davide ebu: ‘Muntu wena buna buzololo mutima’ani.’ Diangana malongi ma Davide mfunu mena mu wirikila!—Bis. 13:22; 1 Mit. 15:5.
10. Mu bungu dia nti Davide kahanina malongi kwe mwana’andi Salomo ntete kabâ mutinu?
10 Mu tifwani, tataluzuleno malongi ma hana Davide kwe mwana’andi Salomo waketi mu yingasa ha timfumu. Yehova wasola Salomo mu tunga tempelo, mbuka yaketi sarila bantu mu sambila Yehova. (1 Nta. 22:5) Solomo tisalu tiatingi tieri nandi, mpe lubakusu lwa Yehova lweri nandi nsatu mu twarisa kanda diandi. Davide ntia musamu kamutêla? Tataleno wo.
11. Tintwari na 1 Mitinu 2:2, 3, ntia malongi Davide kahana kwe Solomo, mpe bwe malongi mandi mayizi bêla ma matieleka? (Tala mpe tifwani.)
11 Ntia musamu Davide kamutêla? (Tanga 1 Mitinu 2:2, 3.) Davide watâ kwe mwana’andi Salomo ti bu kaketi tumamana Yehova, mbo kaketi lenda mu luzingu lwandi. Mpe tûka mvula zazingi Yehova wahana bima bia mbote kwe Salomo, mpe wamubakisa mu mpila zazingi. (1 Nta. 29:23-25) Watunga tempelo ya toma, watsoneka mabuku makaka ma Bibila, mpe misamu miandi miakaka mu mbuka zakaka miena mu Bibila. Wayizi tomo zabakana mu bungu dia ndwenga zandi na timvwama tiandi. (1 Mit. 4:34) Ntiana kwa bwatâ wo Davide, Solomo mbo kaketi lenda mu luzingu tala ti watumamana Yehova. Musamu wa tiari ni wena’eti, bu kayizi nuna Salomo wasambila nzambi zakaka. Musamu wo Yehova ka zolo’â wo ko, mpe wakatula kwe Salomo ndwenga za twarisa kanda dandi mu mpila ya lembama na ya delakana.—1 Mit. 11:9, 10; 12:4.
Misamu mia mansukina mia tâ Davide kwe mwana’andi Salomo, mbo mitubakisaka mu zaba ti tala ti tutumamane Yehova, mbo katuhana ndwenga mu bonga nzengolo za mbote (Tala paragrafe 11-12) b
12. Ntia malongi tuta baka mu misamu miatâ Davide?
12 Ntia malongi tuta baka? Bu tutumamanaka Yehova mbo katuhanaka lusakumunu na lubakusu. (Mik. 1:1-3) Wa matieleka, Yehova ka tu siriri’â kani ko diabâ na bimvwama na mukembo wabâ na Salomo. Kâ tala ti tutumamane Nzambi’eto, mbo katuhana ndwenga zitubakisa mu bonga nzengolo za mbote. (Bin. 2:6, 7; Zaki 1:5) Mitieno milendi tu bakisa mu bonga nzengolo mu bima ntiana tisalu, lukolo, nsaka na mbongo. Tamana landa malongi mandi mbo tukengerela tindiku tieto na Yandi, mpe mbo tubaka luzingu lwa mankululu. (Bin. 2:10, 11) Tulendi kwizi bâ ndiku za mbote. Mpe mbo tukwizi baka malongi ma twe na mo nsatu malendi tu bakisa mu bâ mu nsayi mu kanda.
13. Nti biabakisa Carmen mu tomesa luzingu lwandi?
13 Carmen, bâka ku Mozambique, wabanza ti mu lenda muntu wufweti kwenda ku universite. Watitsonekesa ku universite mu longoka architecture. Têle ti: “Mio mia ndieri longokaka mia ndieri zoloko, kâ ntangu na ngolo zazingi mieri kumbongaka, lukolo mu 7h30 ndieri lwa batikaka tii 18h00. Wayizi bâ musamu wa mpasi mu kwendaka ku lukutakanu, mpe tindiku tiani na Yehova tiayizi wola. Ku nsi’â mutima’ani nayizi bakula ti mfumu zole ndieri sarilaka.” (Mat. 6:24) Wasambila mu bungu dia musamu’andi mpe wasa recherche mu mabuku meto. Vutulu tâ: “Bu nayizi baka malongi ma mpangi za yela na ma nguri’ani, nabonga nzengolo ya katuka ku universite mu sarila Yehova ntangu zazansoni. Mpila yo ya sarila yakumbakisa mu sa nsololo za mbote mu luzingu lwani, mpe ka niniongaka ko mu nsololo yi nasa.”
14. Mose na Davide ntia musamu wa nguri batâ?
14 Mose na Davide Yehova beri tomo zoloko mpe bazolo mu mu tumamana. Mu misamu miawu mia mansukina, batindisa bampwana’awu mu landa tifwani tiawu ngatu babâ ba kwikama kwe Yehova. Babole balwengesa bampwana’awu ti bu baketi lembo bâ ba kwikama kwe Yehova, ka baketi’â bâ ndiku zandi ko, mpe ka baketi’â baka lusakumunu lwandi ko. Malongi mawu nguria mfunu mena kwe beto lumbu ti. Ha manima ma mivu miamingi, tisari tia Yehova tiakaka tia bangula ti mfunu wena kwe beto mpe mu tatamana mu bâ ba kwikama.
‘KA KWENA NSAYI KO YIYÔKELE’
15. Nti ntumwa Za kamona mu luzingu lwandi?
15 Za ntumwa yeri Yezu yi keri zoloko. (Mat. 10:2; Za 19:26) Za ntangu yayingi kayôkesa na Yezu mu tisalu tia samuna, mpe yandi kamona bu kasa bimangu. Za watatamana mu bâ wa kwikama kwe Yezu mu ntangu za mpasi. Wamona Yezu bu bamuhonda na ha manima ma mvumbukulu’andi. Wamona mpe timvuka tia Bakristo tieri kulaka. Mu bungu ti ntangu yayingi kazinga, wamona mpe nsangu za mbote zi basamuna kwe bantu babansoni ha mutoto.—Kol. 1:23.
16. Banani babakila mikanda mia Za ndandu?
16 Ku nsuka ya luzingu lwandi lwa lula, Za wabwa mpe bweso bwa tsoneka buku dia nzitukulu dia Nzabukusu. (Nza. 1:1) Za watsoneka Evanzile ye na nkumbu’andi. Watsoneka mpe mikanda mitatu mi batâka nkumbu 1, 2 na 3 Za. Mukanda’andi wa 3 kwe Mukristo wa kwikama weri na nkumbu Gayuse katsonekena wo, mpe ntiana mwana’andi wa timpeve wu kazolo keri mu bongelaka. (3 Za 1) Mu ntangu yo, bantu babingi beri kô Za ba keri bongelaka ntiana bala bandi ba timpeve. Misamu mia tsoneka bakala dio dia nuna mia tindisa milongoki mia Yezu tii lumbu ti.
17. Tintwari na 3 Za 4, nti bitâka nsayi yiyôkele?
17 Za nti katsoneka? (Tanga 3 Za 4.) Mu mukanda’andi wa 3, Za watâ ti nsayi yeri nandi mu mona mpangi zandi zeri tumamana Nzambi. Mu ntangu yîna bantu beri kô beri yangasaka ndongosolo za bungungu zeri nataka tihambula mu kati dia timvuka. Kâ, bakaka batatamana mu ‘diatila mu matieleka.’ Yehova beri tumamanaka mpe ntumunu zandi beri landaka. (2 Za 4, 6) Bakristo bo ba kwikama Yehova na Za beri tâka nsayi.—Bin. 27:11.
18. Ntia malongi tuta baka mu mio mia tâ Za?
18 Ntia malongi tuta baka? Bu tubâ ba kwikama kwe Yehova mbo tubâ mu nsayi mpe na bantu bakaka. (1 Za 5:3) Mu tifwani, nsayi ye neto mu zaba ti Yehova tutâka nsayi. Nsayi yayingi yibâka nandi bu katumonaka bu tutelamanaka ntontolo za nza na bu tutambulaka matieleka. (Bin. 23:15) Bambazi mpe bê ku zulu nsayi yibâka nawu. (Like 15:10) Nsayi yiyingi mpe yibâka neto bu tumonaka mpangi zeto zitatamanaka mu bâ ba kwikama, ni bu sa ti nkwamusu peleko ntontolo ya yirika mbi bata bwabana na yo. (2 Tes. 1:4) Bu fwa nza ya Satana nsayi yayingi yibâ neto mu bungu ti tatatamane mu bâ ba kwikama kwe Yehova.
19. Mpangi ya yikento ye na nkumbu Rachel bwe katêle mu bungu dia matieleka ma tulongesaka kwe bantu? (Tala mpe tifwani.)
19 Nsayi yayingi yibâka neto bu tukwe longese matieleka kwe bantu bakaka. Rachel, bâka ku République dominicaine mbo kamonaka ti bweso bwa bunene bwena bwa longesa muntu Nzambi ya mbote yi tusambilaka. Bantu babingi kabakisa mu sarila Yehova. Têle ti: “Musamu wa mpasi wena mu zonzela nsayi’ani bu nimonaka bantu ba nilongesaka bata kula mpe bata zolo Yehova, bamusilaka lukwikulu, mpe basaka nsobolo mu luzingu lwawu mu mu tâ nsayi. Nsayi’ani yiyôkele mpasi na ngolo zi nisarilaka mu balongesa.”
Nsayi tubakaka bu tulongesaka bantu mu zolo Yehova na mu mu tumamana (Tala paragrafe 19)
BAKA NDANDU MU MISAMU MIA MANSUKINA MIA BABAKALA BA KWIKAMA
20. Mu ntia mpila beto tudelakane na Mose, Davide, na Za?
20 Mose, Davide, na Za mu bandu ya ntama bazinga, mpe misamu mia mu mbandu yîna mia swaswana miena na mia beto. Kâ misamu miamingi tudelakane. Basarila Nzambi ya matieleka, beto mpe. Ntiana bawu, Yehova tusambilaka, tusikirilaka, mpe kwe Yandi tutarisaka mu baka lutwalusu. Ntiana bantu bo ba ntama, beto mpe lukwikulu lwe neto ti tamana tumamana Yehova mbo katusakumuna.
21. Ntia tusakumunu tubaka tala ti tutumamane Yehova, mpe tulendi malongi ma Mose, Davide na Za?
21 Buna talanda misamu mia mansukina mia bantu bo ba nuna bu tutumamana ntumunu za Yehova. Mbo tutomo lenda mio miamiansoni mi tuyirika. Diangana mbo tubâ ba moyo ‘ntangu yayingi,’ yee, mankululu! (Lub. 30:20) Mpe mbo tubâ mu nsayi mu bungu ti Tata’eto dia luzulo dia ku zulu tuta yangirika, Yandi hanaka musendo mu mpila ya nzitukulu.—Efz. 3:20.
MUKUNGA 129 Tatamana mu korela
a Babingi ha kati dia bala ba Israele bamona bimangu bia Yehova ha Mubu wa mbwaki ka babâ na luzingu lwa lula ko mu mona nsi yi babakanisina. (Lut. 14:22, 23) Yehova wabonga nzengolo ti bantu beri na mvula 20 mpe yôka 20 mbo baketi fwa ku sese (désert). (Lut. 14:29) Kâ, babingi ha kati diawu balembo lungisa mvula 20 ka bafwa ko ku sese, na Yoswa, Kalebe na kanda dia Levi, basabuka nzari ya Zurde mpe bakota ku Mutoto wa kani.—Lub. 1:24-40.
b NSASA YA BIFWANI: Gauche: Davide tahana malongi ma mansukina kwe mwana’andi Salomo. Droite: Bampangi bata baka ndongosolo ku lukolo lwa mipasuri-nzila.
