1. Ngano bwe lendi zonzela kanda dia Zaki?

 ZAKI, mpangi ya Yezu, mu kanda dieri na timpeve tia ngolo kakurila. Bibuti biandi, Yozefe na Mariya, mbo beri zoloko Yehova, mpe mbo beri sarilaka ngolo zawu mu mu sarila. Zaki lusakumunu lwakaka lweri nandi​—yaya’andi wayizi bâ Masiya. Diangana nguria bweso bweri kwe Zaki mu bâ mu kanda dia mpila yo!

2. Ntia misamu mieri saka ti Zaki kawirikila yaya’andi?

² Misamu miamingi mieri saka ti Zaki kawirikila yaya’andi. (Mat. 13:55) Mu tifwani, Yezu Matsonoko ma katomo zaba, ntiangu bu keri na mvula 12 kayitukusu bambuta ba ku Yerusaleme batomo longoka. (Like 2:46, 47) Kampe Zaki wasala tisalu tia mabaya tintwari na Yezu. Tala ti ni bo, kampe watomo zaba yaya’andi bubote. Nathan H. Knorr mbo keri vulu tâka ti: “Mbo tutomo zabaka muntu bubote bu tusalaka nandi.” * Ka weri’â musamu wa mpasi ko kwe Zaki mu mona ti Yezu mbo keri ‘kulaka mu mayela na mu mutela mpe mbo beri mu tambulaka ha meso ma Nzambi na ma bantu.’ (Like 2:52) Buna, tulendi banza ti Zaki weri ha kati dia bantu bayizi bâ milongoki mia Yezu mia ntete. Kâ, ka weri’â buna ko.

3. Ngano nti Zaki kasa mu ntangu Yezu yi kabatika tisalu tiandi?

³ Mu ntangu Yezu yi keri ha mutoto, Zaki ka yizi’â bâ mulongoki’andi ko. (Za 7:3-5) Kâ, kampe Zaki weri wumosi wa bantu ba kanda dia Yezu batâ ti ‘ka siri’â wa sungama ko.’ (Mak. 3:21) Mpe ka kwena musamu ko wusongelaka ti Zaki ha lweka  lwa nguri’andi, Mariya, keri mu ntangu yi beri hondaka Yezu ha poto dia matimuna.​—Za 19:25-27.

4. Ngano ntia malongi tutaluzula?

⁴ Ha manima, Zaki wayizi tûla timinu tiandi mu Yezu, mpe wayizi bâ muntu wa buzitu mu kati dia timvuka tia Bakristo. Mu timoko ti, mbo tutaluzula malongi mole ma tulendi baka mu tifwani tia Zaki: 1) mu bungu dia nti tufweti tatamana mu bâ ba kuluka, mpe 2) bwe tulendi bêla milongi mia mbote.

5. Ngano Zaki bwe kasa mu ntangu Yezu yi kayizi mu monekena ha manima ma mvumbukulu’andi kwe ba fwa?

⁵ Mu ntia ntangu Zaki kayizi bâ mulongoki wa kwikama wa Yezu? Ni mu ntangu Yezu yi kavumbuka kwe ba fwa bu kaye mu monekena na bantumwa bakaka. (1 Kor. 15:7) Monana ku bamonana na Yezu, kwanata nsobolo mu luzingu lwa Zaki. Tintwari keri na bantumwa beri mu nzo, bu beri kêlaka mpeve santu yi babakanisina ku Yerusaleme. (Bis. 1:13, 14) Ha manima, Zaki wayizi baka bweso bwa bâ mu kati dia Timvuka titwarisaka tia mu mbandu ya ntete. (Bis. 15:6, 13-22; Nga. 2:9) Ntete muvu wa 62 M.B., mpeve santu yamutuma mu tsoneka mukanda kwe Bakristo ba tumbu. Mukanda wo mbo tubakilaka wo mpe ndandu lumbu ti, ni bu sa ti tivuvu tie neto tia kwe bâ ku mazulu peleko tia bâ ha mutoto. (Zaki 1:1) Josèphe weri longokaka misamu mia mu mbandu ya ntete, watâ ti Mfumu-Nganga-Nzambi ya Bayuda, Ananiase mwana Anase wahana nzila ngatu bahonda Zaki. Zaki wa kwikama weri kwe Yehova tii ntangu yi kafwa.

6. Mu ntia mpila Zaki keri wa swaswana na mfumu za mabundu za mu ntangu’andi?

⁶ Zaki wa kuluka weri. Mu bungu dia nti tulendi têla bo? Tataleno luswaswanu lwe ha kati dia Zaki na mfumu za mabundu mu mpila yi beri bongelaka Yezu. Mu ntangu Zaki yi kamona tidimbu ti balendi lembo kala tieri songelaka ti Yezu ni Mwana wa Nzambi, na kuluka kwakwansoni watambula wo. Kâ mfumu za Banganga-Nzambi za ku Yerusaleme ka basila bo ko. Mu tifwani, Ka baketi’â kala ko ti Yezu wavumbula Lazare kwe ba fwa. Kani batambula ti Yezu Yehova wamutambika, badinga mu honda Yezu na Lazare. (Za 11:53; 12:9-11) Ha manima Yezu yandi beni bu kavumbuka kwe ba fwa, badinga mu sweka nsangu zo kwe bantu. (Mat. 28:11-15) Lulendo lwa mfumu zo za mabundu lwasa ti balosa Masiya.

7. Mu bungu dia nti tufweti lembo bêla na lulendo?

 ⁷ Malongi ni me: Losa lulendo, mpe bika Yehova kakulongesa. Ntiana kwa timbevo tilendi sa ti wabâ musamu wa mpasi kwe mutima wa muntu mu sala bubote, lulendo lulendi sa ti wabâ musamu wa mpasi kwe beto mu tumamana lutwalusu lwa Yehova. Bafarize babika mitima miawu mizi miabâ ngolo ntiangu bakala bidimbu bieri ba songelaka mpeve ya Nzambi. (Za 12:37-40) Lulendo lwawu lwa lubi lweri mu bungu ti mbo lwaketi ba kabakasa mu baka luzingu lwa mankululu. (Mat. 23:13, 33) Diangana musamu wa mfunu wena mu tatamana mu bika Zu dia Nzambi na mpeve’andi biasobesa timuntu tieto, mbanzulu zeto na nzengolo zeto! (Zaki 3:17) Mu bungu ti Zaki wa kuluka weri, wabika Yehova kamulongesa. Mpe, ntiana bu tumona wo, ni tifu tiandi tia kuluka tiasa ti kizi kabâ mulongi wa mbote.

8. Ngano nti bitubakisa mu bâ milongi mia mbote?

⁸ Zaki ka sa lukolo lwa lula ko. Kampe mfumu za mabundu za mu mbandu’andi mbo beri mu bongelaka ntiana bu beri bongelaka ntumwa Piere na Za​—ntiana muntu walembo zaba mikanda mpe wa mpamba-mpamba. (Bis. 4:13) Kâ Zaki walongoka mu bâ mulongi wa mbote, ntiana bu tumonaka wo bu tutangaka mukanda we na nkumbu’andi. Ntiana Zaki, kampe ka tasa lukolo lwa lula ko. Tala ti ni bo, na lubakusu lwa mpeve santu ya Yehova na lwa organizasio’andi, beto mpe tulendi kwizi bâ milongi mia mbote. Tataleno tifwani tia hana Zaki mu mpila ya longesela mpe tataleno ka ntia malongi tulendi mwa bakila.

9. Ngano bwe lendi zonzela mpila yeri longeselaka Zaki?

 ⁹ Zaki keri’â sarilaka ntelo za mpasi ko peleko nzonzolo ya mpasi mu longesa. Buna, bantu beri mu wirikilaka mbo beri bakulaka ka nti baketi sa mpe bwe baketi mia sila. Tataluzuleno tifwani tisongelaka mpila ya peta Zaki yi kalongesela Bakristo mu lembo kanga diki mu ntangu yi beri korelaka kondo kwa buderede. Watsoneka ti: “Taleno, bantu bakorela mpasi mbo tutâ ti mu nsayi bena. Nsangu za korela kwa Yobe za lwawîri mpe lwayizi mona bwe Yehova kasa ku nsuka, mpe lwayizi mona ti Yehova luzolo lwa mutima lwe nandi mpe tiari tia mutima kasongelaka.” (Zaki 5:11, NWT) Ngano lumweni ti Zaki wasikamana mu Matsonoko mu hana malongi? Wasarila Zu dia Nzambi mu bakisa bantu beri mu wirikilaka, mu mona ti Yehova ntangu zazansoni mbo kasendaka bantu babâka ba kwikama kwe Yandi ntiana Yobe. Zaki wahana malongi mo ma mfunu bu kasarila nzonzolo ya peta mpe ya delakana. Mu mpila yo, wahana mukembo kwe Yehova, kani kahana wo kwe yandi beni.

10. Ntia mpila tulendi landila tifwani tia Zaki bu tulongesaka?

¹⁰ Malongi ni me: Sarilaka nzonzolo ya peta, na Zu dia Nzambi mu longesa. Ka tufweti’â tabâka na kani ko dia songela kwe bantu ka ntia misamu tuzebi, kâ dia ba songela ka bwe Yehova kabazabiri mpe kabakipilaka. (Rom. 11:33) Tulendi lungisa kani dio bu tusarila Zu dia Nzambi ntangu zazansoni. Mu tifwani, kani tatêla milongoki mieto ka nti tulendi sa ha tibuka tiawu, tufweti ba bakisa mu dimbitila mu bifwani bia Bibila na mu bakula mbanzulu za Yehova. Buna mbo babâ na nsatu ya yangirika Yehova, kâ ka beto’â ko.

11. Bakristo beri mu ntangu ya Zaki ntia misamu mieri nawu mia mpasi, mpe ntia malongi kabahana? (Zaki 5:13-15)

¹¹ Zaki mabanza ma delakana meri nandi. Mu mukanda’andi, Mbo tumonaka ti Zaki mbo keri bakulaka misamu mieri bwabanaka na mpangi zandi, mpe wabahana malongi ma delakana mu mpila yi baketi mia telamana. Mu tifwani, Bakristo bakaka ka babâ na manzangu ko ma sarila malongi. (Zaki 1:22) Bakaka mbo beri songelaka tihambula ha kati dia bamvwama na bamputu. (Zaki 2:1-3) Bakaka mpe ka beri’â zabirila nzonzolo’awu ko. (Zaki 3:8-10) Bakristo bo misamu miamingi mieri nawu, kâ Zaki ka ba bika ko. Wabahana malongi na nsayi yayansoni, kâ ka ba tîna ko, mpe watindisa bô beri na timbevo tia timpeve mu kwe dinga lubakusu lwa bakuluntu.​—Tanga Zaki 5:13-15.

12. Ngano bwe tulendi tatamana mu bâ na mbanzulu za mbote mu ntangu yi tuhanaka lubakusu kwe milongoki mia Bibila?

¹² Malongi ni me: Bâ na mabanza ma delakana, mpe bâ na mbanzulu za mbote mu bantu bakaka. Wulendi bâ musamu wa mpasi kwe bantu babîngi ba tulongokaka na bo mu sarila malongi ma Bibila. (Zaki 4:1-4) Ntangu yayingi yilendi dingana ngatu balosa bifu biawu bia mbi mpe bayingasa bio mu bifu bia mbote bia Bakristo. Ntiana Zaki, tufweti bâ na butindi bwabwingi mu têla milongoki mieto ka ntia misamu bafweti tomesa. Tufweti mpe tatamana mu bâ na mbanzulu za mbote mu kwikila ti Yehova mbo kabenda bô ba kuluka mpe mbo kabahana ngolo zibabakisa mu sa nsobolo mu luzingu lwawu.​—Zaki. 4:10.

13. Tintwari na Zaki 3:2 na note, ngano Zaki ntia musamu kazaba?

¹³ Zaki watatamana mu bâ na mabanza ma mbote mu yandi beni. Zaki keri’â banzaka ko ti kanda di kabutukila peleko madema meri nandi mbo meri saka ti kabâ muntu wa wunene peleko wuyôkele mpangi zandi. Mbo keri tâka bantu ba mu timvuka, mpangi zandi za luzolo. (Zaki 1:16, 19; 2:5) Ka songela ko ti yandi wa lunga weri. Kâ watâ ti: ‘Nkumbu zazingi beto bansoni tukwe wumuki.’​—Tanga Zaki 3:2, na note.

14. Mu bungu dia nti tufweti tambulaka ti makuba tutâka?

¹⁴ Malongi ni me: Bambukaka ti beto bansoni bantu ba masumu twena. Ka tufweti’â tabanzaka ko ti tuyôkele bantu ba tulongesaka. Mu bungu dia nti? Tamana songela kwe  mulongoki’eto ti ka tuyayanaka ko, lendi kwizi banza ti kani kabwe ka sa lenda ko mu tumamana ntumunu za Nzambi. Kâ na bunsungu bwabwansoni tamana tambula ti ntangu zazansoni ka wubâka musamu wa fioti ko mu landa mitieno mia Bibila, mpe tamana mu bangurila ka bwe Yehova katubakisila mu telamana misamu mieto mia mpasi, mbo tubakisa mulongoki’eto mu mona ti yandi mpe lendi sarila Yehova.

15. Ngano bwe lendi zonzela bifwani bia sarila Zaki? (Zaki 3:2-6, 10-12)

¹⁵ Zaki wasarila bifwani bisimbaka mutima. Ntembe kâni mpeve santu yamubakisa, kâ kampe walongoka misamu miamingi mu mpila ya longesela bu kalongoka bifwani bia sarila yaya’andi Yezu mu ndongosolo’andi. Bifwani bia sarila Zaki mu mukanda’andi ka biena mpasi ko mu bakula na mu sarila malongi me mu kati.​—Tanga Zaki 3:2-6, 10-12.

16. Mu bungu dia nti tufweti sarilaka bifwani bisimbaka mutima?

¹⁶ Malongi ni me: Sarilaka bifwani bilendi simba mutima. Bu sarila bifwani bia delakana, bantu mbo badzukula malongi mata duka mu bifwani bio. Bifwani bio mbo bibakisa bantu bata ku wirikila mu bambukila matieleka ma mfunu ma Bibila. Yezu watomo zaba mu sarila bifwani bisimbaka mutima, mpe mpangi’andi Zaki walanda tifwani tiandi. Tataluzuleno tifwani timosi tia sarila Zaki, mpe tataluzuleno ka mu bungu dia nti tieri tia mbote.

17. Mu bungu dia nti tifwani tie mu Zaki 1:22-25 tisimbilaka mutima?

¹⁷ Tanga Zaki 1:22-25. Tifwani tia Zaki titariri titâri mbo tisimbaka mitima mu bungu dia misamu miamingi. Wahana malongi mu musamu wumosi wasongela ti mu baka ndandu mu Zu dia Nzambi ka tufweti’â tasukisinaka kwa mu tangaka dio ko; kâ tufweti sarilaka mpe mio mi tutangaka. Zaki wasarila tifwani tiaketi kulu bakula bantu beri mu wirikilaka​—muntu weri talaka titâri. Ntia musamu kalongesa? Buzoba bwena kwe muntu wutariri titâri wumweni tima ti kalendi delakasa, kâ ka ta bwa sa ko. Mpila mosi mpe, buzoba bwena kwe muntu wutengi Bibila, wumweni bima bi kafweti delakasa, kâ ka ta bwa sa ko.

18. Ntia misamu mitatu tufweti sa bu tusarilaka tifwani?

 ¹⁸ Bu sarilaka tifwani, lendi landa tifwani tia Zaki mu misamu mitatu: 1) Bâ na lukwikulu ti tifwani ti solele tia tita delakana na musamu wu ta zonzela. 2) Sarila tifwani mu mpila yisa ti bantu bata ku wirikila ka bamonandi mpasi mu bakula malongi. 3) Sa ti ka wubândi musamu wa mpasi mu sarila malongi mata duka mu tifwani. Tala ti musamu wa mpasi wena kwe nge mu baka bifwani bia delakana, tala Index des publications des Témoins de Jéhovah. Bu kota mu mutu-diambu wa “Illustrations,” mbo baka bifwani biabingi bi lendi sarila. Bambukaka ti, bifwani biena ntiana micro—mbo bitomo zabikisaka malongi ma ta longesa. Buna, tifwani ti sola sarila tio kwa mu bungu dia malongi ma ta zolo longesa. Wa matieleka, musamu wusaka ti tatomesa lenda dieto dia longesa, ka mu sa ko ti bantu batutalaka, kâ mu bakisa bantu babîngi mu bâ na bweso bwa kota mu kanda dia nsayi dia Yehova.

19. Ngano bwe tusongela ti kanda dieto dia timpeve dia tuzoloko?

¹⁹ Ka twena ntiana Zaki ko wabâ na yaya dia lunga, kâ bweso bwe neto mu sarila Yehova tintwari na kanda dia dinene dia Bakristo. Mbo tubasongelaka luzolo bu tubâka nawu, bu tulongokaka misamu mu bawu, mpe bu tusalaka nawu na kwikama kwakwansoni mu tisalu tia samuna na tia longesa. Bu tusarilaka ngolo mu landa tifwani tia Zaki mu nsalulu zeto, mu ndiatulu’eto, na mu mpila’eto ya longesela, mbo tukembelaka Yehova mpe mbo tubakisa bantu ba nsungu mu pusana kwe Tata’eto dia luzolo die ku mazulu.