1. Mu bungu dia nti zololoko bantu bê na luvivululu?

 BETO bansoni mbo tuzoloko bantu bê na luvivululu. Mu bungu dia nti? Mbo tuzitisaka bantu bazoloko mu kêla na kondo kwa nkesi. Mbo tuzoloko bantu batusongelaka luvivululu bu tuyayasaka. Mpe mbo tutondaka mu bungu ti mulongi’eto wa Bibila luvivululu lweri nandi mu ntangu yi tweri kwe nwani mu longoka, mu tambula na mu sarila ndongosolo za Bibila. Wuyôkele mfunu, mbo tutondaka Yehova mu bungu ti luvivululu katusongelaka!—Rom. 2:4.

2. Mu ntia misamu wulendi bâ mpasi kwe beto mu bâ na luvivululu?

² Ni bu sa ti mbo tuzoloko luvivululu lwa bantu bakaka, ntangu zakaka mbo wubâka musamu wa mpasi kwe beto beni mu bâ na luvivululu. Mu tifwani, wulendi bâ mpasi kwe beto mu bâ ba dzuna tala ti mu embouteillage tukangamane, nsungula tala ti ntangu yitiyôkele. Tulendi baka nkesi bu batufwemesaka. Mpe ntangu zakaka, wulendi bâ mpasi kwe beto mu kêla ndungananu ya kani dia Yehova ditariri nza ya môna. Ngano we naku watomo bâ na luvivululu? Mu timoko ti, mbo tutaluzula luvivululu ni nti, mpe mu bungu dia nti lwe nguria mfunu. Mbo tumona mpe ka nti bilendi tu bakisa mu yika luvivululu lweto ngolo.

3. Ngano muntu we na luvivululu nti wusaka bu bamutsotsaka?

³ Tataleno mpila ziyà zi tulendi songela luvivululu. Ya ntete, muntu we na luvivululu ka kulu’â bakaka nkesi ko. Mbo kabâka wa dzuna, mpe mbo kasarilaka ngolo mu lembo karisa mvutu bu bamutsotsaka peleko bu kabâka na lwaka. Ntelo ya ‘lembo kulu baka nkesi’ basarila yo mu mbala ya ntete mu Bibila mu ntangu Yehova yi katitâ “Nzambi yifwilaka tiari mpe ye na tiari tia mutima, yilembo kulu bakaka nkesi, mpe ya fuluka mu  luzolo lwa kwikama na mu matieleka.”—Ndu. 34:6, NWT.

4. Ngano muntu we na luvivululu bwe wukêlelaka?

⁴ Mpila ya nzole, muntu we na luvivululu lenda die nandi dia kêla na tidzunu tiatiansoni. Tala ti musamu wubongele ntangu yayingi yôka yi bakubikiri, muntu wuvivirilaka mbo kasarilaka ngolo mu lembo tsatsa peleko mu yirika misamu milendi fwemesa. (Mat. 18:26, 27) Misamu miamingi mie kô mi tufweti kêla na tidzunu. Mu tifwani, wufwanakane mu wirikila na luvivululu lwalwansoni mu ntangu muntu wakaka wuzonzaka mu lembo mu kabakasa. (Yobe 36:2) Nsatu luvivululu mpe yibâka neto bu tubakisaka mulongoki wa Bibila mu bakula ndongosolo ya Bibila peleko mu telamana tifu tia mbi.

5. Mpila yakaka ya songela luvivululu ni ye?

⁵ Mpila ya ntatu, muntu we na luvivululu ka wuyirikaka misamu mu ntinu-ntinu ko. Wa matieleka, misamu miakaka mbo midingaka ti bakulu mia yirika. Kâ, muntu we na luvivululu bu wubâka na tisalu tia mfunu tia sala, ka salaka tio ko mu ntinu-ntinu ngatu kakulu manisa. Mbo kasârisaka ntangu ya fwanana mu kubika tisalu ti kasala. Mpe mbo kabongaka ntangu ya tomo sala tisalu tiandi.

6. Muntu we na luvivululu bwe wusaka bu wubwabanaka na ntontolo peleko na mpasi?

⁶ Mpila ya yà, muntu we na luvivululu mbo kasarilaka ngolo mu korela mpasi na nsayi. Mu musamu wo, luvivululu nguria tintwari lwena na tifu tia korela. Ka bwena bubi ko mu ziburila ndiku mutima na mu mu têla mbanzulu zeto mu mpasi zi tuta bwabana na zo. Kâ, muntu wuvivirilaka mbo kasa miamiansoni mi kalenda mu tatamana mu korela na mabanza ma delakana, mpe mbo katatamana mu sarila Yehova. (Kol. 1:11) Bu twena Bakristo, tufweti bâ na luvivululu mu misamu mio miamiansoni. Mu bungu dia nti? Tataluzuleno mwa mabanza.

7. Tintwari na Zaki 5:7, 8, mu bungu dia nti luvivululu lwe nguria mfunu? (Tala mpe tifwani.)

⁷ Luvivululu mfunu lwena mu bungu dia mvukulu’eto. Ntiana bisari bia kwikama bia ntama, tufweti kêla Nzambi na luvivululu lwalwansoni kalungisa makani mandi. (Ebr. 6:11, 12) Bibila mbo ditufwanakasaka na tisari tia nsaba. (Tanga Zaki 5:7, 8.) Tisari tia nsaba mbo kasalaka tisalu tia ngolo mu kuna na mu mwanga bima bi kakunini mamba, kâ ka tomo’â zabaka ntangu yi bimena ko. Buna mbo kakêlaka na luvivululu, mpe lukwikulu lubâka nandi ti mbo katia bima. Mpila mosi mpe, mbo tusalaka bisalu biabingi bia timpeve ni bu sa ti ka tuzebi’â tilumbu ti kwiza Mfumu’eto ko. (Mat. 24:42) Mbo tukêlaka na luvivululu lwalwansoni, na lukwikulu ti mu ntangu ya fwanana Yehova mbo kalungisa makani mandi mamansoni. Tala ti ka tusiri’â na luvivululu ko, tulendi kwizi fwatika mu kêla, mpe tulendi batika mu hengama na matieleka. Tulendi mpe batika mu landa bima bituhana nsayi ya ntangu fioti. Kâ tamana bâ na luvivululu, tulendi korela tii ku nsuka, mpe mbo tuvuka.—Mika 7:7; Mat. 24:13.

8. Bwe luvivululu lutubakisilaka mu wisana na bampwana’eto? (Bisi-Kolose 3:12, 13)

⁸ Luvivululu mbo lutubakisaka mu wisana na bampwana’eto. Mbo lutubakisaka mu tomo wirikila mu ntangu bampwana’eto yi bazonzaka. (Zaki 1:19) Luvivululu mbo lusingasaka mpe tidzunu. Mbo lutukengerelaka mu bâ na manzangu ma sa tima peleko ma tâ musamu bu tubâka na mabanza yeko-yeko. Mpe tala ti luvivululu lwe neto, ka tubâ na tifu tia kulu baka nkesi ko bu batufwemesaka. Kani takarisa ntiana bu batusiri, mbo tutatamana mu kwe tikorele na mu kwe hanasane mulemvo beto na beto.—Tanga Bisi-Kolose 3:12, 13.

9. Bwe luvivululu lutubakisilaka mu ntangu yi tubongaka nzengolo? (Bingana 21:5)

⁹ Luvivululu lulendi tu bakisa mpe mu bonga nzengolo za mbote. Kani tabâ na tîta dia yirikila misamu, mbo tutoko bonga ntangu ya sa recherche na ya tomo taluzula nsololo zi tulendi sa. (Tanga Bingana 21:5.) Mu tifwani, tala ti tisalu tuta dinga, tulendi bâ na mabanza ma tambula tisalu tia ntete ti batuhana, ni bu sa ti ka titubakisa ko mu sarila Yehova buna bufwanane. Kâ, tala ti luvivululu lwe neto, mbo tubonga ntangu ya taluzula mbuka yi tusarila, ntangu yi tuyôkesa na nsobolo zinata tisalu tio mu kanda dieto na mu timpeve tieto. Bu tubâka na luvivululu, tulendi sa keba mu bonga nzengolo ya mbi.

10. Bwe Mukristo wulendi kurisila mpe wulendi tatamana mu bâ na luvivululu?

¹⁰ Sambila mu baka luvivululu lwalwingi. Luvivululu timosi tia bifu bia mbutu ya mpeve tiena. (Nga. 5:22, 23) Buna, tulendi sambila mu baka mpeve santu, mpe tulendi lomba kwe Yehova katubakisa mu bâ na mbutu yo. Tala ti musamu we neto wuta kotesa luvivululu lweto mu ntontolo, mbo tutatamana mu lomba mpeve santu ngatu yatubakisa mu bâ na luvivululu. (Like 11:9, 13) Tulendi lomba Yehova katubakisa mu mwina misamu ntiana bu kamwinaka mio Yandi. Ha manima ma lusambulu, tufweti sa miamiansoni mi tulenda mu bâka na luvivululu bilumbu biabiansoni. Bu tuvulu kwe sambiri mu bâ na luvivululu na mu sarila ngolo mu songela lo, tifu tio mbo titomo kwizi zakala mu mitima mieto, mpe mbo tikwizi bâ timuntu tieto.

11-12. Bwe Yehova kasongelaka luvivululu?

 ¹¹ Dimbitila mu bifwani bia Bibila. Mu Bibila bifwani biabingi bie mô bia bantu beri na luvivululu. Bu tudimbitilaka mu binsamu biawu, tulendi longoka mpila za songela luvivululu. Ntete tazonzela mwa bifwani, tataleno tifwani tia nguria tia nzitukulu tia Muntu we na luvivululu, Yehova.

¹² Ku nsaba ya Edene, Satana wahunisina nkumbu ya Yehova misamu, mpe wabebesa yo bu kabutisa ntembe kwe Eva mu buderede bwa Yehova na mu mpila’andi ya luzolo yi kayârilaka. Kani kafukisa yandi watâ bungungu ho nkatika bendo, Yehova wasarila luvivululu na tifu tia tiyimina, mu bungu ti wazaba ti ntangu yaketi fwanana mu songela ti mpila’andi ya yârila ni yo yiyôkele bubote. Kâ tûka ntangu yîna, wafwanakana kakorela bungungu bwakaka mu nkumbu’andi. Musamu wakaka, Yehova wakêla na luvivululu ngatu bantu babîngi babâ na bweso bwa baka luzingu lwa mankululu. (2 Pi. 3:9, 15) Buna, milio za bantu bayizi longoka mu mu zaba. Tamana tûla mabanza meto mu ndandu zi tubakaka mu luvivululu lwa Yehova, ntembe kâni ka wubâ mpasi ko kwe beto mu kêla ntangu’andi yi kasa nsuka mu misamu mia nza yi.

13. Bwe Yezu kalandila luvivululu lwa Tata’andi mu mpila ya lunga? (Tala mpe tifwani.)

¹³ Yezu mbo kalandaka luvivululu lwa Tata’andi mu mpila ya lunga, mpe wasarila tifu tio bu keri ha mutoto. Ntangu zazansoni ka weri’â musamu wa fioti ko kwe yandi mu bâ na luvivululu, nsungula kwe bitsoniki na bafarize beri na bungungu. (Za 8:25-27) Kâ, ntiana Tata’andi, Yezu keri’â kulu bakaka nkesi ko. Keri’â kârisaka bituku peleko mitsotso ko bu beri mu fingaka peleko bu beri mu  tsotsaka. (1 Pi. 2:23) Yezu wakorela mpasi na luvivululu mpe na nsayi. Ka wena wa nzitukulu ko, Bibila bu ditutêlaka mu “[tomo] taluzula wô wayizi korela misamu mia mbi mia bankwa-masumu”! (Ebr. 12:2, 3, NWT) Na lubakusu lwa Yehova, beto mpe tulendi korela mpasi ni mpasi zituturilaka na luvivululu lwalwansoni.

14. Ntia malongi tulendi baka mu luvivululu lwa Abrahame? (Bahebre 6:15) (Tala mpe tifwani.)

¹⁴ Ngano nti tufweti sa tala ti nsuka ka yeka’eti tula ko ntiana bu tukêlaka yo? Kampe tûka ntama tukêlaka ti nsuka yatula. Tulendi bâ na lwaka lwa lembo ya môna mu bungu ti mbo tutifwila. Ngano nti bilendi tu bakisa mu tatamana mu kêla yo na luvivululu? Tabongeno tifwani tia Abrahame. Abrahame bu keri lembo na mwana mpe bu keri na mvula 75, Yehova wamukanisina ti: ‘Mu nge, mbo nidukisa kanda dia dinene.’ (Mba. 12:1-4) Ngano Abrahame wamona ndungananu ya kani dio? Ka mona ndungananu yayansoni ko. Bu kamana sabuka nzari ya Efrate mpe bu kavutu kêla mvula 25, Abrahame wayizi mona timangu titariri mbutukulu ya mwana’andi Izake, mpe ha manima ma mvula 60 zakaka, batekolo bandi Ezawu na Yakobe bayizi butuka. (Tanga Bahebre 6:15.) Kâ, kani kabwe Abrahame ka mona bala bandi ko bayizi bâ kanda dia dinene, mpe bayizi biarila Mutoto wa Kani. Kâ, bakala dio dia kwikama tindiku tia ngolo tieri nandi na Mvangi’andi. (Zaki 2:23) Abrahame bu kavumbuka kwe ba fwa, mbo kabâ na nsayi yayingi bu kabakula ti timinu tiandi na luvivululu lwandi bianatina tusakumunu kwe makanda mamansoni! (Mba. 22:18) Ntia malongi tuta baka? Kampe ka tumona ndungananu ya makani mamansoni ma Yehova ko bwawu bu. Kâ, tamana bâ na luvivululu ntiana  Abrahame, tulendi bâ na lukwikulu ti Yehova mbo katusenda bwawu bu, mpe mbo katomo tu senda mu nza ya môna yi katukanisina.—Mak. 10:29, 30.

15. Nti tulendi taluzula mu ndongokolo ya beto beni?

¹⁵ Mu Bibila bifwani biakaka bia bantu basarila luvivululu biabingi bie mô. (Zaki 5:10) Mbo wubâ musamu wa mbote tala ti dingiri mu longoka bifwani bia mpila yo? b Mu tifwani, ni bu sa ti Davide bamutumba mu bâ mutinu wa Israele tûka bu keri wa fioti, wakêla mvula zazingi ntete kayôka ha timfumu. Simeyo na Ane mbo beri sarilaka Yehova na kwikama kwakwansoni, bu beri kêlaka mu mona Masiya. (Like 2:25, 36-38) Bu kwe longoke bifwani bio, dinga mvutu mu biyuvu bita landa: Kampe nti biabakisa muntu wu mu sarila luvivululu? Ntia ndandu kabaka bu kavivirila? Bwe ndendi landila tifwani tiandi? Lendi baka mpe ndandu bu longoka bifwani bia bô balembo sarila luvivululu. (1 Sam. 13:8-14) Lendi tiyula: ‘Kampe nti biasa ti ka basarilandi luvivululu? Ntia ndandu babaka mu kondo kwa luvivululu kwawu?’

16. Ntia ndandu tubakaka bu tubâka na luvivululu?

¹⁶ Tomo kipa ndandu za bâ na luvivululu. Bu tubâka na luvivululu, mbo tubâka na nsayi yayingi mpe na tidzunu tiatingi. Buna, luvivululu lulendi tomesa mbanzulu zeto na tikolela tieto. Bu tubâka na luvivululu mu bampwana’eto, mbo tubâka na tindiku tia nguria tia mbote na bawu. Timvuka tieto mbo titomo kwizi bâka mu bumosi. Tala ti muntu wututsotsele, tifu tieto tia lembo kulu baka nkesi mbo titukabakasa mu sa ti misamu miatomo beba. (Mik. 37:8, note; Bin. 14:29) Musamu wa nguria mfunu, bu tubâka na luvivululu mbo tulandaka tifwani tia Tata’eto die ku mazulu mpe mbo tutomo pusanaka kwe Yandi.

17. Ntia nzengolo tufweti bonga?

¹⁷ Diangana luvivululu tifu tia toma tiena mpe tinataka ndandu! Ni bu sa ti ka wena musamu wa fioti ko mu bâ na luvivululu, na lubakusu lwa Yehova, tulendi tatamana mu kurisa tifu tio. Mpe bu tuta kwe kêle nza ya môna na luvivululu, tulendi bâ na lukwikulu ti “disu dia Yehova mbo dikengerelaka bô bamutînaka, bô basaka vuvu mu luzolo lwandi lwa kwikama.” (Mik. 33:18, NWT) Tabongeno nzengolo ya tatamana mu lwata luvivululu.