1. Mu nti tufweti bêla na lukwikulu?

 BU TWENA kanda dia Yehova, tuzebi ti beto kazololo, mpe zololo ti tabâ na luzingu lwa nkatika lwa mbote. (Rom. 8:35-39) Lukwikulu mpe lwe neto ti ntangu zazansoni zi tusarilaka mitieno mia Bibila, mbo tubakaka ndandu. (Iza. 48:17, 18) Kâ, nti tulendi sa tala ti misamu mia mpasi mi tuta lembo kekolo mituturiri?

2. Ntia misamu milendi bâ neto, mpe ntia biyuvu tulendi tiyula bu tubwabanaka na mio?

² Bisari bia Yehova biabiansoni misamu mia mpasi mibaturilaka. Mu tifwani, muntu wa kanda wulendi tâ peleko wulendi yirika musamu wutunôkesa. Tulendi bâ na timbevo tia ngolo tisaka ti ka tuyirikandi misamu miamingi mu tisalu tia Yehova. Kampe katastrofe ya ngolo yabwa ku tizunga tieto. Peleko kampe mbo batukwamisaka mu bungu dia nkwikulu zeto. Bu tubâka na misamu mia mpasi mia mpila yo, tulendi kwizi tiyula: ‘Mu bungu dia nti mpasi zi zita kunturila? Ngano musamu wa mbi nayirikiri? Ngano wuzololo tâ ti Yehova ka kunsakumunaka ko?’ Ngano mbanzulu ni zo ze naku? Tala ti ni bo, kunôkandi. Bisari bia Yehova bia kwikama biabingi binwanaka na mbanzulu za mpila yo.—Mik. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3.

3. Nti tulendi longoka mu Mikunga 34:19?

³ Tanga Mikunga 34:19. Tataleno misamu miole mia mfunu mie mu verse yo: 1) Bantu ba sungama mpasi zibaturilaka.  2) Yehova mbo katukûlaka mu misamu mia mpasi. Ngano bwe katukûrilaka? Mpila mosi ni bu katubakisaka mu bâ na mabanza ma delakana mu misamu mia mpasi mia nza. Wa matieleka Yehova watukanisina ti mbo tubâ mu nsayi bu tumusarila, kâ ka tâ ko ti ka tubâ na mpasi ko bwawu bu. (Iza. 66:14) Mbo katutindisaka mu tûla mabanza meto mu bilumbu bia ku matu—ntangu yi tubâ na luzingu lu kazololo tabâ na lo ntangu zazansoni. (2 Kor. 4:16-18) Kâ lumbu ti, mbo katubakisaka bilumbu biabiansoni mu tatamana mu mu sarila.—Bid. 3:22-24.

4. Nti tuzonzela mu timoko ti?

⁴ Tazonzeleno misamu mi tulendi longoka mu bifwani bia bisari bia kwikama bia Yehova bi bazonzelaka mu Bibila na bia ntangu yi. Ntiana bu tumona wo, tulendi bwabana na misamu mia mpasi mi tulembo kekoloko. Kâ bu tusikirila Yehova, kani kabwe ka lembana ko mu tu bakisa. (Mik. 55:22) Bu tukwe taluzuri bifwani bio, tiyula: ‘Bwe naketi sa tala ti musamu wo meno waturila? Bwe bifwani bi bita yikila ngolo lukwikulu lwani mu Yehova? Ntia malongi ndendi sarila mu luzingu lwani?’

5. Ngano Yakobe ntia misamu mia mpasi kabwabana na mio mu bungu dia Labane? (Tala tifwani ha tinima tia ntete.)

⁵ Bisari bia Yehova bi bazonzelaka mu Bibila biabwabana na misamu mia mpasi mi beri lembo kekoloko. Tabongeno tifwani tia Yakobe. Tata’andi wamutêla ti kakwela mukento ha kati dia bala ba Labane, weri muntu wa kanda wazaba Yehova, mpe bamuhana lukwikulu ti Yehova mbo kaketi tomo mu bakisa. (Mba. 28:1-4) Buna Yakobe wasa buna bwafwanana. Wakatuka ku nsi ya Kana mpe wayenda kwe Labane weri na bala bole ba bakento—Lea na Rasiele. Yakobe wayizi zolo mwana wa mukento wa muleke wa Labane, Rasiele, mpe watambula mu yôkesa mvula 7 mu sala mu bungu dia tata’andi ntete kamukwela. (Mba. 29:18) Kâ misamu ka miayôkela ko ntiana bweri mia kekoloko Yakobe. Labane wamusila mutambu bu kamukwelesa na mwana’andi wa mukento wa mukuluntu, Lea. Labane wabika Yakobe kakwela Rasiele ha manima ma lumingu lumosi, kâ ha manima wavutu sala mvula 7. (Mba. 29:25-27) Labane wabongela mpe Yakobe na kondo kwa buderede. Wasarila Yakobe mu mpila ya mbi tûka mvula 20!—Mba. 31:41, 42.

6. Ntia misamu miakaka Yakobe kakorela?

⁶ Yakobe misamu miamingi miakaka mia mpasi kakorela. Kanda dia dinene dieri nandi, kâ bala bandi ka beri’â wisanaka ko. Bayizi teka mpangi’awu ku bungamba. Bala bole ba Yakobe, Simeo na Levi, banata nsoni mu kanda mpe bafwisa nkumbu ya Yehova nsoni. Musamu wakaka, Rasiele, mukento weri tomo zoloko Yakobe wayizi fwa mu ntangu yi keri butaka mwana wa nzole. Mpe mu bungu dia nsatu yatula ku hata di keri, Yakobe wafweti kwenda ku Ezipte bu keri wa nuna.—Mba. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Ngano Yehova bwe kasongela kwe Yakobe ti yandi keri yangalalaka?

⁷ Ntono misamu mio mia mpasi, Yakobe ka hombesa timinu tiandi mu Nzambi ko na mu makani mandi. Yehova wamusongela mpe ti yandi keri yangalalaka. Mu tifwani, ntono bumbaki bwa Labane, Yehova wasakumuna Yakobe mu bimvwama. Banza’eti ka bwe Yakobe katondela Yehova bu kavutu mona Yozefe—mwana wu keri banzaka ti wafwa! Tindiku tia ngolo na Yehova tiabakisa Yakobe mu korela misamu miandi. (Mba. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Tamana bâ na tindiku tia ngolo na  Yehova, mbo tulenda mu telamana misamu mia mpasi mi tulembo kêlaka.

8. Ngano mutinu Davide nti keri zoloko mu sa?

⁸ Mutinu Davide keri’â na lenda ko dia yirika misamu miamiansoni mi keri zoloko mu tisalu tia Yehova. Mu tifwani, Davide nsatu yayingi yeri nandi ya tunga Tempelo ya Nzambi’andi. Wazonzela musamu wo kwe mbikuri Natane. Natane wamuvuturila ti: ‘Miamiansoni mi ta waya mu yirika, yirika mio mu bungu ti Nzambi ni ke naku.’ (1 Nta. 17:1, 2) Diangana, tulendi tâ ti misamu mio miatindisa Davide. Kampe, ho nkatika bendo wabatika mu kubika misamu mu bungu dia ntungulu yo.

9. Davide bwe kabongela nsangu zi bayizi mu hana?

⁹ Mwa ntangu kwa ha manima, mbikuri yakâla na nsangu zifwemesaka. “Mpimpa yo kwa,” Yehova watêla Natane ti Davide ka keti’â tunga Tempelo ko; kâ mosi mu bala bandi waketi ya tunga. (1 Nta. 17:3, 4, 11, 12) Ngano Davide bwe kabongela musamu wo? Wadelakasa makani mandi. Watûla mabanza mandi mu mbongo na mu bima biaketi sarila mwana’andi Salomo mu bungu dia ntungulu.—1 Nta 29:1-5.

10. Ngano Yehova bwe kasakumunina Davide?

¹⁰ Bu kamana hana nsangu kwe Davide ti ka yandi’â ko waketi tunga Tempelo, Yehova wasa luwawanu na Davide. Yehova wakanisina Davide ti mosi mu bala bandi waketi bâ mutinu mankululu. (2 Sam. 7:16) Banza ka bwe, mu nza ya môna, Davide kabâ na nsayi mu zaba ti Yezu nata ndandu mu luyalu lwa mvula 1000, ni mutinu we mu kanda dia yandi beni! Tinsamu tio mbo tita tu bakisa mu bakula ti, ni bu sa ti ka twena na lenda ko dia yirika misamu miamiansoni mi tuzololo, Nzambi’eto lendi tu hana tusakumunu twakaka tu tweri lembo kêlaka.

11. Bwe Bakristo ba mu mbandu ya ntete babakila tusakumunu ni bu sa ti Timfumu tia Nzambi ka tiayiza ko? (Bisalu 6:7)

¹¹ Bakristo ba mu mbandu ya ntete bayizi bwabana mpe na misamu mi beri lembo kêlaka. Mu tifwani, timina dieri nawu dia mona nkwizulu ya Timfumu tia Nzambi, kâ ka beri’â zabaka ko ka ntia ntangu tiaketi kwiza. (Bis. 1:6, 7) Kâ, nti basa? Bayizi tûla mabanza mawu mu tisalu tia samuna. Nsangu bu zeri kwe mwangane, bayizi tomo mona ti Yehova ngolo zawu keri sakumunaka.—Tanga Bisalu 6:7.

12. Ngano Bakristo ba mu mbandu ya ntete nti beri saka mu ntangu ya kota nsatu?

¹² Ntangu mosi, nsatu ya ngolo yayizi kota ‘mu nsi ya mukaka.’ (Bis. 11:28) Nsatu yo yanata mpe mpasi kwe Bakristo ba mu mbandu ya ntete. Ngano lendi bakula ka bwe nsatu yo yamwisina bampangi mpasi? Ntembe kâni, mfumu za makanda lwaka lweri nawu mu mpila yi baketi kipila nsatu za tinsuni za makanda mawu. Buna, bwe tulendi tâ mu bungu dia ntwenia zeri zoloko mu kurisa tisalu tiawu tia samuna? Ngano bayizi banza ti bafweti kêla nsatu yayôka ntete balungisa kani dio? Ntono misamu mio, Bakristo bayizi delakasa mabanza mawu. Batatamana mu samuna mu mpila zazansoni, mpe batambula mu kabana bima bia tinsuni bieri nawu na mpangi zakaka za ku Yude.—Bis. 11:29, 30.

13. Ntia tusakumunu Bakristo babaka mu ntangu ya nsatu?

¹³ Ngano Bakristo ntia tusakumunu babaka mu ntangu ya nsatu? Bô babaka lubakusu bayizi mona koko kwa Yehova. (Mat. 6:31-33) Ntembe kâni, bayizi tomo bâ penepene na mpangi zawu za Bakristo zababakisa. Mpe bô bahana makabu peleko basala mu tisalu tia lubakusu, bayizi mona nsayi yitûkaka mu tifu tia hana. (Bis. 20:35) Yehova wasakumuna  bantu bo babansoni mu bungu ti balenda mu yukunu na misamu mio.

14. Nti biaturila Barnabase na ntumwa Paulo, mpe ntia ndandu za moneka? (Bis. 14:21, 22)

¹⁴ Bakristo ba mu mbandu ya ntete mbo beri vulu bwabanaka na nkwamusu; ntangu zakaka mu ntangu yi beri lembo za kêlaka. Tazonzeleno misamu mia tûrila Barnabase na ntumwa Paulo bu beri samunaka ku Listre. Ku mbatukulu, bantu beri ba wirikilaka, bababwana na nsayi. Kâ, bantu beri ba telamanaka ‘bawisa yungi dia bantu,’ mpe bakaka mu bawu bawinda Paulo matari mpe mbo beri banzaka ti wafwa. (Bis. 14:19) Kâ Barnabase na Paulo batatamana mu samuna kwakaka. Ntia ndandu zamoneka? Bayizi kubika bisamuni biabingi mpe nzonzolo na tifwani tiawu biatindisa mpangi zakaka. (Tanga Bisalu 14:21, 22.) Babingi bayizi baka ndandu mu bungu ti Barnabase na Paulo ka babika ko mu samuna ni bu sa ti nkwamusu beri bwabanaka na zo. Tamana lembo bika mu sala tisalu tia tuhana Yehova, mbo tubaka tusakumunu.

15. Nti ta longoka mu tifwani tia mpangi A. H. Macmillan?

¹⁵ Mivu ntete 1914, kanda dia Yehova misamu miamingi dieri kêlaka. Tazonzeleno tifwani tia mpangi A. H. Macmillan. Ntiana bantu babingi ba mu ntangu’andi, mpangi Macmillan mbo keri banzaka ti mbo baketi kwenda ku mazulu mu ntangu yo. Mu tinzonzi ti kasa mu septembre 1914, watâ ti: “Kampe tiawu ti ni tinzonzi tia mansukina ti nitâ.” Diangana ka tieri’â tinzonzi tia mansukina ko ti katâ. Mpangi Macmillan watsoneka ha manima: “Kampe babingi ha kati dieto babenzi ti ho nkatika bendo taketi kwenda ku zulu.” Wavutu tâ ti: “Tima tia mbote ti tufweti sa ni mu bâ na bima biabingi bia sa mu tisalu tia Mfumu.” Mpangi Macmillan wayizi sala bwabwingi. Luhemo lweri nandi mu tisalu tia samuna. Bweso bweri nandi mu tindisa mpangi zazingi zeri ku boloko mu bungu ti bakala mu kota misamu mia nza. Mpe watatamana mu kwenda ku tukutakanu twa timvuka na kwikama kwakwansoni tii ku nsuka ya bilumbu biandi. Ngano mpangi Macmillan ntia ndandu kabaka bu kayizi sala bwabwingi mu tisalu tia Mfumu bu keri kêlaka musendo’andi? Ntangu fioti ntete kafwa mu 1966, watsoneka: “Timinu tiani ngolo kwa tiena yôka mu ntama.” Diangana tifwani tia nguria tia mbote tiena kwe beto bansoni mu landa—nsungula tala ti ntangu yayingi tuta yôkesa mu korela mpasi!—Ebr. 13:7.

16. Ntia musamu wa mpasi wu balembo kekolo, Herbert Jennings na mukento’andi babwabana na wo? (Zaki 4:14)

¹⁶ Mbangi za Yehova zazingi zita nwana na bimbevo bi beri lembo kêlaka. Mu tifwani, mu tinsamu tiandi tia luzingu, mpangi Herbert Jennings b wazonzela ka bwe yandi na mukento’andi beri monaka nsayi mu tisalu tiawu tia timisionere ku Ghana. Kâ, ntangu fioti ha manima, bayizi mu baka na timbevo tia ngolo tieri vulu mu kotesaka mu tiari (trouble de l’humeur). Na mabanza ma Zaki 4:14, mpangi Jennings watâ nsobolo yo “tilumbu tita kwiza (mbazi) ti ta lembo kekolo.” (Tanga.) Watâ ti: “Na mabanza ma delakana, tasisa Ghana na ndiku zeto za mutima zazingi, mpe takâla ku Canada [mu bukusu].” Yehova wabakisa mpangi Jennings, mpe mukento’andi watatamana mu sarila Yehova na kwikama kwakwansoni ntono musamu wa mpasi wabaturila.

17. Bwe tifwani tia mpangi Jennings tinatinaka ndandu kwe mpangi zakaka?

 ¹⁷ Misamu mia bunsungu mia tâ mpangi Jennings mu tinsamu tiandi tia luzingu, mbo minataka nsobolo zazingi kwe bantu. Mpangi mosi ya yikento yatâ: “Ka natoko’â yituku mu mpila yi nayitukulu ko bu natanga mutu-diambu wo. [. . .] Bu natanga mpila mpangi Jennings kabikila tisalu tiandi mu kipa tikolela tiandi, wakumbakisa mu bongela misamu miani na mabanza ma delakana.” Mpangi mosi mpe ya yibakala yatsoneka: “Ha manima ma mvula 10 zi ndieri mukuluntu, nafweti bika dema dio mu bungu ti timbevo tieri nani mu mutu. Mbanzulu zeri nani ti nalembana misamu, buna ka ndieri’â bakaka ngolo ko za tanga binsamu bia luzingu. [. . .] Kâ luvivululu lwa mpangi Jennings lwakumbakisa.” Misamu mio mitubamburi ti bu tubwabanaka na misamu mia mpasi mi tulembo kekoloko, tulendi tindisa bampwana’eto. Ni bu sa ti luzingu ka luta kwendela mu mpila yi tuta lwa banzilaka ko, tulendi bâ tifwani tia moyo mu timinu na mu tifu tia korela.—1 Pi. 5:9.

18. Ntiana bu ta wa songela bifwani, nti ta longoka mu tifwani tia mufwiri mosi wa ku Nigeria?

¹⁸ Misamu mia mpasi, ntiana timbevo tia COVID-19, miayizi bwila kanda dia Yehova. Mu tifwani, mufwriri wumosi wa mukento ku Nigeria wayizi sâla na bima bia nguria bia fioti bia dia. Tilumbu timosi mu pari, mwana’andi wa wukento wamuyula ka nti baketi dia ha manima bu baketi dia kopa dia mansukina dia loso lweri nawu. Mpangi’eto watêla mwana’andi ti ka basâla na mbongo mpe na tima tia dia ko, kâ bafweti landa tifwani tia mufwiri wa ku Zarefate—bafweti lamba bidia bia mansukina, mpe batûla lukwikulu lwawu mu Yehova. (1 Mit. 17:8-16) Ntete babatika mu banza ka nti baketi dia mu tilumbu tîna, mpangi zakaka zayizi ba kabila bima bia dia.  Bima bi babaka biafwanana bieri mu bungu dia tumingu tole. Mpangi yo têle ti keri’â bakulaka mpila Yehova yi keri wîlaka misamu mi keri tâka kwe mwana’andi ko. Diangana bu tusikirilaka Yehova, misamu mia luzingu mi tulembo kekoloko milendi sa ti tatomo pusana kwe Yandi.—1 Pi. 5:6, 7.

19. Ngano mpangi Aleksey Yershov ntia misamu kakorela?

¹⁹ Mivu mi, mpangi zeto zazingi zakorele mfietokoso kampe zi beri lembo kêlaka. Tabongeno tifwani tia mpangi Aleksey Yershov, bâka ku Russie. Kanda dia Yehova timpwanza tieri nawu ku nsi yo mu ntangu ya batusu mpangi Yershov, mu 1994. Kâ, mvula bu zayôka, misamu miayizi soba ku Russie. Mu 2020, nzo ya mpangi Yershov bayizi ya kotela, bayizi ya tsala, mpe bamutâna bima biandi biakaka. Ha manima ma ngonda zazingi, guvernema yayizi mu kwikisila ti yandi timpumbulu tiena. Tima tiatomo bebesa misamu ni video zi basarila mu mu kwikisila musamu. Muntu weri songelaka ntiana’eti ndongosolo ya keri zoloko tûka mvula yôka mosi wabonga video zo. Diangana muntu wo wamuteka!

20. Ngano mpangi Yershov bwe kayikila lukwikulu lwandi ngolo?

²⁰ Ngano musamu wa mbote waduka mu mfietokoso za mpangi Yershov? Yee. Tindiku tiandi na Yehova tiayizi tomo bâ ngolo. Têle ti: “Mukento’ani na meno tayizi batika mu vulu sambilaka tintwari. Mbakuri ti ka naketi’â lenda ko mu korela misamu mio tala ti Yehova ka kumbakisa ko.” Wavutu tâ: “Ndongokolo ya me beni yakumbakisa mu telamana bunokena. Mbo nidimbitilaka mu bifwani bia bisari bia Nzambi bia ntama. Binsamu biabingi mu Bibila bisongelaka ka bwe we mfunu mu bâ ba dzuna na mu tûla kwa lukwikulu mu Yehova.”

21. Nti tulongokele mu timoko ti?

²¹ Nti tulongokele mu timoko ti? Mu nza yi, ntangu zakaka mbo tubwabana na misamu mi tulembo kêlaka. Kâ ntono musamu wo, Yehova mbo katatamanaka mu bakisa bisari biandi bimusilaka lukwikulu. Ntiana bu têle wo verse ya mutu-diambu: “Mpasi za muntu wa sungama zazingi zena, kâ Yehova mbo kamukûlaka mu mio miamiansoni.” (Mik. 34:19, NWT) Bika tatatamana mu tûla mabanza meto mu ngolo ze na Yehova mu tu bakisa, kani tatûla mo mu mpasi zeto. Buna ntiana Paulo mbo tulenda mu tâ ti: “Mu misamu miamiansoni, ngolo ze nani mu bungu dia wô kunganaka lenda.”—Flp. 4:13, NWT.